قرار کفالت چیست؟

یكی از این قرارها «قرار تامین كفالت» است. بررسی و آشنایی با مقررات قانونی مربوط به این نوع قرار كه یكی از متداول‌ترین قرارها در نظام قضائی ما است برای متهم و فردی كه از متهم كفالت می‌کند، حایز اهمیت است.

در مواردی كه چنین قراری صادر می‌شود، مفهوم آن این است كه شخصی كه صلاحیت قانونی آن برای مقام قضائی احراز شده، در مقابل مقام قضائی تعهد می‌کند فرد متهم را در مواقع لزوم نزد مرجع قضائی حاضر کند و در غیراین‌صورت مبلغی كه به‌عنوان وجه‌الكفاله تعیین شده از فرد تعهد‌كننده اخذ می‌شود. در اصطلاح حقوقی به فردی كه چنین تعهدی را برعهده خود می‌گیرد، «كفیل» گفته می‌شود.

در همین جا باید یادآوری کنیم كه قرار كفالت در مقایسه با دو قرار التزام به حضور با قول شرف و التزام به حضور با وجه التزام در مرتبه سنگین‌تر است. تفاوت این قرار با التزام به حضور با تعیین وجه التزام آن است که در قرار التزام به حضور، خود متهم ملتزم می‌شود که اولا حاضر شود و ثانیا در صورت عدم حضور مبلغ را خودش بپردازد، درحالی‌که در قرار کفالت پس از معرفی کفیل توسط متهم، کفیل ملتزم می‌شود اولا متهم را حاضر کند، ثانیا اگر متهم را حاضر نکرد، وجه‌الکفاله را بپردازد.

البته در ماده ۷۳۴ قانون مدنی در تعریف عقد کفالت آمده است: «کفالت عقدی است که به موجب آن احد طرفین در مقابل طرف دیگر، احضار شخص ثالثی را تعهد می‌کند.»

فرآیند صدور قرار كفالت را می‌توان در سه مرحله ترسیم کرد؛ در مرحله نخست مقام قضائی با صدور قراری از متهم می‌خواهد كه نسبت به معرفی «كفیل» اقدام کند، در این قرار مقام قضائی میزان وجه‌الكفاله‌ای كه در صورت عدم انجام تعهد كفیل باید به نفع صندوق دولت ضبط شود را تعیین می‌کند. در مرحله دوم متهم فردی كه شایستگی و اعتبار لازم برای قبول كفالت داشته باشد را معرفی کرده و فرد مزبور پس از تأیید مقام قضائی، متعهد می‌شود كه متهم را در موارد لزوم حاضر کند و در صورت امتناع وجه‌الكفاله تعیین‌شده را پرداخت کند.

در صورتی كه این دو مرحله با تشریفات قانونی انجام شود و مقام قضائی درخواست كفیل برای كفالت از متهم را پذیرفت، باید به او متذكر شود كه در صورت احضار متهم و عدم حضور متهم یا عدم‌معرفی متهم از سوی او نسبت به وصول مبلغ كفالت اقدام خواهد شد، چنانچه این موضوع مورد پذیرش كفیل قرار بگیرد، در مرحله سوم مقام قضائی موظف است ضمن صدور قراری كه به آن قرار قبولی كفالت گفته می‌شود با كفالت متهم از سوی شخص معرفی‌شده موافقت کند. این قرار باید به امضای كفیل و قاضی برسد تا اعتبار قانونی پیدا كند، اگر كفیل از مقام قضائی بخواهد، رونوشت این قرار باید به وی داده شود.

در خصوص این‌كه از نظر قانون چه كسی می‌تواند كفالت متهم را قبول کند باید توجه داشت كه كفالت اشخاصی پذیرفته می‌شود كه اعتبار و توانایی مالی آنها برای پرداخت مبلغ كفالت به تشخیص مقام قضائی مورد تردید نباشد. علی‌القاعده مقام قضائی این شایستگی را براساس ملاحظه اوراق هویتی و فیش حقوقی یا پروانه كسب یا سند مالكیت خانه یا خودرو به دست می‌آورد یا در مواردی شاید با مراجعه به ارگان‌های انتظامی و تحقیق از مطلعین این اهلیت را احراز کند.

نكته دیگر این‌كه مبلغ كفالت یا همان وجه‌الكفاله براساس میزان قانونی مجازات اتهام مطرح‌شده، خسارت و ضرر زیان وارد شده به شاكی و همچنین سابقه متهم و وضع خانوادگی و اجتماعی متهم تعیین می‌شود. البته باید توجه داشت كه مقام قضائی نمی‌تواند مبلغ وجه‌الكفاله را از خسارت‌هایی كه به شاكی وارد شده است، كمتر تعیین کند. همچنین متهم باید بداند چنانچه نتواند فردی كه كفالت او را بپذیرد، معرفی کند مقام قضائی سراغ نوع بعدی قرار می‌رود كه قرار وثیقه است. در صورت عجز یا امتناع او از ارایه وثیقه، در آخرین مرحله مقام قضائی ناچار است از قرار بازداشت استفاده كند.

قرارهای تامین و نظارت قضائی

ماده ٢١٧ قانون آیین‌دادرسی تصریح می‌دارد: به‌منظور دسترسی به متهم و حضور به موقع وی، جلوگیری از فرار یا مخفی شدن او و تضمین حقوق بزه‌دیده برای جبران ضرر و زیان وی، بازپرس پس از تفهیم اتهام و تحقیق لازم، در صورت وجود دلایل کافی، یکی از قرارهای تامین زیر را صادر می‌کند:

الف - التزام به حضور با قول شرف

ب - التزام به حضور با تعیین وجه التزام

پ - التزام به عدم‌خروج از حوزه قضائی با قول شرف

ت - التزام به عدم‌خروج از حوزه قضائی با تعیین وجه التزام

ث- التزام به معرفی نوبه‏ای خود به‌صورت هفتگی یا ماهانه به مرجع قضائی یا انتظامی با تعیین وجه التزام

ج - التزام مستخدمان رسمی کشوری یا نیروهای مسلح به حضور با تعیین وجه‌التزام، با موافقت متهم و پس از أخذ تعهد پرداخت از محل حقوق آنان از سوی سازمان مربوط

چ- التزام به عدم خروج از منزل یا محل اقامت تعیین‌شده با موافقت متهم با تعیین وجه‌التزام از طریق نظارت با تجهیزات الکترونیکی یا بدون نظارت با این تجهیزات

ح - أخذ کفیل با تعیین وجه‌الکفاله

خ - أخذ وثیقه اعم از وجه نقد، ضمانت‏نامه بانکی، مال منقول یا غیرمنقول

د - بازداشت موقت با رعایت شرایط مقرر قانونی

اما شرایط کفیل چیست؟

کفیل باید بدوا، دارای اهلیت قانونی باشد، پس کفالت اشخاص غیررشید، صغار و مجانین موردقبول واقع نخواهد بود.

ماده ٢٢١ قانون آیین‌دادرسی کیفری تصریح می‌کند: کفالت شخصی پذیرفته می‌شود که ملائت او به تشخیص بازپرس برای پرداخت وجه‌الکفاله محل تردید نباشد. چنانچه بازپرس ملائت کفیل را احراز نکند، مراتب را فوری به‌نظر دادستان می‌رساند. دادستان موظف است در همان روز، رسیدگی و در این‌باره اظهارنظر کند. تشخیص دادستان برای بازپرس الزامی است. درصورت تایید نظر بازپرس توسط دادستان مراتب در پرونده درج می‌شود.