وجه التزام چیست و چه تفاوتی با خسارت تاخیر تادیه دارد؟

وجه التزام مبلغی است که در قراردادها جهت تخلف از انجام تعهد پیش بینی می شود

وجه التزام

در زمان منعقد شدن یک قرارداد در بین دو نفر، قرارداد بین آن ها لازم الاجرا است؛ به این معنی که طرفین وظیفه دارند که آن را اجرا کنند. حال اگر یکی از دو طرف قرارداد به تعهدش در موعد مقرر عمل نکند، موظف است که به طرف مقابلش، مبلغی بعنوان خسارت بپردازد. چنین مبلغی در حقوق، وجه التزام نام دارد.

انواع وجه التزام

دو نوع وجه التزام در قرارداد به شرح زیر وجود دارد:

>> وجه التزام بابت عدم اجرای تعهد:

در صورتی که وجه التزام بابت عدم اجرای تعهد باشد، مبلغی را از متخلف بعنوان عدم اجرای تعهد می گیرند. در صورتی که خسارت را به منظور عدم اجرای تعهدات بگیرند، فرد خواهان، دیگر مجوز درخواست اجرای به تعهد( الزام به وفای عهد) را ندارد. معنای دریافت وجه التزام در این مورد ، صرف نظر از حق الزام عمل به مفاد قرارداد است. بنابراین نمیتوان وجه التزام را با اجرای تعهد، جمع کرد.

>> وجه التزام بابت تاخیر در اجرای تعهد:

پرداخت وجه التزام بخاطر تأخیر در اجرای تعهد به این معنی است که متخلف با پرداخت وجه التزام، از اجرای تعهد مبرا نمی شود و صرفا به خاطر جبران، چنین رقم دریافت شده ای به وجود آمده است.

نحوه تعيين وجه التزام در قرارداد

به خسارت عدم انجام تعهد انتقال رسمی ملک یا مورد معامله، وجه التزام در قولنامه میگویند که این خسارت به یکی از روش های ذیل در قولنامه آمده است:

دادگاه، میزان خسارت تاخیر تأدیه را بر اساس شاخص سالانه تورم تعيين می کند درحالیکه تعيين مبلغ وجه التزام با توافق طرفین صورت میگیرد.

در صورتی که فروشنده یا خریدار برطبق قولنامه، مفاد تعهد خویش را اجرا نکند، موظف به پرداخت فلان مبلغ به طرف مقابلش است. چنانچه فروشنده به تعهدش( انتقال مال) عمل نکند، خریدار میتواند وجه التزام تعیین شده را با احراز عدم اجرای تعهد، مطالبه کند و یا طرفین به صورت جامع تر، توافق می کنند که با حضور در دفترخانه در تاریخی مهین، سند رسمی را تنظیم کنند و اگر هر کدام از آن ها در دفترخانه حاضر نشود؛ طرف دیگر، موظف به انجام تعهد خود و پرداخت مبلغی به طرف دیگر است. در چنین شرایطی متعهد باید با احراز عدم حضور، وجه التزام را بپردازد و تعهدش را انجام دهد.

نحوه تعیین وجه التزام به صورت شرط ضمن قرارداد و با توافق طرفین می باشد

قاضی، مجوز تغيير میزان وجه التزام مندرج در قرارداد را ندارد؛ به این معنی که متعهد در صورت نقض عهد، باید همان مبلغ وجه التزام را بپردازد حتی اگر به متعهدله، هیچ خسارتی وارد نشده باشد یا این که خسارت واقعی نسبت به مبلغ وجه التزام، کم تر یا بیشتر باشد.

وجه التزام در قانون مدنی

دو ماده قانونی برای وجه التزام به شرح زیر آمده است:

- برطبق ماده ۲۳۰ قانون مدنی، اگر در ضمن معامله شرط شده باشد که در صورت تخلّف، متخلّف موظف به پرداخت مبلغی بعنوان خسارت است؛ حاکم، حق محکوم کردن او به بیشتر یا کم تر از آن چه ملزم شده است؛ را ندارد.

- هرگاه وجه التزامی در سند برای تأخیر انجام تعهّد براساس ماده ۳۹ آئین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا و طرز رسیدگی به شکایت از عملیات اجرایی مصوب سال ۱۳۵۵، تعيين شده باشد؛ مطالبه آن مانع مطالبه اجرای تعهّد نمی باشد، ولی درصورت تعيين وجه التزام برای عدم انجام تعهّد مقرر، متعهدله مجوز مطالبه ی یکی از آن دو را دارد.

وجه التزام در چه قراردادهایی کاربرد دارد؟

وجه التزام، بنابر اعلام وکیل تنظیم قرارداد در تمامی قراردادهای مالی قابل استفاده است. پس اصولاً هر قرارداد متضمن تعهد مالی میتواند از شرط وجه التزام برخوردار باشد. البته وجه التزام از حیث کاربرد و استفاده عملی در معاملات ملکی، کاربرد بیشتری نسبت به سایر قراردادها دارد.

انتخاب بین اجرای اصل تعهد یا پرداخت وجه التزام

درصورت تعيين وجه التزام در قرارداد، متعهد، مجوز انتخاب اجرای اصل تعهد و یا پرداخت وجه التزام را ندارد بلکه صرفاً ملزم به اجرای اصل تعهد است و در صورت منتفی شدن اجرای تعهد، وی باید وجه التزام را بپردازد.

بدیهی است که درصورت توافق طرفین، متعهد میتواند برای معاف شدن از اجرای اصل تعهد، وجه التزام را بپردازد. این توافق نافذ خواهد بود اما جمع بین اخذ خسارت و انجام تعهد ممنوع است مگر این که خسارت به دلیل تاخیر انجام تعهد باشد که باید تعهد را علاوه بر دادن خسارت نیز انجام دهد.

مبلغ وجه التزام، توسط طرفین، معلوم می شود

وجه التزام بانکی

بسیاری از بدهکاران بانکی و وام گیرندگان، قادر به پرداخت اقساط خود در زمان تعيين شده نیستند؛ به همین دلیل بانک، خسارت قراردادی را برای تعهدات وام گیرنده به منظور جلوگیری از بروز مشکل، پیش بینی می کند. به اینصورت که وام گیرنده موظف به پرداخت اقساط خود در سررسید تعيين شده است وگرنه باید مبلغی را به دلیل نپرداختن بدهی در زمان مقرر، بعنوان وجه خسارت قراردادی بپردازد. بنابراین اگر بدهکار در پرداخت اقساطش تأخیر داشته باشد ملزم به پرداخت وجه التزام است. درصورت عدم پیش بینی خسارت قراردادی در یک قرارداد، بدهکار باید خسارت تأخیر تادیه را براساس ماده ۵۲۲ قانون آئین دادرسی مدنی بپردازد.

تفاوت وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه

در واقع به وجه تضمین کننده پایبندی طرفین در معاملات، وجه التزام میگویند در متن قراردادها که به صورت شرط ضمن عقد ذکر می شود. مسئله شرط بودن در متن قرارداد، از مهمترین نکات در شناسایی مفهوم وجه التزام به شمار می رود. به نوعی از جریمه تاخیر تادیه که دریافت آن بر اساس شرط ضمن عقد است؛ وجه التزام میگویند.

بنابراین رابطه منطقی جریمه تاخیر تادیه و وجه التزام، عموم و خصوص مطلق است؛ به این معنی که هر وجه التزامی، یک نوع جریمه تلقی میشود که آنرا از فرد متخلف می گیرند ولی به هر جریمه ای، وجه التزام نمی گویند، به این دلیل که جریمه، گاهی اوقات در قالب های حقوقی دیگر دریافت میشود.

معنای کلمه ی خسارت، ضرر کردن ، زیان بردن و زیانکاری می باشد. منظور از خسارت تأخیر تادیه در اصطلاح فقه و حقوق، به خسارتی میگویند که بر اثر تأخیر در پرداخت و تأدیه دین حاصل می شود؛ دین، عنوانی است که هم در نسیه و هم در نقد، مطرح میشود؛ یعنی میتواند هم وجه نقد و هم غیرنقد، هم فعل و هم ترک فعل باشد.

مسأله زیان دیدن ، اهمیت به سزایی در شناسایی مفهوم خسارت تأخیر تادیه دارد؛ یعنی باید تجاوز به مال غیر( مستقیم یا غیرمستقیم) برای صدق مفهوم خسارت صورت گرفته باشد. معنی حقیقی خسارت تأخیر، اینست که زیانی در اثر تأخیر به بار آمده و مدیون، موظف به جبران آن به غیر از رد اصل پول است.

دادگاه صالح برای مطالبه وجه التزام

اظهارات وکیل تنظیم قرارداد براساس ماده ۱۱ و ۱۳ قانون آئین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی این است که اقامه دعوای مطالبه وجه التزام باید در دادگاه محل اقامت یا دادگاه محل انعقاد و یا دادگاه محل انجام تعهد باشد. پس خواهان برای مطالبه وجه التزام، اختیار دارد تا تقاضای مطالبه را از هرکدام از این سه دادگاه داشته باشد و باید برای چنین کاری به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه نماید.

وجه التزام ماهیتاً نوعی شرط نتیجه است

گردآوری: بخش جامعه سرپوش