به گزارش تسنیم، جامعه به سمتی پیش رفته است که مردم از روی لباس و ظاهر نسبت به هم قضاوت می‌کنند و افراد متفاوت جایگاه بهتری در بین مردم دارند. این روند در اجتماع باعث به وجود آوردن مشکلات بسیاری شده است، زیرا در موارد زیادی اشخاص در تلاش هستند تا در این رقابت از سایر افراد عقب نمانند. رواج تجمل‌گرایی در زندگی طبقه بالای جامعه به زندگی طبقات متوسط و حتی پایین جامعه نفوذ کرده است و این فاصله سبک زندگی افراد را با تغییرات زیادی مواجه کرده است. برای رهایی از مشکلات باید به دنبال راه حلی اساسی بود و برای بررسی این مسئله با سیدحسن حسینی، جامعه‌شناس به گفت‌وگو نشستیم.
به اعتقاد شما مهمترین دلایل رواج تجمل‌گرایی دربین افراد جامعه چیست؟
بحث تجمل‌گرایی یک موضوع اجتماعی و اقتصادی است و باید در جامعه‌شناسی رفتارجمعی از نوع مد و مدگرایی به آن بپردازیم. تجمل و تجملات برای این است که فرد یا افراد در جامعه برای اینکه خودشان را نسبت به دیگران متمایز کنند از یکسری وسایل، آرایش‌ها و پوشاک‌های متفاوتی که این تفاوت با نوعی گران بودن و قیمتی بودن همراه است، استفاده می‌کنند. تشریفات در وران قدیم متعلق به پادشاهان، کلیسا و افراد ثروتمند بوده است و برای تمایز میان افراد و طبقات اجتماعی صورت می‌گیرد. مد اجتماعی را معمولا طبقات قدرتمندتر، ثرومندتر و متفاوت جامعه دنبال می‌کنند و برخی مسائل نیز به مرور زمان شکل عادی به خود می‌گیرد مانند اینکه برخی افراد لباس خاص داشته باشند، به طور مثال می‌توان به نظامیان اشاره کرد که لباس‌شان با بقیه فرق دارد.
توجه داشته باشید ما می توانیم در یک لیوان یا فنجان معمولی چایی بخوریم و همینطور در یک فنجان آب طلاداده شده و وقتی در فنجان چایی دوم می خوریم می‌خواهیم به دیگران بگوییم که من دارم و تو‌نداری. در جامعه‌ای که تجمل‌گرایی بین همه منتشر می‌شود و افراد در جایگاه‌های مختلف اقتصادی سعی می‌کنند از هم شبیه‌سازی کنند، نوعی تقلید است و برای عقب نماندن از دیگری است. در‌دنیای امروز با تولیدات انبوه تجمل‌گرایی آسان شده است به طور مثال از تلفن همراه استفاده می‌کنیم، البت این تجمل‌گرایی نیست، اما اینکه مدل گوشی چه باشد، به تجمل‌گرایی بازمی‌گردد. یکی از دلایل تجمل‌گراشدن فرار از حقارتی بوده که ممکن است به افراد دست داده شود، حقارتی که از طرف متمولان جامعه و دارندگان سرمایه در جامعه ایجاد می‌شود.
با این توضیحات می‌توان گفت تجمل‌گرایی آیا در همه دنیا به یک شکل و روند است؟
جوامع در تجمل‌گرایی با هم تفاوت دارند و به نظر من جامعه ما نسبت به کشورهای غربی و اروپا جامعه تجمل‌گراتری است. به‌طور کلی فردی که دارای جایگاه اجتماعی قابل توجهی است نیازی ندارد که با مدل لباس، خانه و ماشین خودش را نشان دهد و فخر بفروشد، ولی در جوامعی که برخی کمبودها وجود دارد، افراد به طرف رقابت از نوع کالا پیش می‌روند. در جامعه‌ای که پول معیار همه ارزش‌ها باشد و بیشتر افراد رقابت در مصرف دارند و مصرف آنها تجمل‌گرایانه است. متاسفانه در جامعه ما افراد استاد دانشگاه، دانشجو، دکتر، مهندس، سیاستمدار و... می‌خواهند با تجمل‌گرایی و ظواهر مادی خودشان را به دیگران نشان دهند.
جامعه در اثر تجمل‌گرایی دچار چه آسیب‌هایی می‌شود؟
وقتی جامعه‌ای به مفهموم مادی‌گرایانه می‌خواهد، تجمل‌گرا شود، مظاهر مادی خود را به رخ دیگران بکشد و این کار از اقشار بالای اجتماع تا پایین‌ترین سطح جامعه می‌رسد، در چنین وضعیتی همه نیاز به درآمد دارند و درآمدها محدود است، افراد به درآمدی که دارند رضایت نمی‌دهند. یکی از پیامدهای نامطلوب تجمل‌گرایی این است که افراد به دنبال درآمدهای بیشتر و اضافی می‌روند و این موقعیت با اضافه کار، رشوه گرفتن، فرصت طلبی‌های اقتصادی، کم‌فروشی به وجود می‌آید و افراد به سمت درآمدهای بیشتر می‌روند تا در جرگه و چرخه رقابت وارد شوند. یکی دیگر از پیامدهای تجمل‌گرایی حس تحقیر و عقب‌افتادگی است که به‌ویژه به اقشار پایین جامعه دست می‌دهد. این حس موجب پیچیدگی‌های روانی و رفتاری می‌شود که در نهایت باعث دشمنی و بدبینی طبقات اجتماعی نسبت به هم خواهد شد. نکته سوم اینکه وقتی تجمل‌گرایی جنبه مادی و ظاهری پیدا می‌کند و در این اشیا، پوشاک، لوازم منزل، مدل ماشین و ... خلاصه می‌شود در این جامعه رقابت‌هایی در سطح معناگرایی وجود ندارد حتی جایی که رقابت در سطح معنا می‌بینیم؛ مانند سطح تحصیلات، آن هم با پول جا‌به‌جا می‌شود. به طور مثال می‌توان به خرید و فروش مدرک اشاره کرد که این یعنی از هم پاشیدگی فرهنگ، روابط اجتماعی و سرمایه اجتماعی که ناشی از مصرف‌گرایی است.
با توجه به خطراتی که رواج تجمل‌گرایی به همراه دارد، چطور می‌توانیم مردم را به سمت ساده‌زیستی هدایت کرد؟
یکی از اموری که می‌توان در این زمینه انجام داد، این است؛ افرادی که در منظر عام هستند مانند معلمان، پزشکان، نمایندگان مجلس و افرادی که در کار اجرایی هستند، باید تلاش کنند به هر نحوی این فاصله خود را با طبقات مردم کم کنند. با رعایت این مسئله خود به خود تجمل‌گرایی تا حد زیادی کم می‌شود. اگر بخواهیم این مشکل را حل کنیم باید افراد بالادستی و طبقات بالای جامعه از فخرفروشی و خودنمایی دوری کنند. اگر ما بخواهیم تجمل‌گرایی را در جامعه از بین ببریم باید فاصله‌های رفتاری مناسب را در سطوح بالای اجتماعی به وجود بیاوریم. همه باید زندگی ساده و معمولی داشته باشند و ارزش‌ها را از بعد مادی به سمت بعد معنوی، اخلاق و انسانی ببریم. در جامعه اسلامی باید همه این مسائل را رعایت کنند و از مسئولان ساده‌زیستی شروع شود و به همه افراد جامعه سرایت کند.
تجمل‌گرایی چطور می‌تواند باعث تغییر سبک زندگی شود؟
یک فرد باید درآمد ماهانه‌اش را بین خرج منزل، خرید موادغذایی، پوشاک، پس‌انداز برای درمان و موارد لازم، سفر و تفریح و ... تقسیم کند. یکی از پیامدهای تجمل‌گرایی این است که سبک زندگی به‌گونه‌ای تغییر پیدا می‌کند که درآمدهایی که به تجمل اختصاص داده می‌شود، بسیار بیشتر از سایر بخش‌هاست. در یک خانواده رفتن یه یک مسافرت و قراردادن امکانات تحصیلی مناسب برای فرزند اولویت قرار داده می‌شود و برای این کار از سایر هزینه‌ها و خریدهای اضافی جلوگیری می‌شود، اما بسیاری از خانوادهها با‌گرفتن وام و قرض علاوه بر امکانات معمول، خود را ملزم به خرید ماشین مدل بالاتر و پوشاک فاخر می‌کند تا در جامعه خودنمایی کند. سبک زندگی ایرانی و اقتصاد ایرانی با نامناسب تقسیم شدن درآمد خانوار تغییر کرده است.
با این اوصاف چگونه این رقابت و چشم وهم چشمی را می‌توان در بین افراد کم کرد؟
افراد متمول و ثروتمند و طبقه بالای جامعه باید نسبت به‌رفتارهای‌شان تجدید نظر کنند. درواقع اشخاصی که دارای ثروت بسیار هستند با اتومبیل‌ها، خانه‌های بزرگ و اشرافی، با لباس‌ها، زیورآلات و تزئینات، بوتیک‌ها و مراکز خرید لوکس جامعه را تحقیر می‌کنند و در این زمینه باید اقدامات فرهنگی و رفتاری مناسبی درنظر گرفت.
به اعتقاد شما نقش رسانه‌ها در تجمل‌گرایی چقدر است؟
نقش رسانه‌ها بسیار زیاد است و صداوسیما به عنوان تاثیرگزارترین در این زمینه عملکرد مناسبی نداشته است. سبک زندگی و الگوهای افراد را به صورت شعاری و نصیحت برای مردم بازگو می‌کنند. رسانه خود باید الگو باشد و بعد به مردم نشان دهد که با انجام این کارها در‌زندگی‌ها تحولات مثبت رخ دهد. در بسیاری از برنامههای تلویزیونی خطاب باید روی افرادی باشد که تجمل‌گرایی را رواج می‌دهند و نباید خود باعث ترویج تجمل‌گرایی شوند.
خانوادهها در تجمل‌گرایی چه نقشی دارند؟
خانواده جزئی از جامعه است و نمی‌توان از تک تک خانوادهها انتظار داشت که در این زمینه اقدام کنند. خانوادهها تحت فشار و تاثیر فضای عمومی جامعه و فرزندان هستند. در جامعه‌شناسی مد را طبقات پرقدرت و ثروتمند جامعه به وجود می‌آورند برای متمایز کردن خود با طبقات پایین‌تر.اما این طبقات پایین با مواردی مثل نوع لباس، مهمانی دادن و ظاهر خود می‌توانند به سمت بالاترها بروند. خانوادهها در رفت و آمدهای‌شان می‌توانند از مسائل مربوط به تجمل‌گرایی دوری و در مهمانی‌ها از پرداختن به ظواهر و چشم و هم چشمی‌ها پرهیز کنند.
- 19
- 1
