تصور کنید به یک رستوران رفته‌اید و در گوشه‌ای با خانواده نشسته‌اید اما ناگهان صاحب رستوران برای میز کنار دستی شما یک قلیان می‌آورد. شاید هم اصلاً کار به قلیان نکشد و همان مشتری ناگهان سیگارش را آتش کند. شما قطعاً متعجب، از او می‌خواهید که این کار را نکند اما اگر سیگار کشیدن در اماکن عمومی قانونی شود دیگر شما حق اعتراض ندارید. درواقع این اتفاق با جدا کردن صنف قهوه‌خانه‌دارها از قانون اماکن عمومی خواهد افتاد. این طرح که بزودی در صحن مجلس بررسی می‌شود، در صورت تصویب قهوه‌خانه‌ها را از قوانین اماکن عمومی خارج خواهد کرد و گویا توجیه شغلی نیز دارد و آن اینکه قهوه‌خانه شغلی مرتبط با ارائه قلیان است. کارشناسان معتقدند با تصویب این قانون دریچه‌ای تازه گشوده خواهد شد تا در سایر اماکن عمومی هم کم کم مصرف دخانیات آزاد شود، روندی که کاملاً برخلاف معاهده‌های ملی، جهانی و منطقه‌ای است.
اگر به کشورهای منطقه سفر کرده باشید حتماً دیده‌اید که مصرف سیگار در مکان‌های عمومی ممنوع است، قلیان که جای خودش را دارد. راه دور نرویم همین ترکیه، عربستان و اردن، حتی در کافه‌ها مصرف سیگار را ممنوع کرده‌اند. کشورهای اروپایی هم که سال‌هاست این قانون را سفت و سخت اجرا می‌کنند و بدون هیچ تعارفی مصرف دخانیات در اماکن عمومی جریمه‌های سنگینی در پی دارد.
به کافه‌ای در میدان انقلاب تهران سر می‌زنم. مهناز و دوستش سارا گوشه‌ای دورتر از بقیه صندلی‌های لهستانی و مشتری‌های کافه نشسته‌اند. همه جا را دود سیگار پر کرده تا جایی که نفس کشیدن هم سخت است: «ما خیلی کافه آمدن را دوست داریم، اما چون سیگاری نیستیم همیشه اذیت می‌شویم برای همین هم دورتر از بقیه نشسته‌ایم. ماهم شنیده‌ایم سیگار کشیدن در فضای کافه ممنوع است اما بیشتر کافه‌های تهران به آن پای‌بند نیستند. راستش گاهی فکر می‌کنم به قهوه‌خانه آمده‌ایم، گاهی هم در کافه‌ها برای جلب مشتری بیشتر قلیان سرو می‌شود. کاش اتاقی مخصوص سیگاری‌ها می‌گذاشتند تا هم آنها راحت باشند و هم ما. مثل خیلی از کشورهای دنیا.»
سعید مدیرهمین کافه برایم توضیح می‌دهد: «چاره‌ای جز آزاد کردن سیگار در کافه‌مان نداریم. چند وقتی سیگار را ممنوع اعلام کردیم و کلی از مشتری‌هایمان کم شد. شما فکر می‌کنید ما خوشمان می‌آید در این فضای پر از دود صبح تا شب کار کنیم؟ باور کن گاهی چشم‌مان آنقدر می‌سوزد و سرفه می‌کنیم که نگران می‌شویم تا فردا صبح زنده می‌مانیم یا نه؟ اما برای اینکه دخل و خرج اینجا بچرخد چاره‌ای جز قانون سیگار آزاد نداریم. هرچند اماکن، هر از گاهی می‌آید و مجبورمان می‌کند سیگار را ممنوع اعلام کنیم.» سعید می‌گوید صنف قهوه‌خانه‌دارها چون خیلی قوی هستند و لابی‌گر، دنبال این هستند که از قانون اماکن عمومی خارج شوند، آن وقت دیگر اماکن هیچ کاری به کارشان ندارد.
دکتر محمدرضا مسجدی، دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران می‌گوید: «پای تجارت یک عده و سلامت مردم در میان است. حالا باید پرسید کدام یک از این‌ها مهم‌تر است؟ در سال ۱۳۷۶ نخستین مصوبه هیأت وزیران برای ممنوعیت استعمال دخانیات در اماکن عمومی اعلام شد. در دولت دهم و به‌دنبال فشار صنف قهوه‌خانه‌داران، رئیس دولت وقت قهوه‌خانه‌ها را از اماکن عمومی استثنا کرد و مجوز عرضه قلیان در قهوه‌خانه‌ها را صادر کرد. پس از آن به دیوان عالی کشور شکایت کردیم و هیأت عالی دیوان، دوباره قهوه‌خانه‌ها را جزو اماکن عمومی اعلام و مصوبه دولت را لغو کرد. اماکن عمومی از وسیله نقلیه مثل تاکسی، هواپیما، اتوبوس و اماکن فرهنگی، ورزشی و مذهبی را در برمی‌گیرد. قهوه‌خانه‌ها و رستوران‌ها هم همیشه در همین ردیف بوده‌اند. اینکه بگوییم یک عده چون قهوه‌خانه دارند و در قهوه‌خانه قلیان سرو می‌شود بیاییم آن را از اماکن عمومی جدا کنیم هیچ توجیه منطقی ندارد. توجیه این صنف آن است که اگر قلیان را از قهوه‌خانه حذف کنیم، قهوه‌خانه‌دارها بیکار می‌شوند. متأسفانه نمایندگان مجلس و برخی در حکومت هم تحت تأثیرشان قرار گرفته‌اند.»
مسجدی اضافه می‌کند: «زمانی قهوه‌خانه‌ها در این کشور جایگاه فرهنگی و محل حل اختلاف مردم در محلات بودند. در قهوه‌خانه‌ها کار فرهنگی می‌شد؛ شاهنامه و مولوی می‌خواندند. همه این‌ها رفته و به جایش قلیانی آمده که توتون معسل دارد و انواع مواد شیمیایی و مواد افزودنی در آن هست. اگر به این‌ها بی‌تفاوت شویم همین جوانانی که جذب قهوه‌خانه‌ها شده‌اند، بعد جذب مواد مخدر می‌شوند. استثنا کردن قهوه‌خانه‌ها غلط است. اگر می‌خواهید قهوه‌خانه‌ها را استثنا کنید بعد از آن به رستوران و اماکن سنتی و هتل‌ها هم می‌رسد و دیگر نمی‌توانید جمعش کنید. این خلاف قانون و مصوبه دولت است. ما عضو معاهده کنترل دخانیات شده‌ایم و دولت‌ها باید رعایتش کنند. ما با ترکیه و کشورهای منطقه فرقی نداریم که همه مصرف دخانیات را در اماکن عمومی ممنوع کرده‌اند.»
درشرق تهران هستم؛ جایی نزدیک میدان رسالت. در خیابانی که حالا تبدیل شده به بورس قلیان. قهوه‌خانه‌های این خیابان همین الان هم پر از جمعیت است و همه در حال مصرف قلیان‌های میوه‌ای. نمی‌دانم بعد از اینکه قهوه‌خانه‌ها از قانون اماکن عمومی خارج شوند، قرار است چطور باشند و چه اتفاقی بیفتد؟»
خیابان را بوی انواع توتون پر کرده. زن که در همسایگی این قلیان‌سراها زندگی می‌کند و چند نایلون میوه در دست گرفته، می‌گوید: «به خدا از دست این قلیان‌دارها آسایش نداریم. همه محله همین بو را گرفته. بو یک طرف، همه جوان‌های محل هم رفته‌اند سراغ قلیان و سیگار. به جای اینکه به این‌ها مجوز کار بدهند، بیایند جمع‌شان کنند. هر روز توی این محله یکی از این قهوه‌خانه‌ها باز می‌شود.»
زن وقتی درباره احتمال تصویب قانون رفع ممنوعیت قهوه‌خانه‌ها از اماکن عمومی می‌شنود می‌گوید: «مثلاً الان این‌ها محدودند؟ یعنی سالی یک بار هم که می‌شد به اماکن عمومی شکایت کرد، حالا دیگر همان امکان هم قرار است نباشد؟ همه محله از این‌ها شاکی‌اند.»
زن جوان که دست دختر بچه‌اش را گرفته، به سمت قلیان‌سراها اشاره می‌کند و می‌گوید: «می‌بینید پر است از جوان‌های بیکار که از صبح تا شب اینجا نشسته‌اند. مثلاً اینجا منطقه‌ای مسکونی است! اصلاً از وقتی این‌ها در محله‌مان باز شده، دلم نمی‌خواهد برای خرید روزانه بیرون بیایم. چرا باید این همه مجوز بدهند.»
روی شیشه یکی از قلیان‌سراها که نام بزرگ «قلیون‌سرای...» نصب شده با حروف درشت این کلمات دیده می‌شود: «ورود اراذل و اوباش و معتاد ممنوع، ورود بانوان ممنوع.»
به گفته یک کارشناس مرکز تحقیقات کنترل دخانیات طبق گزارش سال ۲۰۱۷ سازمان جهانی بهداشت، حدود ۷۲درصد از کشورها که ۸۱ درصد آنها از کشورهای کم درآمد هستند، همچنان جمعیت‌شان در معرض خطر دود دست دوم قرار دارد و این هم به خاطر ضعف یا نبود قانون بدون دود یعنی قانونی است که از افراد در مقابل دود تحمیلی دخانیات محافظت کند.
۳۶ درصد از کشورها در سطح جهان به‌صورت کامل در رستوران‌ها و کافه‌ها مصرف دخانیات را ممنوع کرده‌اند. از ۴۹۲ میلیون نفری که در یکی از ۱۰۰شهر بزرگ دنیا زندگی می‌کنند فقط ۲۵۳میلیون نفر در ۴۷ شهر توسط قانون بدون دخانیات حفاظت می‌شوند.
مسجدی می‌گوید: «حدود ۷۵ درصد مرگ و میر در کشورمان مربوط به چهار بیماری قلب و عروق، سکته قلبی و مغزی، سرطان و بیماری‌های مزمن تنفسی و دیابت است. این چهار بیماری تحت تأثیر تغذیه نامناسب، کنترل نشدن وزن، ورزش ناکافی و مصرف دخانیات و الکل است. در هر سال ۵۵ هزار تا ۶۰ هزار نفر به خاطر مصرف سیگار می‌میرند یعنی به اندازه سقوط سه هواپیما در روز و ما از کنارش می‌گذریم. در سال نزدیک به ۱۰۰هزار بیمار مبتلا به سرطان جدید داریم که فقط با کنترل دخانیات می‌توانیم یک سوم از این آمار را کم کنیم.»
از خیابانی که پراز قلیان‌سراست می‌گذرم. قهوه‌خانه‌ها پر است از جوانانی که قهقهه می‌زنند و قلیان می‌کشند. بوی انواع توتون‌های معطر به هم پیچیده. روی پنجره یکی از قلیان‌سراها نوشته شده؛ دسترسی رایگان به اینترنت وای. فای. تجارت و سودآوری یا سلامت؟ یادم می‌آید روزی در این راسته فقط نانوایی بود، عطاری و میوه فروشی اما این روزها جای همه این مغازه‌ها را قلیان‌سرا گرفته و بس.
ترانه بنی یعقوب
- 19
- 5
