باغ فین کاشانکاشان مهد تمدن و فرهنگ سنتی ایران و مشهور به دارالمومنین است. این شهر دارای ۷۰۰۰ سال قدمت شهرنشینی و یکی از زیباترین شهرهای ایران است. کاشان شهری با اصالت و با مشاهیر علمی و ادبی زیادی است و نقش پررنگی در صنعت گردشگری ایران دارد. عده‌ای از مورخین کاشان را با اصالت‌ترین و اولین شهر ایران و جهان می‌دانند.
جاذبه‌های گردشگری و اقلیم این شهر که دارای دو منطقه کوهستانی و کویریست آن را به یکی از سکونت گاه‌های مهم در ایران بدل ساخته‌است و آداب و رسوم گلاب‌گیری و قالیشویی از مراسم سنتی این شهر است که سالانه بازدیدکنندگان زیادی را به خود اختصاص می‌دهد.
ریشه‌شناسی نام کاشان
در مورد ریشه نام شهر کاشان مانند بسیاری از نام‌های دیگر اختلاف نظر وجود دارد. گروهی کاشان را برگرفته از «کی آشیان» به معنای جایگاه حاکمان می‌دانند و گروهی دیگر لغت کاشان را به معنی خانه‌های تابستانی که با چوب و نی ساخته می‌شوند، دانسته‌اند. بر اساس نظر دیگری کاشان تحریف‌شدهٔ «کاسیان» و به معنای محل اسکان اقوام کاسی [یا همان کاشی] بوده‌است [، و امروزه کاشانی‌ها را «کاشی» خطاب می‌کنند]. در گفته‌های دیگر ساخت کاشی مرغوب در این منطقه را دلیل نام‌گذاری شهر به نام کاشیان می‌دانند که به کاشان تحریف شده‌است.
شهرستان کاشان
شهرستان کاشان از شهرستانهای استان اصفهان است که دارای چهار بخش (مرکزی، قمصر، نیاسر و برزک) بوده و دارای شش شهر (کاشان، قمصر، نیاسر، جوشقان قالی، کامو و چوگان و برزک) می‌باشد.
شهرستان کاشان از طرف شمال و شمال غربی به استان قم، از طرف شرق و شمال شرقی به آران و بیدگل و دشت کویر، از طرف جنوب بهشهرستان نطنز، از طرف غرب به شهرستان محلات منتهی می‌گردد.
آب و هوا و اقلیم کاشان
طبق سیستم کوپن در تقسیم‌بندی اقلیمی، اقلیم کاشان از نوع BWhsa است و آب و هوای گرم و بیابانی دارد، در این فرمول B خشک بودن را نشان می‌دهد، W نشان دهنده شدت خشکی است که درآن مقدار باران سالانه (۱۳٫۵) کمتر از میزان متوسط دمای سالانه به سانتی گراد (۱۹٫۷) است. h نشان نشان دهنده این است که متوسط دمای سالانه بیش از ۱۸ درجه سانتیگراد است، s علامت بارش باران در فصول سرد سال یا زمستان است و a می‌گوید که دمای گرم‌ترین ماه سال از ۲۲ درجه سانتیگراد بیشتر است. بر پایه روش تقسیم‌بندی اقلیمی دومارتون که بر پایه ضریب خشکی است و دو عامل مهم دما و باران را مد نظر دارد، چون ضریب خشکی کاشان ۴٫۵ است بر اساس ضریب دومارتن، کاشان دارای آب و هوای خشک است.
جاذبه‌های گردشگری کاشان
- آشنایی با تپه سیلک کاشان
سیَلْک نام اولین تمدن شهرنشینی ایران مرکزی در کاشان است که در جنوب غربی این شهر قرار دارد. محوطه باستانی سیلک که در منطقه فین کاشان واقع شده قدمتی در حدود ۷ هزار سال دارد.
«نزدیک به پنج هزار سال پیش از میلاد مردم غارنشین فلات ایران در پی دگرگونی‌هایی که از لحاظ آب و هوا و تشکیل مزارع و چمنزارها به وجود آمد به دشت‌ها روی آوردند و زندگی تازه‌ای را آغاز کردند و در تمدن آن‌ها نسبت به دوران‌های پیشین پیشرفت بیشتری دیده شد؛ کهن‌ترین مردم دشت‌نشین، مردم محل سیلک (Sialk) نزدیک کاشان بودند که آثار زندگی ایشان را در آنجا به دست آورده‌اند.»
تپه سیلک کاشانسیلک یکی از مکان‌های تاریخی پس از تمدن جیرفت کرمان در فلات ایران است که مدارک نوشته از دوران پیش از هخامنشی در آن پیدا شده ولی خطی که هم‌زمان با آغاز تاریخ در ایلام به وجود آمده‌بود، با نام پرتو ایلامی شناخته شده پس از رها شدن این پایگاه بازرگانی از میان رفت.
در هنر سیلک جنبه تزیینی آن شدید است و هنری است که آریایی‌ها با خود آورده‌اند. در حدود ۵٬۵۰۰ سال پیش از میلاد یکی از قدیمی‌ترین سکونت‌گاه در تپه سیلک در نزدیکی کاشان پدید آمد.
پیشینه تپه سیلک
تپه سیلک در حقیقت زیگورات یا نیایشگاه مردمان باستانی بوده‌است که از گل رس و سفال ساخته شده‌است. این مجموعهٔ تاریخی تا سال ۱۳۱۰ خورشیدی شناسایی نشده بود و در میان مردم کاشان به شهر نفرین شده معروف بود.
بعد از انتقال شماری از آثار به موزه لوور فرانسه، کارشناسان این موزه متوجه دیرینگی این آثار شدند و رومن گیرشمن به ایران فرستاده شد و با همکاریآندره گودار فرانسوی که مدیر موزه ملی ایران بود توانست به کاوش در این میدانگاه ادامه دهد.
- باغ فین کاشان
باغ فین کاشان، نام یک باغ ایرانی است که حمام فین نیز در آن قرار دارد. مکان نامبرده جایی است که ناصرالدین‌شاه، در سال ۱۸۵۲ میلادیصدراعظم خود امیرکبیر را در آن به قتل رساند. سابقه و قدمت باغ فین و بناهای آن به دوره صفویه بازمی‌گردد. وسعت باغ بالغ بر ۲۳ هزار مترمربع و شامل یک حیاط مرکزی است که به وسیله دیوار، بارو و برجهای استوانه شکل محصور شده‌است.
در مقایسه با بسیاری از باغ‌های ایرانی مشابه، باغ فین با آب قابل توجهی مشروب می‌شود. باغ فین و مجموعه بناهای آن در کاشان، باغ فین واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۱۴ با شمارهٔ ثبت ۲۳۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
- نیاسر کاشان
نیاسر روستایی باستانی بوده‌است که در آثار جغرافیایی سده‌های ششم و هفتم از آن یاد شده‌است. آثار باستانی و طبیعی موجود نیاسر عبارت است از: چهارتاقی نیاسر، آبشار، کاخ صفوی تالار که بر روی آتشکده ساسانی ساخته شده، گرمابه صفوی، برج دیدبانی، پناهگاه زیرزمینی معروف به سوراخ رئیس، چنارهای کهنسال و چشمه و نیایشگاه مجاور آن که اکنون تبدیل به مسجد شده‌است.
نمایی زیبا از شهر نیاسرچشمه و آبشار نیاسر
چند متر پایین‌تر از چهار طاقی نیاسر، چشمه آب تمیز و خنکی جریان می‌یابد و به روستا می‌رود، این چشمه که چشمه اسکندر نام دارد، از قدیمی‌ترین چشمه‌های شناخته شده‌است که ۱۶۸۰ متر بالای سطح دریا می‌باشد. آبی که از آبشار پایین می‌ریزد در فصل پاییز کمترین و در فصل زمستان بیشترین مقدار را داراست.
آبشار نیاسرآبهای روان از کنار آتشکدهای زیاد دیگری نیز جریان می‌یابد که این می‌تواند علامت پرستش آناهیتا، الهه باروری و مرتبط با آب باشد. در ادامه چشمه آبشار اسکندر وجود دارد و در قسمت پایین آبشار، دو تا سنگ آسیاب وجود دارد. آبشار نیاسر در ابتدای مجموعه تاریخی شهر قرار دارد و دامنه‌های آن از گیاهان سرسبز و زیبایی پوشیده شده‌است که به دلیل پدیده‌های انحلال سنگ آهک توسط جریانهای زیرزمینی و گذشت سالیان دراز بافت بسیار زیبا و چشم نوازی مانند استالاکتیت‌ها و استالاکمیت‌ها در بدنه آبشار به وجود آمده‌است.آبشار نیاسر از چشمه تالار (اسکندریه) واقع در کنار چارتاقی سرچشمه می‌گیرد به گونه‌ای که دو سوم آب چشمه به سمت آبشار و از آنجا به دشتهای نیاسر و یک سوم آن به محلهٔ نو می‌رود.
- قمصر کاشان
قمصر شهری واقع در شمال غرب استان اصفهان و جنوب شهرستان کاشان و به صورت دره‌ای با ابعاد تقریبی ۹ و ۵ کیلومتر است. شهرت قمصر به اعتبار گلاب و کیفیت گل محمدی آن است. به علت آب‌وهوا و خاک مناسب (لوم: مخلوطی از شن و رس)، گل محمدی آن مرغوبیت بسیاری دارد.[۱] در سال‌های ۱۳۵۴–۱۳۵۲ کارشناسان بلغاری با بررسی گل سرخ محمدی قمصر دریافتند که در سنجش با نمونه‌های همگون در دیگر نقاط کشور از کیفیت بسیار بهتری برخوردار است. از همین رو، برخی صنایع پیشرفتهٔ عطرسازی جهان به کاربرد اسانس عطر گل محمدی قمصر روی آورده‌اند.
قمصر کاشان
قمصر کاشان
آب و هوای قمصر
آب و هوای قمصر به علت ارتفاع نسبتاً بالا از سطح دریا (از ۱۷۰۰ تا ۲۰۰۰ متر) و محصور بودن در بین چندین کوه و قرار گرفتن در یک چاله اکثرا هوای به اصطلاح خفه ای دارد. وجود باغ‌ها و درختان فراوان کمی بر این پدیده غلبه کرده و گاهی اوقات هوا را نسبتاً معتدل میکند . آمار طولانی‌مدت از بارندگی آن در اختیار نیست، اما آمار ایستگاه‌های محلی حکایت از این دارد که میانگین بارندگی آن حدود ۱۹۰ میلی‌متر است. بیشینهٔ دما در تابستان به ۳۵ درجه می‌رسد و کمینهٔ دمای ثبت‌شده در زمستان حدود ۱۹- است.
گلاب گیری در قمصر کاشان
گلاب گیری در قمصر کاشان
- خانه بروجردی‌ها در کاشان
خانه بروجردی‌ها از آثار تاریخی شهر کاشان است. این بنا در محلهٔ سلطان میراحمد واقع است و در نیمهٔ دوم قرن ۱۳ هجری و در زمان قاجار ساخته شده و تحت شماره ۱۰۸۳ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده‌است. این خانه با بادگیرهای قرینه هلالی شکل زیبایی بر بام تالار و کلاه فرنگی روی آن یکی از زیباترین جلوه‌های معماری ایرانی را به معرض نمایش می‌گذارد. به‌طوری‌که در کتیبه چهار طرف تالار آن آمده‌است، ساخت بنا به سال ۱۲۹۲ ه-ق بازمی‌گردد.
خانه بروجردیهانقاشیهای ارزنده و گچ‌بری‌های این خانه، زیر نظر صنیع الملک، نقاش بزرگ ایران و عموی کمال الملک اجرا شده‌است. صاحب این خانه، حاج سید مهدی نطنزی از بازرگان‌های نطنزی مقیم کاشان و معمار آن استاد علی مریم کاشانی بوده‌است. وی به خاطر سفرهای زیادی که به شهر بروجردداشته به بروجردی معروف شده. وی عاشق دختر سید جعفر طباطبایی یکی از بزرگترین تاجران فرش آن زمان می‌شود و طباطبایی نیز برای رضایت دادن نسبت به ازدواجشان شرطی می‌گذارد.
او که در خانهٔ بسیار زیبایی که اکنون با نام خانه طباطبایی‌ها شناخته می‌شود زندگی می‌کرده و به سید مهدی می‌گوید که باید خانه‌ای همچون خانهٔ من بسازی تا دخترم را به همسریت در بیاورم. سید مهدی نیز قبول میکند و بعد از ۷ سال که ساخت حیاط اندرونی به پایان می‌رسد در خانه ساکن شده و بعد از ۱۱ سال تالار اصلی نیز تکمیل می‌شود. خانه بروجردی اکنون محل اداره میراث فرهنگی کاشان است.
- خانه طباطبایی واقع در کاشان
یکی از زیباترین و دیدنی ترین بناهای تاریخی کاشان، خانه طباطبایی است که در محله سلطان امیر احمد در بافت قدیم کاشان واقع شده است. این خانه که از شاهکارهای هنر معماری قدیم به شمار می رود به وسیله مرحوم سیدجعفر طباطبایی – از تجار معروف فرش آن زمان – در سال ۱۲۵۰هجری قمری ساخته شده است. خانه طباطبایی همچون دیگر بناهای تاریخی آن زمان برخوردار از تزئینات مجلل و باشکوه، اصالت معماری و طراحی متناسب با فرهنگ و اقلیم خاص منطقه است.
خانه طباطبایی ها
مجموعه خانه طباطبایی مشتمل بر ۳ بخش اندرونی بیرونی و بخش مخصوص خدمه است .مجموعه خانه تاریخی طباطبایی با ۴۷۰۰ مترمربع وسعت دارای ۴۰ اتاق، ۴ حیاط، ۴ سرداب (زیرزمین)، ۳ بادگیر و ۲ رشته قنات است.معماری خانه طباطبایی به شیوه معماری حجاب دار، گودال باغچه، متقارن و درون گر است.
خانه تاریخی طباطبایی که به وسیله هیات امنای مرمت و احیای ابنیه تاریخی کاشان خریداری و در سال های ۱۳۷۳تا ۱۳۷۶ با همکاری شهرداری و میراث فرهنگی کاشان و با پشتیبانی مسئولان وقت وزارت و معادن و فلزات طبق نقشه اصلی و نخستین موردمرمت و بازسازی قرارگرفت در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۱۵۰۴ به ثبت رسیده است. مجموعه تاریخی خانه طباطبایی هم اکنون زیرپوشش سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری کاشان اداره می شود.
- مسجد آقابزرگ کاشان
مسجد آقابزرگ مسجد و مدرسه‌ای بزرگ در کاشان، منسوب به ملا مهدی نراقی ملقب به آقابزرگ که به هزینه مردی نیکوکار به نام حاج محمدتقی خانبان و پسرش در نیمه قرن ۱۳ق، مقارن با دوران پادشاهی محمد شاه قاجار (متوفی ۱۲۶۴ق) ساخته شده است.
مسجد آقابزرگساختمان این بنا در روزگار پادشاهی محمدشاه قاجار آغاز گردید و در سال‌های نخستین سلطنت ناصرالدین‌شاه (۱۲۶۴–۱۳۱۳ق)، به پایان رسید.
به نظر می‌رسد که این مجموعه، بر روی آثار به جای مانده پس از زلزله ۱۱۹۲ق یا دوره‌های گذشته ساخته شده باشد، به خصوصشبستان ۴۰ ستون شمالی مسجد که احتمالاً پیش از احداث گنبدخانه بر روی بقایای خانقاه، مسجد، مقبره و مدرسه خواجه تاج الدین(متعلق به اواسط سده ۹ق) ساخته شده است.
تلفیق این شبستان با مسجد و مدرسه‌ای که بعداً در کنار آن ایجاد گردید، یکی از نمونه‌های ایجاد هماهنگی و اتصال دو بنا در کنار هم است.
- مشهد اردهال
مَشهَد اَردَهال روستایی در ۴۲ کیلومتری غرب کاشان در ایران است. این روستا در میان افراد محلی به مشهد قالی نیز مشهور است. مشهد اردهال، در همسایگی دامنهٔ شرقی «قلهٔ اردهال کاشان» که بلندترین ارتفاعات ناحیهٔ اردهال کاشان است، قرار گرفته‌است. در این محل بنای امامزاده سلطان علی بن محمد باقر فرزند محمد باقر پیشوایِ پنجم شیعیان قرار دارد که قدمت آن به سده ششم هجری قمری می‌رسد.
مراسم قالی شویان مشهد اردهالمراسم قالی شویان در کاشان
یکی از سنن دیرین مردم فین کاشان، از قرون اولیه اسلامی تاکنون، مراسمی است به نام «قالی شویان» که در نزدیک ترین جمعه به روز ۱۷ مهر ماه در مشهد اردهال کاشان به یاد شهادت سلطان علی فرزند امام محمدباقر (ع) برگزار می شود. از چند روز قبل، سیل جمعیت از قبیل پیر، جوان، زن و مرد برای شرکت در این آیین به مشهد اردهال هجوم می آورند.
در صبح این روز هزاران تن از فینی های چوب به دست (اهالی فین کاشان) در محل چشمه ی آبی که در کنار بقعه شاهزاده سلطان حسین قرار دارد (محل شستن قالی) گرد هم می آیند و با شعار یاحسین یاحسین به طرف مرقد سلطان علی بن محمدباقر (ع) حرکت می کنند و در صحن «صفا» همراه با سایرین و با حضور چند تن از علماء و شخصیتهای مذهبی مراسم را با تلاوت آیاتی چند از قرآن مجید آغاز می کنند.
در ادامه مردم به نوحه خوانی و عزاداری می پردازند و پس از دقایقی چند فینی های چوب به دست یکی از قالی های داخل حرم را جهت شستن از خدام امامزاده تحویل می گیرند. سپس قالی را لوله کرده و بر دوش می کشند و با حمایت چوبهای خود آن را از صحن «صفا» خارج می نمایند و در حالی که الم و کتل هایی در جلو حمل می نمایند حسین حسین گویان، قالی را به طرف چشمه آبی که در کنار بقعه شاهزاده سلطان حسین روان است می برند.
سپس قالی شویان قالی را به آب انداخته، چوبهای خود را به آب زده و قالی را خیس می کنند و بعد از دقایقی چند در حالی که قالی خیس را در پناه چوبهای خود سر دست گرفته اند حسین حسین گویان به طرف محل برگزاری مراسم «مرقد سلطان علی بن محمدباقر (ع) » برمی گردند و در «ایوان سرداری» (در ورودی حرم) به خدام تحویل می دهند. هنگام تحویل قالی مراسم به اوج خود می رسد.
قالی شویان یک پارچه شور و هیجان بر سر و روی خود می زنند. زیرا دلشان رضا نمی دهد که قالی را تحویل دهند و پس از دقایقی عزاداری مراسم پایان می پذیرد. این قالی سمبل جنازه مطهر امامزاده است و قالی شویان همانند جسدی که می خواهند به خاک بسپارند دل نمی پوشند که قالی را (جنازه را) تحویل دهند. در طول مراسم حمل قالی غیر از اهالی فین هیچ کس دیگری حق دست زدن به قالی را ندارد و تنها با عزاداری و سینه زنی می توانند جمع قالی شویان را همراهی کنند.
آرامگاه سهراب سپهری
آرامگاه سهراب سپهری، شاعر نام‌آشنای کاشانی، در صحن امامزاده سلطان علی‌ابن محمدباقر در روستای مشهد اردهال (واقع در ۴۲ کیلومتری غرب کاشان) قرار دارد.
غذاهای سنتی کاشان
از جمله غذاهای سنتی کاشان می‌توان به گوشت لوبیا، شفته، قیمه ریزه، کوفته چغندر، گوشت عدس بادمجان، گوشت لوبیای سرکه شیره و گوشت کلم و کدو و عدس پلو و کشمش و اشکنه اشاره کرد.
شیرینی‌های کاشان
کلوچه و پشمک، باقلوا کاشان، سوهان میرزا حسینی، حلوا ارده، ارده شیره، نقل بیدمشکی، حاجی بادامی و جوزقند
عرقیات کاشان
عرق گل محمدی (گلاب)، عرق بیدمشک، عرق نعناع، عرق کاسنی، عرق خارشتر، عرق هل، عرق شنبلیله، عرق دارچین و نظایر آن.
خشکبار کاشان
انواع میوه خشک مثل زردآلو، آلوچه، انجیر، هلو و سیب.
صنایع دستی کاشان
از صنایع دستی کاشان می‌توان به کاشی کاری، سفال‌گری، اصول اربعه معماری و گنبدسازی (گوشه سازی، رسم بندی، مقرنس و گره سازی)، گچ بری، آجرکاری، گره چینی، قالی بافی،نقشه‌کشی قالی، شعربافی، زری بافی، مخمل بافی، زیلوبافی، گیوه بافی، رفوگری، رنگرزی، نمد مالی، مسگری، مشبک کاری و منبت کاری نام برد. همچنین چند تن از هنرمندان صنایع دستی کاشان از طرف یونسکو مهر اصالت دریافت کرده‌اند.
نقشه سیاحتی کاشان
گردآوری: بخش گردشگری سرپوش
- 11
- 2
