تاریخچه و معماری منارجنبان اصفهان

منارجنبان یکی از مشهور ترین آثار تاریخی ایران

چکیده ای از منارجنبان اصفهان

نام: منارجنبان

کشور: ایران

شهرستان: اصفهان

نام های دیگر آرامگاه: شیخ امیر عبدالله

شمارهٔ ثبت: ۳۴۹

تاریخ ثبت ملی: ۲۰ خردادماه ۱۳۲۱

منارجنبان اصفهان

منارجنبان یکی از آثار باستانی اصفهان و در حقیقت بقعه ‏ای است که بر مزار شیخی زاهد و عابد به نام عمو عبدالله که در ذی حجه سال ۷۱۶ هجری قمری وفات یافته، ساخته شده است و بعدها دو مناره معروف منارجنبان را به ساختمان آن افزوده ‏اند. بدین ترتیب بی گمان ساختمان ایوان و مناره‏ ها بعد از سال ۷۱۶ هجری قمری آغاز شده و به انجام رسیده است. 

منارجنبان به شماره ۳۴۹ در سال ۱۳۲۱ هجری در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

تاریخچه منارجنبان

طبق مدارک موجود، منارجنبان در دوران فرمانروایی فردی بنام محمد خدابنده اولجایتو، در شهر اصفهان ساخته شده که قبر عمو عبدالله بن محمود صقلابی، یکی از عارفان خداپرست و مشهور آن زمان، در این اثر تاریخی وجود دارد. نام دیگر این آرامگاه، شیخ امیر عبدالله است.

 منار‌جنبان در دوران فرمانروایی فردی بنام محمد خدابنده اولجایتو ساخته شده است

از زندگی او اطلاعی در دست نیست. بعضی از ساکنان اصفهان اعتقاد دارند لرزش بنای منارجنبان به علت عظمت و شکوه عمو عبدالله بوده و او شخصی بسیار عالی قدر بوده است. این عقیده ریشه ای کهن دارد و حتی در لغت نامه های گوناگون هم در مقابل نام عمو عبدالله کارلادانی این عقیده ذکر شده است. عددی که روی سنگ مقبره عمو عبدالله حک شده، ۷۱۶ است که بر اساس کاوش معماران و باستان شناسان و طبق مدارک به جای مانده، این عدد نشان دهنده ی سال ساخت آرامگاه اوست.

معماری منارجنبان

منارجنبان با مساحتی حدود ۱۴۶ متر مربع و مناره هایی به ارتفاع هفت و نیم متر از سطح بام، یکی از آثار معماری دوره ایلخانیان به شمار می رود.

سقف بنای منارجنبان با کاشی کاری های لاجوردی و فیروزه ای پوشانده شده و چشم هر بیننده ای را بخود خیره می کند. بر فراز منار جنبان که از شاهکارهای معماری ایران است، دو مناره ی زیبا قرار گرفته که ارتفاع هرکدام از سطح زمین ۱۷.۵ متر و پهنایشان هم ۹ متر می باشد.

تزئینات کاشی کاری به شیوه مغولی در ساختمان این بنای تاریخی قابل رویت است. زینت دیگر منارجنبان که میتوان به آن اشاره نمود ایوان دوره مغول است که با خط های ظریف و نقش های ستاره ای و کاشی های لاجوردی آراسته شده است.

ایوان منارجنبان در واقع مقبره عمو عبدالله از عارفان دوران ایلخانی است که در گذشته از یک سنگ بزرگ مرمری و یک پارچه روی قبر تشکیل شده بود. ایوان را با آجر ساخته بودند و دور تا دور سنگ قبر هم به خط ثلث و برجسته سوره مبارکه یاسین حجاری شده بود. در واقع زائران برای زیارت قبر عمو عبدالله به این ایوان آجری می آمدند. راه صعود به بام و مناره ها هم به وسیله درگاه کوچکی است؛ که با پلکانی مارپیچ به بام مربوط می شود. ولی چیزی که این بنای کوچک را مشهور کرده، تکان خوردن آن است. یعنی با تکان دادن یکی از مناره ها مناره دیگر و کل ساختمان نیز تکان می خورد. ایوان منارجنبان به سبک مغول ساخته شده؛ ولی شکل مناره ها نشان می دهد که آن ها را اواخر دوره صفویه به ایوان اضافه کرده اند.

ایوان منارجنبان در واقع مقبره عمو عبدالله از عارفان دوران ایلخانی است

در بنای منارجنبان دو اتاق کوچک وجود دارد که چله خانه بوده اند. چله خانه به اماکنی گفته می شود که زاهدان و عارفان به بازه زمانی ۴۰ روز به آن جا میرفتند و ریاضت می کشیدند و به مدت ۴۰ روز با پروردگارشان خلوت می کردند.

راز معماری اسرار آمیز منارجنبان اصفهان

به کاربردن آجرهایی با ویژگی های خاص که ضریب ارتجاعی بالاتری نسبت به آجرهای بکار رفته در قسمت های دیگر دارد و کاربرد قوانین فیزیکی در منارجنبان نه تنها راز جنبیدن معروف ترین مناره جنبان جهان را آشکار می کند بلکه تبیین گر دانش فنی عمیق سازندگان آن در هفت قرن پیش بوده است، سازندگانی که نامی از آن ها بطور مشخص در دست نیست.

با گذر زمان و افزایش چشمگیر علوم گوناگون، من جمله علم فیزیک، برخی از محققان تکان خوردن مناره های منارجنان اصفهان را پدیده ای ناشی از تغییرات فیزیکی و یا همان پدیده ی زئونانس اعلام نمودند. پدیده ای که با اعمال نیرویی کوچک منجر به تکان خوردن و جنب و جوش می شود. اگر چه این ها میتواند دلایلی علمی و تا حدودی منطقی باشند، ولی لازم است بدانید که تمامی این ها فرضیه می باشند و هنوز هم معماری اعجاب انگیز منارجنبان  و حل معمای آن در هاله ای از ابهام قرار گرفته است و علت تکان خوردن منارجنبان اصفهان با قطعیت به اثبات نرسیده است.

با حرکت دادن یک مناره از منارجنبان نه تنها مناره دیگر، بلکه کل بنا مرتعش می شود

دلیل خراب شدن منارجنبان اصفهان

پژوهشگران معتقد هستند منارجنبان برعکس سایر منارجنبان های دیگر به خاطر لرزش مناره ها و ساختمان احداث نشده است. در واقع اول ایوان که مقبره عموعبدالله است ساخته شده و بعد از چند قرن، مناره ها به آن اضافه شده است. بدین ترتیب حرکت بنایی که ماهیت آن لرزیدن نیست، امکان تخریب و آسیب دیدن آنرا افزایش می دهد. از این جهت، با نظارت سازمان میراث فرهنگی اصفهان، تکان دادن مناره ها کنترل شده است و صرفا توسط کارشناس میراث فرهنگی در دفعات محدود و مشخص شده ای این کار انجام می شود.

منارجنبان اصفهان کجاست؟

در گذشته منارجنبان از شهر جدا و در دهکده ای به نام “کارلادان” قرار داشت. ولی امروزه این بنا جزء اصفهان است.

فاصله منارجنبان تا اصفهان را می توان گفت در ۶ کیلومتری اصفهان به طرف نجف آباد، در مسافت کمی از محله نصرآباد در خیابان آتشگاه قرار گرفته است.

از داخل ایوان منارجنبان، باید به وسیله پلکان مارپیچی بالا رفت تا به پشت بام رسید

گردآوری: بخش گردشگری سرپوش