دمیتری مندلیف دانشمند بزرگ و پایه گذار جدول تناوبی

دمیتری مندلیف

چکیده ای از زندگینامه دمیتری مندلیف:

نام کامل: دمیتری ایوانُویچ مِندِلیف

تاریخ تولد: ۸ فوریه ۱۸۳۴

محل تولد: دهکده Verhnie Aremzyani، نزدیک توبولسک، امپراتوری روسیه

ملیت: روس

حرفه: شیمی دان

شهرت: پایه گذاری جدول عناصر شیمیایی مندلیف

محل تحصیل: دانشگاه دولتی سن پترزبورگ

جایزه ها: مدال دیوی (۱۸۸۲)، همکار انجمن سلطنتی (۱۸۹۲)، مدال کاپلی (۱۹۰۵)

درگذشت: ۲ فوریه ۱۹۰۷ (۷۲ سال)، سن پترزبورگ، امپراتوری روسیه

بیوگرافی دمیتری مندلیف

زندگینامه دمیتری مندلیف:

دمیتری ایوانُویچ مِندِلیف در ۸ فوریه ۱۸۳۴ در دهکده ای به نام Verhnie Aremzyani، نزدیک توبولسک واقع در  امپراتوری روسیه به دنیا آمد. او در یک خانواده متوسط اما پرجمعیت به عنوان چهارمین فرزند پدرش بزرگ شد. نام پدرش ایوان بود که در یکی از مدارس محلی به عنوان مدیر فعالیت می کرد، مادرش ماریا نام داشت و در کارگاه شیشه گری که از پدرش به ارث برده بود کار می کرد تا بتواند کمک خرج همسرش باشد. پدربزرگ مندلیف نیز به عنوان مسئول اولین روزنامه محلی در سیبیری فعالیت داشت. 

دمیتری مندلیف زندگی آرام و خوبی داشت تا زمانی که پدرش بر اثر بیماری قلبی جان خود را از دست داد و یتیم شد. بعد از آن اندوه و ناامیدی کل فضای خانه آنها را پر کرد و مندلیف که بیشتر از ۵ سال نداشت در غم از دست دادن پدرش افسرده شد. 

مادر او بیشتر کار می کرد تا بتواند هزینه های خانواده پر جمعیت خود را تامین کند. وی شبانه روز در کارگاه شیشه گری مشغول به کار بود تا انواع ظروف بلوری را بسازد و بچه هایش را در آسایش نگه دارد و هزینه تحصیل آنها را به دست بیاورد. 

دمیتری مندلیف به مدرسه توپولسک می رفت و توانسته بود استعداد درخشانش را در زمینه ریاضی و فیزیک به معلمان خود نشان دهد. عصرها زمانی که مدرسه اش تمام می شد کنار مادرش می رفت تا در شیشه گری به او کمک کند. دایی او بسارگین راهنما و دوست خوبی برای این دانشمند کوچک بود. زمانی که دمیتری ۱۴ ساله بود مادرش به وی قول داد تا او را به مدرسه ای در سن پترزبورگ برای ادامه تصحیل بفرستد اما بخت با او چندان یار نبود و کارگاه شیشه گری مادرش آتش گرفت و تمام سرمایه آنها دود هوا شد. 

مندلیف برای اینکه شغلی پردرآمد پیدا کند راهی سن پترزبورگ شد و به تدریس در یک مدرسه مشغول شد. در سال ۱۸۵۰ توانست بورسیه تحصیلی دریافت کند و در تحصیل خود را در رشته ریاضی، فیزیک و شیمی ادامه داد. بعد از اینکه وضعیت مقداری بهبود پیدا کرد خانواده خود را هم به سن پترزبورگ آورد اما مادر و خواهرش را در اثر ابتلا به بیماری سل از دست داد و مجددا سایه غم و اندوه زندگی دمیتری را فراگرفت. 

مدال طلای دمیتری مندلیف

درخشش مندلیف در دانشگاه:

باوجودی که مشکلات و فشارهای زندگی مندلیف بسیار زیاد بودند اما درس را کنار نگذاشت و با کسب نمرات عالی دروس دانشگاهی را یکی بعد از دیگر پشت سر می گذاشت. مندلیف به دلیل فقر و اندوه شدید ناشی از بیمار شد ، وضعیت به قدری وخیم بود که پزشکان گمان می کردند وی به سل مبتلا شده است، به همین دلیل توصیه می کردند که به یک جای خوش آب و هوا برود و مقداری استراحت داشته باشد. او به جزایر کریمه رفت و وضعیت سلامتی اش به تدریج بهبود پیدا کرد و مجددا به سن پترزبورگ بازگشت. 

آ. وسکرسنکا شیمیدان بزرگ روسی علم شیمی را به این دانشمند آموخت و در سال ۱۸۵۵ توانست یک مدال طلا در این زمینه دریافت کرده و فارغ التحصیل شود. بعد از آن به تدریس در دبیرستان مشغول شد و کتاب شیمی آلی را منتشر کرد که اولین کتاب درسی شیمی آلی در روسیه محسوب می شد. دمیتری مندلیف به فرانسه و آلمان دعوت شد تا در کنفرانس علمی شرکت کند.

او کتابی با عنوان اتحاد آب و الکل در زمینه شیمی صنعتی منتشر کرد و مدرک دکتری خود را نیز گرفت و توانست استاد شیمی در دانشگاه سن پترزبورگ شود. وی چند کتاب با عنوان شیمی معدنی و اصول شیمی منتشر کرد که مورد توجه اساتید شیمی قرار گرفت.

او در سال ۱۸۶۴ با دختری به نام فزووز لشوا در دانشگاه آشنا شد و ازدواج کرد. حاصل این ازدواج دو فرزند پسر و دختر به نام های ولودیا و الگا بودند. اما این ازدواج فرجام خوبی نداشت و به طلاق و جدایی منجر شد.

جوانی های دمیتری مندلیف

پایه گذاری جدول تناوبی:

در سال ۱۸۶۳ مجموع عناصری که در آن زمان با نرخ تقریبی یک عنصر در سال پیدا می شدند؛ تعداد کلی آنها به ۵۶ عدد رسیده بود. در سال ۱۸۶۵ جان نیولندز همزمان با انتشار توصیف قانون اکتاو، به وزن نسبی اتم ها توجه کرد. این موضوع سبب شد که وجود برخی عناصر جدید دیگر مانند ژرمانیوم مشخص شود. از این مفهوم انتقاد شد و نوآوری ایشان تا سال ۱۸۸۷ توسط دانشمندان به رسیمت شناخته نمی شد. لوتار مایر هم در نوشتاری در سال ۱۸۶۴، ۲۸ عنصر بالقوه را با توجه به ظرفیت شیمیایی آن‌ها تخمین زد.

اما جدول مندلیف وجود ۹۲ عنصر را پیش بینی می کرد که به غیر از لوتار مایر که یک سال بعد از مندلیف جدولی مشابه با جدول مندلیف انتشار داده بود، طرفدار دیگری نداشت. پیش بینی های به ظاهر عجیبی که مندلیف درباره وجود عناصر داشت زمان های زیادی به صورت مثال در کتاب های شیمی آورده می شد و کمتر کتاب شیمی وجود دارد که از عناوین «اکاآلومینیوم» و «اکابور» و «اکاسیلیسیم» نام نبرده باشد، البته این عناصر بعدها (پس از کشف) به نام‌های گالیوم، اسکاندیم ژرمانیوم شناخته شدند.

از میان سه عنصری که مندلیف پیش بینی کرده بود «اکاسیلیوم» (ژرمانیوم) بعد از بقیه آنها رد سال ۱۸۸۷ کشف شد و کشف آن هم بیشتر دو عنصر دیگر مدیون بخت و تصادف بود. 

در حقیقت کشف گالیوم را بویسباودران در سال ۱۸۷۵ از طریق روش طیف سنجی انجام داد و جدا کردن اسکاندیوم هم به وسیله نیلسون و کلیو در سال ۱۸۷۹ انجام شد و مربوط به بررسی دقیق خاک های نادر می باشد که در آن زمان اوج گرفته بود.  

به تدریج تمام پیشگویی هایی که مندلیف انجام داده بود تحقق پیدا کردند و آخرین تایید را هم وزن مخصوص اسکاندیوم فلزی دریافت کرده بود. در سال ۱۹۳۷ فیشر که شیمیدان آلمانی بود توانست اسکاندیم را با درجه خلوص ۹۸ درصد تهیه کند. وزن مخصوص آن سه گرم بر سانتی‌متر مکعب بود و این دقیقاً همان رقمی است که مندلیف پیش‌بینی کرده بود.

در پاییز سال ۱۸۷۹ انگلس کتابی جامع به دست آورد که نویسندگان آن روسکو و شورلمر بودند. در آن کتاب برای اولین بار به پیشگویی های «اکاآلومینیوم» توسط مندلیف و کشف آن تحت نام گالیوم اشاره شده بود. در مقاله ای که بعدها توسط انگلس چاپ شد به این مطلب مندلیف اشاره شده و نتیجه می گیرد که: 

«مندلیف با به کار بردن ناخودآگاه قانون تبدیل کمیت به کیفیت هگل، واقعیتی علمی را تحقق بخشید که از نظر تهور فقط قابل قیاس با کار لوریه در محاسبه مدار سیاره ناشناخته نپتون بوده‌است.»

زمانی که در سال ۱۸۹۴ آرگون و هلیوم کشف شدند و ویلیام رمزی از جدول مندلیف برای پیش‌بینی وجود عناصر نئون، کریپتون و گزنون استفاده کرد، نام دمیتری مندلیف بر سر زبان ها افتاد و این دانشمند سرشناس شد. در همین سال‌ها بود که تمام آکادمی‌های کشورهای جهان او را به عضویت دعوت کردند. 

از زمانی که مندلیف جدول تناوبی را پیشنهاد داد بیشتر خانه ها آن خالی بودند اما عناصر یکی پس از دیگری کشف شدند و آخرین خانه هم در سال ۱۹۳۸ به نام اکتینوم در پاریس کشف شد. 

محاسبات به جا مانده از دمیتری مندلیف

دیگر دستاوردهای دمیتری مندلیف:

مطالعات و دستاوردهای مندلیف تنها به جدول تناوبی محدود نشد، این دانشمند در شیمی سهم عمده را به خود اختصاص داد. لو چوگایف؛ شیمیدان و مورخ علم روسیه از مندلیف به عنوان یک شیمیدان نابغه، فیزیکدانی تراز اول، پژوهشگری پرثمر در زمینه‌های هیدرودینامیک، هواشناسی، زمین‌شناسی، برخی زمینه‌های فناوری شیمی نظیر مواد منفجره، نفت و سوخت؛ و دیگر مباحث نزدیک به فیزیک و شیمی؛ یک متخصص در صنایع شیمیایی و به‌طور کلی متخصص در صنعت و نیز یک متفکر اصیل در اقتصاد اسم می برد.

مندلیف در خصوص علوم کشاورزی هم فعالیت داشته است و درباره اتر هم فرضیاتی را ارائه می کند. درخصوص مطالعاتی که در زمینه شیمی فیزیک داشته است، وی انبساط مایعات با گرما را مورد بررسی قرار داده و یک رابطه شبیه به قانون گیلوساک در مورد یکنواختی انبساط گازها به دست آورد.

وی منشاء پیدایش نفت را بررسی کرد و نتیجه حاصل شده این بود که هیدروکربن ها رد اعماق زمین ایجاد می شوند. او ترکیبات تشکیل دهنده نفت را بررسی می کرد و برای ساختن اولین پالایشگاه نفتی روسیه سهم داشت.

او به اهمیت نفت به عنوان یکی منبع مشتقات نفتی و مواد حاصل شده از آن توجه کرد. این تعبیر معروف از اوست که سوزاندن نفت به عنوان سوخت «همانند برافروختن اجاق گاز با اسکناس است».

دانشمند بزرگ دمیتری مندلیف

زندگی خصوصی دمیتری مندلیف:

مندلیف دو مرتبه در سال ها ۱۸۶۲و ۱۸۸۲ ازدواج کرد. ازدواج اول او به جدایی ختم شد اما حاصل آن دو فرزند دختر و پسر می باشد، البته مندلیف از همسر دوم خود نیز دو پسر و یک دختر داشت. 

مجسمه دمیتری مندلیف

درگذشت دمیتری مندلیف:

این دانشمند که در سن ۲۱ سالگی هیچ امیدی به زنده ماندنش نبود در سال ۱۹۰۷ زمانی که ۷۳ سال سن داشت به دلیل ابتلا به بیماری ذات الریه از دنیا رفت. زمانی که وی از دنیا رفت ۸۶ عنصر از جدول تناوبی کشف شده بودند.

امروزه اما این تعداد به ۹۲ تا رسیده اند و انسان سعی دارد تا با بمباران اتم ها عناصر جدیدی را بسازد. عنصر شماره ۱۰۱ این جدول، به عنصر «مندلیوم» معروف است.

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش