زمان برگزاری عید نوروز، در آغاز فصل بهار استعید نوروز
عید نوروز یکى از بزرگ ترين جشن هاى باستانى ایرانیان است. ایرانیان هرساله برای شروع سال نو و فرارسیدن نوروز جشن می گیرند. در ایران مراسم عید نوروز متفاوت است و بعضی از ایرانیان، آداب و رسوم خاصی برای برگزاری این جشن دارند. در ایران و افغانستان، عید نوروز مصادف با آغاز سال است و نوروز در کشورهایی مانند تاجیکستان، روسیه، ترکمنستان، هند، پاکستان، قرقیزستان، سوریه، عراق، گرجستان، جمهوری آذربایجان، آلبانی، چین و ازبکستان تعطیل رسمی است و مردم در این روز به جشن و پایکوبی می پردازند.
چون تقویم هجری خورشیدی در ایران و افغانستان استفاده می شود، عید نوروز سرآغاز سال نو است ولی در کشورهای دیگر مانند آسیای مرکزی و قفقاز، بخاطر این که از تقویم میلادی استفاده می کنند، نوروز بعنوان شروع بهار جشن گرفته می شود و سال نو تلقی نمی شود. در عین حال که در یک روز خاص، مراسم عید نوروز برپا مى شود و همه در یک جشن همگانى شرکت مى کنند، مراسم بومى عید نوروز در هر خطه ایران آداب و رسوم خاص خود را دارد که با گذشت سالیان سال از پیدایش نوروز هنوز هم پابرجاست.
پیشینه عید نوروز
منشأ و زمان پیدایش عید نوروز، هنور بطور دقیق معلوم نیست. بعضی از روایت های تاریخی، آغاز نوروز را به بابلیان نسبت می دهد. بر اساس این روایت ها، در ایران رواج نوروز به سال ۵۳۸ (پیش از میلاد) یعنی هنگامی که کوروش بزرگ به بابلحمله کرد، بازمی گردد. همینطور از زرتشت در بعضی از روایت ها، بعنوان بنیان گذار نوروز یادشده است.
ریشه یابی واژه عید نوروز
واژه نوروز برگرفته از زبان فارسی میانه (nōgrōz) است که ریشه در زبان اوستایی دارد. مورخان، معادل اوستایی واژه نوروز را navaka raocah حدس زده اند. امروزه در فارسی واژه عید نوروز برای دو معنی استفاده می شود که عبارتست از:
- عید نوروز عام:
روز شروع اعتدال بهاری (برابری شب و روز) و آغاز سال نو را عید نوروز عام میگویند.
- عید نوروز خاص:
روز ششم فروردین ماه که با نام« روز خرداد» شناخته میشود. ایرانیان باستان از نوروز بعنوان « ناوا سرِدا» یعنی سال نو یاد می کردند. در دوره های سغدیان و خوارزمشاهیان مردمان ایرانی آسیای میانه ، از نوروز به عنوان نوسارد و نوسارجی، یعنی سال نو یاد میکردند.
عید نوروز جشن بزرگ ایرانیان استزمان عید نوروز
زمان آغاز عید نوروز همزمان با تحویل سال یا لحظهٔ برابری اعتدال بهاری است؛ لحظه ای که خورشید در سیر ظاهری اش در ابتدای برج حمل، از استوای زمین گذشته و برابری روز و شب رخ می دهد. لحظهٔ تحویل سال، در گاهشماری هجری خورشیدی، تعیین کنندهٔ اولین روز (هرمز روز یا اورمزد روز) از ماه فروردین است. چنانچه زمان آغاز سال، قبل از ظهر و در نیمهٔ اول شبانه روز باشد، همان روز نوروز است و درصورتی که بعدازظهر تحویل سال باشد، فردای آن روز، نوروز است. در تقویم میلادی عید نوروز در اکثر سالها با ۲۱ و گاه ۲۰ و به ندرت ۲۲ مارس مطابقت دارد. در کشورهایی مانند ایران و افغانستان که گاهشماری هجری خورشیدی بکار برده می شود، نوروز، روز آغاز سال نو است ولی تقویم میلادی در کشورهای آسیای میانه و قفقاز، رایج است و در آغاز فصل بهار، عید نوروز جشن گرفته می شود و روز آغاز سال محسوب نمی شود.
پیدایش عید نوروز
جشن نوروز را به اولین پادشاهان نسبت می دهند. فردوسی، عنصری، بیرونی، طبری که از شاعران و نویسندگان قرن چهارم و پنجم هجری بوده اند و بسیاری دیگر كه منبع تاریخی و اسطوره ای آنان بی گمان ادبیات قبل از اسلام بوده، عید نوروز را از زمان پادشاهی جمشید می دانند. قبل از جمشید نیز جشن نوروز برگزار می شده و ابوریحان هم با آن كه جشن را به جمشید منسوب می كند متذکر می شود كه:« آن روز كه روز تازه ای بود جمشید عید گرفت؛ اگر چه قبل از آن هم نوروز بزرگ و معظم بود».
مدت برگزاری عید نوروز
مدت برگزاری عید نوروز دست كم یك یا دو هفته است. ابوریحان بیرونی بعد از جمشید مدت برگزاری جشن نوروز را یك ماه می نویسد:« به علت فوت جم، تمامی پادشاهان روزهای این ماه را عید گرفتند. عیدها را به شش بخش تقسیم کردند:۵ روز اول را به پادشاهان اختصاص دادند، ۵ روز دوم را به اشراف، ۵ روز سوم را به خادمان و كاركنان پادشاهی، ۵ روز چهارم را به ندیمان و درباریان، ۵ روز پنجم را به توده مردم و پنجه ششم را به برزگران اختصاص دادند ولی برگزاری مراسم نوروزی امروز، دست كم از پنجه و« چهارشنبه آخر سال» شروع می شود و زمان پایان آن در« سیزده بدر» است. ازآداب و رسوم كهن قبل از عید نوروز می توان به پنجه، چهارشنبه سوری و خانه تكانی اشاره كرد.
زمان آغاز عید نوروز همزمان با تحویل سال یا لحظهٔ برابری اعتدال بهاری استعید نوروز قبل از اسلام
کوروش کبیر اولین پادشاهی بود که باعث شد عید نوروز رسمیت پیدا کند. او در سال ۵۳۸ و پیش از میلاد دستور پاک سازی محیط زیست ، ترفیع نظامیان، عفو مجرمان را به این روزها موکول کرد. البته ناگفته نماند پیش از فتح بابل توسط کوروش، وی نوروز را در آن جا جشن گرفته بود این را هم باید بدانید که در زمان های ساسانیان و اشکانیان نیز عید نوروز، عزیز و گرامی شمرده می شد. مدت زمان برگزاری جشن نوروز در دوران ساسانیان حداقل ۶ روز بود و عید نوروز به دو دوره کوچک و بزرگ میشد که در ادامه توضیحات بیشتری در این مورد خواهیم داد.
جایگاه عید نوروز در دوره هخامنشی
در دوره ساسانی ۲۵ روز پیش از این که فصل بهار شروع شود با برپایی ۱۲ ستون خشت خام با کاشت انواع غلات و حبوبات از جمله نخود ، گندم، لوبیا ، جو، برنج و ارزن تا شانزدهمین روز فروردین ماه منتظر بودند تا گیاهان بارور شوند به دلیل آن که معتقد بودند هرچه گیاهان بارورتر شوند محصولات بهتر و بیشتری در آن سال خواهند دید. همینطور در این دوران مرسوم بود که در بامداد عید نوروز، مردم به سمت یکدیگر آب پاشی کنند و نیز در شب نوروز از زمان هرمز اول رایج شده بود تا آتش روشن کنند و دادن سکه بعنوان هدیه و عیدی در نوروز از دوره هرمز دوم مرسوم شد.
روز جهانی عید نوروز
مجمع عمومی سازمان ملل متحد در تاریخ سه شنبه ۴ اسفند ماه ۱۳۸۸ برابر با ۲۳ فوریه ۲۰۱۰ با تصویب قطعنامه ای روز ۲۱ مارس برابر با ۱ فروردین ماه را در چارچوب ماده ۴۹ و تحت عنوان فرهنگ صلح بعنوان روز جهانی نوروز به تصویب رسانده و در تقویم خود جای داد، طی این اقدام که در تاریخ این سازمان برای اولین بار صورت گرفت، از عید نوروز ایرانی بعنوان یک مناسبت بین المللی به رسمیت یاد کردند.
آداب و رسوم عید نوروز در ایران
آداب و رسوم عید نوروز در ایران به شرح زیر است:
>> خانه تکانی:
خانه تکانی یکی از مظاهر عید نوروز، هیجان، هرج و مرج و درهم ریختگی است که باستانیان ریشه نا آرامی را در آرامش و اساس پریشانی را در سامان یافتگی می دانستند و از آئین های نوروزی است که نشان از درهم ریختگی و هیجان وسپس نظم و نظافت دارد .براساس این آئین، با آمدن بهار، ایرانیان باستان، برای این که خانه های خود را به قصد نظافت تمیز کنند آن را زیرورو میکردند وحتی گاهی منازل را رنگ آمیزی می کردند و گاهی اوفات صرفا همان اتاقی که هفت سین را درآن می چیدند، سفید می کردند. مردمان آن روزگار، اثاثیه کهنه را دورمی ریختند و بجای آن ها اسبابی نو جایگزینش میکردند. شکستن کوزه را که جایگاه آلودگی ها و اندوه های یک ساله بود واجب می دانستند.از دیگر آداب عید نوروزاینست که مردم ظرف های مسین را به رویگران می سپردند، نقره ها را جلا می دادند، گوشه و کنار خانه را از گرد و غبار تمیز می کردند، فرش و گلیم ها را از تیرگی های یک ساله می زدودند. این آیین درمیان ایرانیان هم چنان رایج است و از طرف مردم همه ساله اجرا می شود.
یکی از مهم ترین علل ماندگاری عید نوروز، پشتوانه ملی و دینی آن و آغاز سال جدید است>> چهارشبنه سوری:
عید نوروز از مجموعه ای از جشن ها و مناسبتها تشکیل شده است. این جشن در ابتدا با چهارشبنه سوری شروع می شود. بعد نوبت رفتن به مزار درگذشتگان در آخرین پنج شنبه ی سال میشود. سومین برنامه عید نوروز که اغلب در خراسان رایج است برگزاری مراسم الفه است که در آرامگاه ها، قبرستان ها و مساجد برای بزرگداشت و احترام به گذشتگان بر پا می شود. طی این مراسم، شیرینی و کیک محلی (نان شیری، قطاب، گمک) در کنار سبزه بر سر سفره گذارده می شود.
>> حاجی فیروز:
درروزهای آخرین سال وهمزمان با آغازسال نوشمسی آمدن حاجی فیروز یا آتش افروز از بازمانده های آئین ایرانیان باستان است که نشان از درهم ریختگی عید نوروز را دارد. دراین ایام افرادی با صورت های سیاه برای تمثیل درکوچه و بازار به رفت و آمد می پرداختند و بدین طریق فاصله بین مرگ و زندگی و هست و نیست را درهم می ریختند و قانون و نظم یک ساله را محو می کردند. نوروز خوانان و یا حاجی فیروزها، به جوانانی گفته میشود که ترانه نوروز را به زبان فارسی می خوانند و از آمدن نوروز خبر میدهند و مژدگانی دریافت می کنند.
>> میرنوروزی:
در آئین عید نوروزعلاوه براینکه حاجی فیروز در خیابان های شهر حضور پیدا میکرد، رسم میر نوروزی نیز در گذشته های دور مرسوم بوده است. بر اساس رسم میرنوروزی (جابجا شدن ارباب و بنده) کسی را از طبقه های پایین به قصد تفریح برای چند روز یا چند ساعت به سلطانی برمی گزیدند و بر اساس قواعدی، سلطان موقت، اگر فرمان های بیجا صادر میکرد ، ازمقام امیری عزل می شد. یکی از غزلیات حافظ به حکومت ناپایدار میر نوروزی گوشه ی چشمی دارد:سخن در پرده می گویم، چو گل از غنچه بیرون آی که بیش از چند روزی نیست حکم میر نوروزی.
>> سفره هفت سین و ساعت تحویل سال:
یکی از رسوم دیرینه ایرانیان در عید نوروز، برقراری هفت سین در خانه است؛ سفره ای رنگارنگ که از سنجد، سمنو، سکه، سیر، سماق، سبزی، سرکه و البته آیینه و قرآن حافظ و سیب و عود و شمع تشکیل میشود. در واقع سفره هفت سین برای اهل خانه پاتوقیست که لحظه تحویل سال دور هم باشند و گل بگویند و گل بشنوند و شاید کسی پیدا شود بعد از مراسم عیدی دادن و عیدی گرفتن فال حافظ بگیرد و باقی ماجرا...
عید نوروز را به نخستین پادشاهان نسبت می دهند>> دید و بازدید عید نوروز:
در عید نوروز یکی دیگر از رسم های کهنه ایرانیان دورهم جمع شدن و گپ و گفت کردن است؛ کوچکترها به دیدن بزرگترها میروند و عیدانه ای به منظور افزایش برکت روزی خود می گیرند و بزرگترها نیز در پاسخ به مهربانی کوچکترها به خانه آن ها میروند و گل می گویند و گل می شنوند و نقل و شیرینی می خورند.
>> سیزده بدر:
به سیزدهمین روزِ از ماه فروردین ، سیزدَه به دَر میگویند که این روز یکی از جشن های نوروزیِ ایران است. بعد از انقلاب، در تقویمهای رسمیِ ایران، سیزدهم فروردین ماه را روز طبیعت نامگذاری نموده اند و از تعطیلات رسمی است. در این یک روز نیز ایرانیان از صبح خروس خوان تا شامگاه، آیین های مختلفی را برای گذراندن یک روز شاد در طبیعت انجام میدهند به نحوی که قدمت بعضی از این مراسم چند ساله است. بعضی معتقد هستند که باید برای راندن نحسی از خانه در روز سیزده بدر به بیرون روند و شومی را در طبیعت به در کنند. جشن های نوروزی پس از روز سیزده به در، پایان می پذیرد.
اعمال عید نوروز
روایت خنیس به نقل از امام جعفر صادق (ع) در مورد عید نوروز در مفاتیح الجنان اینچنین است که فرموده:" چون نوروز شود، غسل کن و پاکیزه ترین جامه هایت را بپوش و معطّر گردیدن به بوی های خوش و روزه داشتن آغاز می شود، ضمن آنکه نمازی مشابه نماز های سایر اعیاد اسلامی دارد.
نماز عید نوروز
نماز عید نوروز که در آن سوره حمد و سوره های قدر، کافرون، توحید، فلق و ناس قرائت میشود و این نماز به نمازی که ضمن آداب و اعمال روز جمعه و همین طور اعمال روز عید غدیر خم وارد شده است، بسیار شباهت دارد. باتوجه به این که در نماز عید نوروز قرائت سوره قدر توصیه شده است میتوان دریافت که عید نوروز نیز، شبیه دیگر اعیاد اسلامی با نزول برکات و آیات الهی همراه بوده است. بدین دلیل در روز عید نوروز بر قرائت سوره های کافرون، توحید، معوذتین نیز تأکید شده است که قرائت آن ها سبب میشود انواع شرور و زشتی ها دفع شود.
دعای عید نوروز
دعای مخصوص عید نوروز با درود و صلوات بر رسول اکرم (ص) و آل او و اوصیا و همه انبیا و رسولان شروع می شود. بعد با فرستادن درود بر ارواح و اجساد ایشان ادامه می یابد. در این دعا آمده است:
" هَذَا الذی فَضْلِهِ وَ کرمته وَ شَرَّفْتَهُ وَ عَظَّمْتَهُ خَطَرِهِ "
این فراز عید نوروز با کمی جابجایی در کلمات در دعای مخصوص ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن نیز آمده است.
فراز پایانی دعای مخصوص عید نوروز:
" اللَّهُمَّ … مَا فُقِدَتْ مِنْ شی فَلَا تفقدنی عونک علیه حتی لَا اتکلف مَالًا احْتَاجَ الیه یا ذالجلال وَ الاکرام "
از آن جهت که در آن سخن از گم شدن و گمشده ها به میان می آید بیش از حد قابل توجه است چون عید نوروز همان روزی است که حضرت سلیمان (علیه السلام) انگشتری خود را پس از مدتی پیدا کرده است.
تهیه سفره هفت سین از دیگر آداب عید نوروز استگردآوری: بخش تونل زمان سرپوش
- 18
- 3
