سپندارمذگان چیست؟ (+ تاریخچه و آداب و رسوم)

جشن برزیگران اسم دیگر سپندارمذگان است

سپندارمذگان

زمین دارای لقبی ملی به نام سپندار مذ می باشد.« اسفند» یا« سپَندارمَذ» به روز پنجم هرماه و ماه دوازدهم هر سال در ایران گفته میشود. واژه سپندارمذگان، متشکل از دو بخش« سپِنتَه» یا« سپند» و« آرَمَئیتی» میباشد که سپِنتَه یا سپند، معنای پاک و مقدس را می دهد و آرَمَئیتی به معنی فروتنی و بردباری می باشد. درواقع معنی کامل کلمه ی سپندارمذگان، فروتنیِ پاک و مقدس است. در پارسی میانه به این واژه،« سپندارمت» می گویند درحالیکه در فارسی به آن« سپندارمذ» و« اسفندارمذ» و« اسفند» می گویند.

تاریخچه سپندارمذگان

علاوه بر نام گذاری ماهها در تاریخ ایران، هریک از روزهای ماه، دارای یک نام می باشند. برای نمونه« روز اورمزد» به عنوان روز نخست هر ماه شناخته میشود؛ اولین صفت خداوند به نام روز بهمن( سلامت، اندیشه) برای روز دوم هر ماه در نظر گرفته شده است. اردیبهشت از صفات خداوند به معنای« بهترین راستی و پاکی»، نام روز سوم هر ماه می باشد. شهریور که خاص خداوند است و به معنای« شاهی و فرمانروایی آرمانی» میباشد به عنوان نام روز چهارم هر ماه محسوب میشود و« سپندارمذ»، روز پنجم هر ماه بوده است. نام روز و ماه در هر ماهی، برای یک مرتبه با هم مقارن می شدند و به این خاطر جشنی متناسب با نام آن روز و ماه برگزار می کردند. مثلاً« مهر»، نامیست که برای شانزدهمین روز هر ماه، اختصاص داده شده است و در ماه مهر، به آن« مهرگان» می گفتند و هر جشنی برای مردمش با معنی و مفهوم عمیق خود شادی می آفرید.

برگزاری جشن« آبانگان» صرفا به منظور روز آبان در ماه آبان بود؛ به این معنی که جشن ستایش آب را برپا می کنند. جشن« آذرگان» در ماه آذر به مناسبت روز آذر برگزار می شود؛ درواقع هدف از این جشن، ستایش آتش میباشد و« سپندارمذ» یا« اسفندار مذ» به عنوان نام روز پنجم ماه دوازدهم( اسفند) معرفی شد که تحت همین اسم، جشنی برگزار کردند. به روز زن و زمین،« سپندارمذگان» می گویند. در تمامی گاه شماری های ایرانی از روز پنجم اسفند بعنوان روز جشن سپندارمذگان یاد می شود.

پیشینه جشن سپندارمذگان

در تقویم زرتشتی به روز پنجم هر ماه، اسپند می گویند و جشن سپندارمذگان در اسپندروز از اسپندماه، برگزار می شود. اسفندارمرد( سپندار مذ) که به عنوان فرشته نگهبان زمین و زنان بوده است، ایزد این ماه محسوب میشده است و از این جشن که ایزد بانوی بزرگ ایرانیان باستان، نام دارد؛ به عنوان عید زنان یاد می کنند. در شهرهای مرکزی ایران نظیر اصفهان و ری بطور مداوم، این جشن را برگزار می کردند که تحت عنوان نام های مردگیران، سپندارمذگان و اسفندگان شناخته میشد.

بانوان روز سپندارمذگان را گرامی می‌داشتند و لباس و کفش نو می‌پوشیدند

با توجه به ۳۱ روزه بودن ۶ ماه اول سال در تقویم جدید ایرانیان، بعضی بر این باورند که برگزاری این جشن باید در ۲۹ بهمن صورت گیرد ولی طبق گفته ی بعضی دیگر، پنجمین روز از ماه اسفند، اسپندگان نام دارد و باید برگزاری جشن در همان ماه انجام شود. ۲۹ بهمن، برطبق نظر اکثر ایرانیان به منظور برگزاری جشنی برای تبریک گفتن این روز می باشد.

آیین و رسوم روز سپندار مذگان

زنان و مردان با عشق ورزیدن به یکدیگر در روز سپندارمذگان، از هم قدر دانی می کردند. زنان در این روز، هدیه ای به شوهرانشان به پاس احترام و عشق به آن ها می دادند و مردان نیز با قرار دادن دختران و زنانشان بر مرکب پادشاهی، از آن ها پیروی می کردند و ارادت خود را با کادو و هدیه به زنانشان نشان می دادند.

این کار برای مردان، تلنگری به منظور شناخت ارزش و مقام مادر وهمسرانشان محسوب میشد تا از این طریق به آن ها احترام بگذارند. البته برگزاری این جشن ها به صورت باشکوه وعظیم برای مدت مدیدی به همین روش بود تا از این راه، مردان به زنان در طول زندگی خود احترام بگذارند.

رسم ها و اسم های دیگر سپندارمذگان

سپندارمذگان با نام دیگری همچون جشن برزیگران شناخته میشود. جشنهای مختلفی را در این روز برپا می کنند که اعمال متفاوتی را بهمراه دارد. جشن مژدگیر یا مرد گیران که برای زنان اختصاص داده شده بود؛ به عنوان نخستین جشن، شناخته میشد. مردان با دادن هدایایی به زنان در این روز، سپاسگذاری خود را به همسرانشان نشان می دادند. امروزه بدین دلیل ، اسپندگان از اهمیت بیشتری برخوردار است که به مقام والای زن در خانواده اهمیت میدهند . طبق گفته های ابوریحان بیرونی، مردم عامه کارهای مختلفی را در این روز انجا می دادند؛ به طورمثال با استفاده از رسوم جادویی، حشرات موذی را دور می کردند درحالیکه ابوریحان بر این باور بوده که چنین رسومی جدید و بی بنیاد بوده است.

روزی در تقویم ایران باستان، در فصل بهار اختصاص داده شده که جشن مفصلی را برای زنان به منظور برخورداری آن ها از آزادی عمل بیشتر، برگزار می کردند. در این جشن که تحت عنوان جشن" مرد گیران" شناخته میشد؛ مشوّق دختران مجرد و دم بخت میشدند تا همسری را انتخاب کنند. با گذشت زمان، وقتی که دین و مذهب وارد شد؛ این جشن دچار تغییراتی شد؛ به این صورت که برگزاری این جشن در ابتدا صرفا برای زنان مجرد در نظر گرفته شده بود ولی پس از این که با تغییراتی رو به رو شد به جشن زنان شوهردار تبدیل گشت و مردان در این روز، هدایایی به زنانشان می دادند تا از این طریق بخاطر یک سال زحمت و خانه داری و محبت به همسر، قدر دانی و تشکر نمایند ولی این رسوم با گذشت زمان از بین رفت .

در روز سپندارمذگان، جشنهای مختلفی با اعمال متفاوت برگزار می گردید

بانوان نیز با گرامیداشت روز سپندارمذگان، لباس و کفش نو می پوشیدند. زنانی مورد سپاس قرار می گرفتند و از همسرانشان هدیه می گرفتند که دارای خصوصیاتی همچون مهربانی و پاک دامنی، پرهیزگاری بودند و فرزندان نیک به دنیا می آوردند. بانوان در روز جشن سپندارمذگان، کارهای روزمره ی خانه را انجام نمی دادند و مردان و پسران خانواده به جای آنان وظایفشان را انجام می دادند.

اختلاف در زمان برگزاری سپندارمذگان

هم اکنون روز سپندارمذ( پنجم) از ماه سپندارمذ( اسفند) در نظر برخی از زرتشتیان ایران، روز ۲۹ بهمن و روز جشن سپندارمذگان محسوب میشود درحالیکه گاهشمار ایرانی چندین مرتبه جابه جا شده است. حتی در یکی از دوره ها، در ابتدای فصل پائیز، نوروز و در نیمه ی سال، پنچه( پنج روز اضافهٔ سال) بوده است؛ با این وجود در آن روزگار، اسفندگان، روز اسفند از ماه اسفند، بوده است. جشن سده طبق بعضی از منابع ایرانی بمدت۴۰ روز، بعد از شب یلدا یا چله، و پس از ۱۰۰ روز از اول آبان برگزار میشود.

همچنین ۲۵ روز، پیش از جشن اسفندگان، جشن سده برگزار میشود. این اندازه ها در متون و منابع کهن ایرانی، مطابق با گاه شماری ایرانی با ماه های سی و یکروزه ( مبدأ هجری خورشیدی فعلی) میباشد ولی تطابقی با کتابچه ی نوساخته به نام سالنمای دینی زرتشتیان ندارد که در ایران در چند سال اخیر منتشر شد؛ بدین دلیل که فاصله ۱۰۰ روزه از اول آبان تا جشن سده در این کتابچه، به ۱۰۶ روز، رسیده است درحالیکه شب یلدا تا جشن سده فاصله ی ۴۰ روزه به ۴۶ روز و جشن سده تا اسفندگان فاصله ۲۵ روزه به ۱۹ روز رسیده است. جالب است بدانید که این فاصله ها مطابق با هیچ یک از اسناد و منابع و تاریخنامه های ایرانی نیست. بنابراین می توان گفت که زمان درست شب یلدا، شامگاه ۳۰ آذر میباشد و در ۱۰ بهمن، جشن سده برگزار میشود درحالیکه برپایی جشن اسفندگان در ۵ اسفند صورت میگیرد.

زنان و مردان با عشق ورزیدن به یکدیگر در روز سپندارمذگان، از هم قدر دانی می کردند

گردآوری: بخش تونل زمان سرپوش