دقیقا چه وقت رانندگی را می‌بوسیم و می‌گذاریم كنار؟!
درست ۱۵ سال پیش در ۲۳ اسفند ۱۳۸۲/ ۱۳ مارس ۲۰۰۴، وقتی خورشید روی افق‌های دوردست بیابان موهاوی آمریكا در منطقه‌ای بین لس‌آنجلس و لاس‌وگاس در حال غروب بود، مردم زیادی جمع شده بودند. اینجا محل محبوب گاوچران‌ها و علاقه‌مندان به خودروهای آفرود است. اما آن روز توجه جمعیت به موضوع دیگری جلب شده بود. آنجا مملو از مهندسان، تماشاچیان هیجان‌زده و ماشین‌باز‌های بی‌كله‌ای بود كه همه فقط یك رویا داشتند: می‌خواستند اولین آدم‌هایی در دنیا باشند كه شاهد مسابقه ماشین‌های خودران (بدون راننده) هستند. این مسابقه از سوی آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته دفاعی آمریكا یا همان دارپا (DARPA) كه به «بخش علوم دیوانه» معروف است، ترتیب داده شده بود. این آژانس از مدت‌ها قبل به تولید وسایل نقلیه بدون سرنشین علاقه‌مند شده بود و برای آن دلیل خوبی هم داشت: در میدان نبرد معمولا بمب‌های كنار‌جاده‌ها، وسایل نقلیه ارتش را تهدید می‌كرد و از مهمترین عوامل مرگ سربازان بود. آنها قصد داشتند تا سال ۱۳۹۴/ ۲۰۱۵، یك‌سوم نیروی زمینی ارتش خود را به خودروهای كاملا خودران مجهز كنند. اما حالا و در واپسین روزهای سال ۱۳۹۷ چقدر به هدف خود رسیده‌اند؟
تلاش برای تولید خودروهای خودران
تا سال ۱۳۸۲/ ۲۰۰۴، بیش از دو دهه برای تولید خودروهای خودران در دانشگاه‌ها و شركت‌های خودروسازی، كار شده و حدود نیم میلیارد دلار هزینه شده بود. اما متخصصان در این زمینه پیشرفت بسیار كمی داشتند. بنابراین دارپا به این نتیجه رسید كه این موضوع را به مسابقه‌ای با جایزه یك میلیون دلاری تبدیل کند.
اما شرایط آن‌گونه كه انتظار داشتند، پیش نرفت. هریك از خودروهای كاملا یا نیمه خودران به جایی برخورد می‌كردند و از مسابقه خارج می‌شدند. در انتها، صحنه مسابقه شبیه قبرستان ربات‌ها شده بود. فقط خودروی دانشگاه كارنگی ملون، توانسته بود بهتر از همه پیش برود و بالاترین امتیاز را به‌دست آورد. آن خودرو فقط توانسته بود، ۱۱ كیلومتر بدون این‌كه تنظیم خود را از دست بدهد، در مسیر مسابقه براند و در آخر هم دچار سانحه و از مسابقه خارج شد.
در واقع هیچ كدام از خودروها نتوانسته بودند به خط پایان برسند و این مسابقه بدون برنده تمام شد. اگرچه برگزاری این مسابقه بیشتر به فاجعه شبیه بود، اما در مسابقه سال بعد، با بهبود فناوری خودروها، پنج خودروی بدون راننده، توانسته بودند بدون دخالت انسان، تمام مسیر مسابقه را طی كنند.
اكنون ۱۵ سال از آن زمان می‌گذرد و تقریبا همه متخصصان، آینده سیستم حمل‌ونقل را در دست خودروهای خودران می‌دانند؛ تاجایی‌كه بریتانیا مدعی شده قصد دارد تا سال ۱۳۹۹/ ۲۰۲۰ سامانه حمل‌ونقل خود را به خودروهای بدون راننده مجهز كند. شركت‌های خودروسازی دایملر آلمان و فورد آمریكا نیز رویای تولید این خودرو را درسر می‌پرورانند.
وقتی صحبت از ساخت خودروهای خودران می‌شود، تولیدش شاید كار ساده‌ای به نظر برسد. همه به دو مقوله سرعت و مسیر حركت خودرو فكر می‌كنند. اما حل مشكل مقدار بنزین مصرفی و تعداد دفعاتی كه فرمان خودرو باید بچرخد، بسیار سخت است. بعدها آژانس دارپا اعلام كرد، ساخت خودروهای بدون راننده و خودران، سخت‌تر از چیزی است كه از اول به نظر می‌رسید. این موضوع وقتی سازندگان در تلاشند به الگوریتمی دست پیدا كنند كه حجم بزرگی از فلزات را با سرعت صد كیلومتر در ساعت كنترل كند، سخت‌تر هم می‌شود!
فراسوی قوانین رانندگی
فرض كنید دو خودرو در بزرگراهی كه كمی منحنی‌شكل است در دو مسیر مخالف هم در حركتند. در این زمان راننده انسان با این صحنه هرگز مشكلی ندارد و مطمئن است كه راننده مقابل در مسیر خود در حال حركت است و با خیال راحت از كنار یكدیگر عبور می‌كنند. اما پل نیومن استاد دانشگاه آكسفورد و بنیانگذار شركت سازنده خودروهای بدون راننده می‌گوید: «خودروها در مسیرهای طولانی اگر مجبور باشند به این صورت ادامه دهند به نظر می‌رسد احتمال دارد به یكدیگر برخورد كنند!»
بنابراین چگونه می‌توان به خودروی خودران یاد داد در چنین جاده و موقعیتی، هرگز اشتباه نكند. این خودروها فقط یاد گرفته‌اند حدس بزنند چكار كنند. اما آیا آنها هنگام مشاهده چنین صحنه‌ای می‌توانند فورا بهترین كار را انجام دهند؟ این معضلی است كه حل آن بسیار دشوار است. چگونه می‌توان مشكل رانندگی با وسیله‌ای را كه هیچ كار خاصی موقع رانندگی نمی‌كند، حل كرد؟ مثلا چگونه می‌توان به الگوریتم خودران فهماند كه هنگام قرار گرفتن كنار خودروی سرویس مدرسه یا كودكانی كه در پیاده‌رو درحال بازی هستند، بیشتر احتیاط كند؟
حتی سخت‌تر از آن زمانی است كه می‌خواهید به خودرو بیاموزید در مواقع اضطراری، قوانین جاده را می‌تواند نقض كند. مثلا وقتی آمبولانس در جاده‌ای باریك، پشت سر خودرو قرار می‌گیرد و می‌خواهد عبور كند، خودرو می‌تواند وارد پیاده‌رو شود و به آمبولانس اجازه عبور بدهد یا مثلا در مسیر حركت خودرو اگر كامیونی چپ كرده باشد، خودروی خودران باید از مسیر حركت معمول خود خارج شود تا بتواند از كنار كامیون عبور كند. این موارد را به راحتی به رایانه هدایت‌كننده خودروهای خودران نمی‌توان آموخت. در واقع اگر قرار باشد خودروهای خودرانی ساخته شود كه بدون كوچك‌ترین دخالت انسان حركت كنند، باید این مشكلات را برطرف كرد. البته متخصصان معتقدند این مشكلات قابل حل است، اما فناوری‌های هوشمند امروزی هنوز آن‌قدر توانا نیستند كه بتوانند دستگاهی را وادار به انجام هر كاری كنند، متاسفانه به نظر می‌رسد چنین اتفاقی هم به‌زودی رخ نمی‌دهد. هنوز رسیدن خودروهای خودران به آن سطح از توانایی كه در فیلم‌های علمی - تخیلی به تصویر كشیده می‌شود فراسوی توان فناوری امروز است.
مشكل عامل انسانی
خودروهای كاملا خودران، مشكل دیگری هم دارند و آن حضور افراد بدجنس در جاده‌هاست! مثلا دنیای وسایل نقلیه كاملا خودران را تصور كنید؛ قانون شماره یک الگوریتم این خودروها این است كه باید هر زمان كه لازم است از برخورد با چیزی پیشگیری كنند. اگر فردی مقابل آن بایستد، خودروی بدون راننده مجبور به توقف می‌شود. حالا فرض كنید یك دوچرخه‌سوار كه می‌داند این خودرو با او تصادف نخواهد كرد تصمیم بگیرد جلوی خودرو، دوچرخه سواری كند. خودرو از حركت باز می‌ایستد. برای حل این مشكل باید ابتدا قانونی سختگیرانه وضع كرد كه كسی حق ندارد در مسیر این خودروها حركت كند. البته چنین قوانینی در بزرگراه‌ها اعمال شده است و هیچ عابر‌پیاده یا دوچرخه‌سواری را در این جاده‌ها نمی‌بینید.
هنگام ساخت خودروهای كاملا خودران باید برای تمام موارد مشابه مانند راننده‌های تهاجمی، كودكانی كه كنار خیابان بازی می‌كنند، زمانی كه كارگران در جاده مشغول كار یا پیاده‌روها در دست تعمیر هستند، وسایل نقلیه اورژانس، دوچرخه‌سوارها و اسكیت‌بازها فكری كرد و این مشكلات، موضوع خودرانی خودروها را به مقوله‌ای بسیار سخت تبدیل می‌كند.
البته اكنون خودروهای خودران گوگل توانسته‌اند كیلومترها بدون‌راننده در جاده‌های شهر فینیكس آریزونا برانند. البته تمام جاده‌های این شهر، كاملا یكدست ساخته شده‌اند، اما جاده‌های دیگر این‌گونه نیست. آینده خودروهای بدون‌راننده با وجود جاده‌های یكدست و بدون تغییر، معنی پیدا می‌كند.
مسأله كاهش توانایی انسان
البته برخی كارشناسان، به‌ویژه روان‌شناس‌ها از خطرهای پنهان تكیه بیش از حد به سامانه‌های خودكار صحبت می‌كنند. معمولا دستگاهی تولید می‌شود تا عملكرد انسان را بهبود بخشد، اما در‌نهایت از توانایی‌ها و مهارت‌های او كم می‌كند. ما نمونه این مشكل را با گسترش ابزارهای هوشمند شاهد هستیم. امروزه بیشتر مردم حتی شماره تلفن‌های ضروری را هم حفظ نیستند و به طور كل به ابزارهای هوشمند متكی شده‌اند. پس این نگرانی در مورد خودروهای خودران هم وجود دارد. ممكن است با وجود این خودروها، انسان مهارت رانندگی خود و كنترل خودروها را از دست بدهد. البته خودروهای نیمه‌خودكاری كه ساخته شده‌اند با چنین مشكلی مواجه هستند. در این خودروها مانند خودروهای دیگر لازم است، راننده در تمام مدت رانندگی هوشیار باشد و به جاده توجه كند. در ضمن در حالت خودكار نباید به مدت طولانی، دست خود را از روی فرمان بردارد. اما گاهی پیش آمده كه راننده بیش از حد به حالت خودكار خودرو متكی بوده و دچار سانحه شده است.
شركت‌های خودروسازی پذیرفته‌اند انسان اشتباه می‌كند و ممكن است راننده‌ها هنگام راندن خودروهای خودران، روی رانندگی كاملا متمركز نمانند. حتی برخی بخواهند هنگام رانندگی خودروهای خودران، به جای رانندگی كتاب بخوانند. برخی خودروسازان، مانند آئودی شروع به تولید خودروهای خودرانی كردند كه نیازی به هوشیاری راننده نداشته باشند. خودروهای خودران آئودی وقتی آهسته رانده شوند، بدون توجه راننده به راه خود ادامه می‌دهند. راننده فقط مواقعی كه مشكلی پیش می‌آید مجبور به دخالت می‌شود. اما سامانه این خودرو، زمانی مناسب است كه آهسته براند و فقط در جاده‌های كم‌تردد كار كند. این وضعیت هم می‌تواند حادثه‌ساز باشد. از آنجا كه راننده بیش از حد به حالت خودكار خودرو متكی می‌شود، ممكن است نتواند در مواقع اضطراری، سرعت عمل از خود نشان دهد و اینجاست كه حادثه‌ای رقم می‌خورد.
سازگاری با آینده
مسلما روزی از راه می‌رسد كه ما شاهد تكمیل فناوری خودروهای بدون راننده خواهیم بود. بنابراین باید روش تفكر خود را تغییر دهیم. نباید فكر كنیم این خودروها بدون عیب و نقص كار می‌كنند. باید بدانیم این خطاها و مشكلات اجتناب‌ناپذیر هستند و چنانچه روزی سوار خودروی خودرانی شدیم، توجه لازم را داشته باشیم. البته باید با وجود مشكلات دنیای خودروهای بدون راننده، تصمیم نهایی خود را بگیریم و به این پرسش كه آیا واقعا وجود این خودروها آن‌قدر ضروری است كه خطرات آنها را به جان بخریم پاسخ دهیم. آیا اساسا درست است، الگوریتمی را كه بی‌نقص نیست و ممكن است در محاسبه دچار اشتباه شود، به كار بگیریم و اجازه دهیم خیابان‌هایمان را در اختیار بگیرند؟ وقتی توانستیم پاسخ این پرسش را بدهیم، می‌توانیم با خیال راحت به ورود این نوع خودروها به زندگی‌مان رضایت دهیم.
- 18
- 6
