روی پنهان حضور خارجی‌ها با اظهارات ضدبرجامی

اظهارنظرهای دونالد ترامپ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد ضد‌برجام این پرسش را مطرح می‌کند که طرح مباحث ضد‌برجامی از سوی این کشور آیا تهدیدی برای قراردادها و توافق‌نامه‌های مرتبط با صنعت خودرو خواهد بود؟

توافق هسته‌ای ایران راه را برای همکاری‌های مشترک شرکت‌های خودروساز ایرانی با خارجی باز کرد و بر این اساس خودروسازان معتبر جهانی به اعتبار برجام پای میز مذاکره با ایران نشستند. هر چند برخی قراردادهای منعقده در حال اجرایی شدن است، اما برخی دیگر در مرحله تصمیم‌گیری شرکت خارجی برای حضور در ایران هستند. حال در چنین شرایطی سخنان دونالد ترامپ در مجمع عمومی سازمان ملل علیه ایران بار دیگر نگرانی درباره آینده برجام را ایجاد کرده است.

رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده آمریکا در مجمع عمومی سازمان ملل متحد توافق هسته‌ای را بدترین توافق تاریخ آمریکا عنوان کرد؛ سخنان رئیس‌جمهوری آمریکا در حالی حول برهم‌زدن برجام بود که این توافق در ماه‌های آخر دومین سال اجرایی خود ثمرات زیادی برای اقتصاد ایران در برداشت.

به این ‌ترتیب، هرچند برخی کارشناسان معتقدند که تکراری بودن سخنان ترامپ تاثیری در اقتصاد کشور ندارد، اما نگرانی‌هایی درباره همکاری‌های اقتصادی و تجاری شکل گرفته میان ایران و کشورهای غربی طی دو سال اخیر شکل گرفته است. از آنجا که صنعت‌خودرو ایران جزو اولین صنایعی بود که توانست از ثمرات برجام بهره ببرد و بر این ‌اساس قرارداد و تفاهمنامه‌های مشترکی با خودروسازان جهانی منعقد شد، این پرسش وجود دارد که آیا سخنان ترامپ تاثیری در آینده قراردادهای صنعت خودرو دارد؟

نکته دیگر اینکه هم‌اکنون برخی خودروسازان بزرگ دنیا در حال بررسی بازار ایران هستند، با این حال با توجه به اظهارات ضد‌برجامی رئیس‌جمهور آمریکا، برای حضور در کشورمان مرددتر از گذشته شده‌اند. آنگونه که به‌نظر می‌رسد، در شرايط کنونی توسعه صنعت خودرو ايران به سرنوشت برجام گره خورده و بسیاری از شرکت‌های خارجی چشم به فرمان ترامپ برای آینده برجام دارند.

دسته‌بندی شرکای صنعت خودرو

توافق هسته‌ای موجب شد که بسیاری از خودروسازان برای حضور در ایران ابراز تمایل کنند؛ به‌طوری‌که صنعت خودرو جزو اولین صنایعی بود که پس از برجام قرارداد یا توافقنامه‌هایی را با خودروسازان جهانی به ثبت رساند. بر این اساس خودروسازان توانستند طی دو سال گذشته قراردادهای مهمی را به‌منظور توسعه صنعت خودروی کشور منعقد کنند.

در این بین اما برخی تفاهم‌نامه‌ها نیز هنوز به سرانجام نرسیده است. با این حال در شرایطی دونالد ترامپ در سخنرانی اخیر خود بار دیگر برجام را به چالش کشید که اثر این سخنان در آینده قراردادهای صنعت خودرو و مذاکرات کنونی حائز اهمیت است. با وجود این کارشناسان معتقدند زمانی می‌توان اثر سخنان ترامپ بر آینده صنعت خودرو را بررسی کرد که دسته‌بندی مشخصی نسبت به سرمایه‌گذاران خارجی در صنعت خودرو داشته باشیم.

بر این اساس، اولین دسته که مهم‌ترین شرکای صنعت خودرو نیز به حساب می‌آیند، شرکت‌های قدیمی هستند که سابقه حضور در بازار ایران را دارند؛ بنابراین با شناخت کامل نسبت به فضای سیاسی و اقتصادی ایران بار دیگر به‌منظور همکاری با خودروسازان ایرانی پا پیش گذاشتند. دومین دسته شرکت‌هایی هستند که تمایل به حضور دارند و در گذشته نیز با بخش خصوصی ایران فعالیت اندکی داشتند، اما چون نسبت به فضای ایران شناخت کافی ندارند فعالیت خود را آهسته شروع کرده‌اند و به مرور که نسبت به بازار ایران شناخت پیدا کنند، وضعیت خود را مشخص خواهند کرد. دسته سوم نیز شرکایی هستند که ممکن است نسبت به بازار ایران شناخت داشته باشند؛ اما چون منافعشان با بازار آمریکا گره خورده است، تمایلی به حضور در بازار ایران نداشته و ندارند.

دیدگاه شرکای سابق به مواضع ترامپ

اولین دسته‌ای که به‌دنبال برجام بازار ایران را برای فعالیت انتخاب کرد، شرکای سابق صنعت خودرو بودند؛ به‌طوری‌که به‌دنبال اجرایی شدن برجام در دی‌ماه سال ۹۴، اولین قراردادی که در خودروسازی کشور امضا شد، قرارداد همکاری مشترک ایران‌خودرو و پژو بود. طبق قرارداد منعقد شده میان ایران‌خودرو و پژو، دو شرکت همکاری مشترک جدیدی را با یکدیگر آغاز کردند و در حال حاضر نیز بازار خودرو ایران در انتظار اولین محصول حاصل از این قرارداد است.

اما دومین قرارداد صنعت خودرو میان سایپا و سیتروئن منعقد شد که براساس این قرارداد ۵۰درصد از سهام شرکت سایپا کاشان به سیتروئن واگذار شد تا از طریق فروش سهام، دومین مشارکت در صنعت خودرو ایران شکل بگیرد. و اما سومین قرارداد میان سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) و رنوی فرانسه منعقد شده که بسیاری از کارشناسان آن را از جمله اتفاقات مهم صنعت خودرو در پسابرجام عنوان می‌کنند؛ چراکه براساس این قرارداد حضور مستقل رنو در بازار ایران کلید خورد، به‌نحوی‌که این خودروساز به پشتوانه مشارکتش با سازمان گسترش، تولید، فروش و خدمات پس از فروش مستقلی را در خودروسازی و بازار کشور ارائه می‌کند. در این بین قرارداد بخش خصوصی با برخی شرکت‌های ژاپنی همچون هیوندایی نیز حائز اهمیت است.

از آنجا که این شرکت‌ها، شرکای سابق خودروسازی ایران هستند و نسبت به فضای موجود در بازار ایران آگاهی لازم را دارند؛ بنابراین کارشناسان تاکید دارند که اظهارنظرهای ترامپ اثری در این قراردادها ندارد. به اعتقاد آنها ازآنجاکه قراردادهای امضا شده سندی رسمی به‌شمار رفته و پس از توافق هسته‌ای به امضا رسیده است، از اعتبار بالایی برخوردار هستند؛ بنابراین شرکت‌ها نمی‌‌توانند به‌راحتی از این قراردادها پا پس بکشند.

به این ترتیب، اظهارنظرهای دونالد ترامپ در مجمع عمومی سازمان ملل موجب نمی‌شود که این دسته از قراردادها منتفی شوند؛ چراکه این شرکت‌ها قطعا براساس آگاهی و شناخت از شرایط ایران حضور خود را قطعی کرده‌اند و جوانب کار را سنجیده‌اند. موضوع مهم دیگر اینجاست که پژو به‌طور مستقیم در بازار آمریکا حضور ندارد؛ بنابراین این شرکت نگرانی نسبت به تهدیدات رئیس‌جمهور آمریکا ندارد؛ از آنجا که سیتروئن نیز شریک پژو به‌شمار می‌رود، بنابراین وضعیتی مشابه پژو خواهد داشت.

در این بین، دیگر خودروساز فرانسوی یعنی رنو نیز نگرانی نسبت به آینده برجام ندارد؛ چراکه این شرکت نیز با آگاهی نسبت به وضعیت بازار ایران، قرارداد جدیدی را به امضا رسانده است. از سوی دیگر این شرکت در بازار آمریکا سهم زیادی ندارند که این موضوع بر نگرانی‌های آنها بیفزاید. در این مورد فربد زاوه، کارشناس خودرو در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: برهم‌زدن برجام اقدام بسیار سختی خواهد بود؛ چراکه این موضوع نیاز به موافقت کشورهای اروپایی، چین و روسیه دارد. بنابراین سخنان ترامپ بیشتر اظهارنظرهایی برای نگران کردن ایران است.

وی با بیان اینکه سخنان ترامپ تاثیری در قراردادهای منعقد شده در خودروسازی کشور ندارد، می‌افزاید: شرکت‌هایی مانند رنو، پژو و سیتروئن، پیش‌تر به مواضع دولت آمریکا درخصوص برجام فکر کرده‌اند و بر این اساس قراردادهایی محکم و غیر قابل برگشت بسته‌اند و چندان نگرانی از بابت قطع ارتباط آنها با خودروسازان کشور وجود ندارد.

در این مورد، حسن کریمی‌سنجری، کارشناس صنعت خودرو نیز در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به اینکه كشورهاي اروپايي براي متقاعد كردن آمريكايي‌ها تلاش زيادي مي‌كنند، می‌گوید: شايد مهم‌ترين دليل آنها از حفظ برجام اهميت ايران به‌عنوان بازار هدف براي جذب محصولات اين كشورها است. ايران به‌عنوان يك بازار جذاب براي محصولات اين كشورها داراي ارزش‌هاي اقتصادي والايي است.

وی با بیان اینکه ميزان پايبندي اين شركت‌ها به ماندن در ايران به ميزان عمق حضور اقتصادي و سرمايه‌گذاري آنها در صنعت خودرو ايران بستگي دارد، می‌گوید: هرچه خروج از قراردادهاي امضا شده، طرف خارجي را با ريسك بيشتري مواجه سازد امكان تاثيرپذيري اين قراردادها از حواشي ايجاد شده و گفتمان‌هاي سياسي كمتر خواهد بود.وی تاکید می‌کند: اگر در قراردادهاي منعقد شده به ورود سرمايه بيشتر (آورده‌هاي نقدي ميليارد يورويي)، انتقال دانش فني از طريق ايجاد مراكز طراحي و ساخت ماژول‌هاي اصلي خودرو يعني موتور و گيربكس و مهم‌تر از اينها وابسته کردن بخشي از بازارهاي هدف صادراتي اين كشورها به محصولات توليدي در سايت ايران توجه كافي شده باشد قطعا ريسك ترك ايران براي اين كشورها بالا خواهد بود؛ بنابراین احتمال تاثيرپذيري اين نوع قراردادها از گفتمان‌هاي سياسي حاشيه‌ساز به مراتب كاهش پیدا می‌کند.

آینده شرکای احتیاطی

جدای از خودروسازانی که قرارداد خود را با صنعت خودرو ایران منعقد کرده‌اند و کارشناسان معتقدند که تهدیدات ترامپ اثری بر همکاری آنها ندارد، اما برخی از شرکت‌های خودروساز خارجی هستند که به‌دلیل حواشی ایجاد شده از سوی آمریکا برای برجام با احتیاط بیشتری مسیر را دنبال کردند. برخی از این شرکت‌ها همچون فولکس واگن هرچند قرارداد همکاری خود با بخش خصوصی را به امضا رسانده است، اما هنوز تمایلی به حضور قطعی و همچنین تولید در بازار ایران ندارد.

در این بین اما برخی دیگر از شرکت‌ها همچون نیسان، کیا و فیات وجود دارند که خودروسازان ایرانی همچنان در حال مذاکره با آنها هستند؛ از آنجا که این شرکت‌ها با احتیاط پیش رفتند؛ بنابراین تهدیدات ترامپ می‌تواند شک و تردید آنها برای حضور در بازار ایران را افزایش دهد.هرچند این شرکت‌ها تمایل به حضور در بازار ایران دارند، اما چون نسبت به فضای ایران شناخت کافی ندارند؛ بنابراین فعالیت خود را آهسته شروع کرده‌اند و به مرور که نسبت به بازار ایران شناخت پیدا کردند، وضعیت خود را مشخص می‌کنند.

اظهارنظرهای ترامپ در‌صورتی‌که موجب منفی شدن فضا علیه ایران شود و ریسک حضور در بازار ایران را افزایش دهد می‌تواند در تصمیم این شرکت‌ها برای ماندن یا رفتن اثرگذار باشد. دسته سوم نیز شرکایی هستند که ممکن است نسبت به بازار ایران شناخت داشته باشند، اما چون منافعشان با بازار آمریکا گره خورده است بنابراین تمایلی به حضور در بازار ایران نداشته و ندارند.

در این مورد، سعید مدنی، کارشناس صنعت خودرو در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با بیان اینکه شرکای سابق صنعت خودرو چون با فضای کسب‌وکار ایران آشنا هستند نگرانی ندارند، می‌گوید: در این بین اما برخی شرکت‌های خارجی هستند که ایران را یک جعبه سیاه می‌بینند چون نسبت به فضای ایران آشنایی ندارند؛ بنابراین این اظهارنظرها موجب می‌شود آنها برای ورود با احتیاط بیشتری حرکت کنند.

وی در این زمینه به شرکت فولکس‌واگن اشاره می‌کند و می‌افزاید: این شرکت با احتیاط بسیاری وارد ایران شده است. بنابراین ممکن است هرچند نااطمینانی نسبت به فضای ایران داشته باشد، اما قدم به قدم پیش برود و هنگامی که فضا را مساعد دید روی ساخت داخل محصولات خود نیز کار کند. وی اما به دسته سوم نیز اشاره می‌کند که هرچند سابقه حضور در ایران داشته‌اند، اما قطعا با افزایش فشارهای آمریکا بر ایران و مواضع ضد‌برجام، حضور خود در ایران را منتفی می‌کنند.

به اعتقاد او این دسته شامل شرکت‌هایی می‌شوند که سهم بالایی در بازار آمریکا دارند؛ بنابراین چون منافعشان با آمریکا گره خورده است، قطعا به‌دلیل دیدگاه آمریکا نسبت به ایران، تمایلی برای همکاری با خودروسازی ایران ندارند. مدنی از جمله این شرکت‌ها را نیسان می‌داند که به‌دلیل بازار بزرگی که در آمریکا دارد؛ بنابراین برای ورود به بازار ایران هیچ‌گونه برنامه‌ای ندارد.