پیروزی جنبش« حق تعمیر» بر اپل

اواخر هفته گذشته اپل از سرویس جدید خود با نام« Self Service Repair» برای تسهیل امکان تعمیر فردی دستگاه های اپل رونمایی کرد. این درحالی است که در تمامی این سال ها ، اپل به رفتارهای انحصارگرایانه ای که به طرق مختلف کاربر را محدود می کنند معروف بوده و حتی اخیرا جنبشی با عنوان« حق تعمیر» علیه شرکت های فناوری خصوصا اپل به راه افتاد و بسیاری از چهره های مطرح دنیای فناوری، حمایت خود را از آن جنبش اعلام کردند.

این جنبش بر دفاع از حقوق کاربران برای داشتن گزینه های مختلف در تعمیر دستگاه های آسیب دیده تمرکز داشت و بالاخص سیاست اپل در محدود کردن تعمیر دستگاه های تولید خود به نمایندگی های رسمی را مورد نقد قرار می داد، اما حالا اپل با رونمایی از این سرویس جدید خود اعلام کرده که نه تنها بازشدن دستگاه توسط تعمیرکاران مستقل گارانتی دستگاه ها را باطل نمی کند؛ بلکه این شرکت حاضر است تمامی قطعات، ابزارها و دستورالعمل هایی را که پیشتر تنها در اختیار نمایندگی های رسمی قرار می گرفت، در اختیار عموم قرار دهد تا کاربران در صورت تمایل بتوانند خود اقدام به تعمیر و تعویض قطعه کنند یا دستگاه را به یک تعمیرکار دلخواه بسپارند. اینکه علت ایجاد چنین چرخشی در رویکرد اپل چیست و چه هدفی را دنبال می کند هنوز جای سوال دارد. کارشناسان معتقدند این اقدام اپل می تواند گام مثبت و مهمی در راستای اصلاح سیاست شرکت های فناوری در قبال کاربران باشد.

سرویس تعمیر فردی

با وجود آنکه اپل تنها شرکتی نبود که تعمیر دستگاه های تولیدی را به نمایندگی های خود محدود می کرد ، اما سختگیری زیاد این شرکت در این زمینه باعث شده بود همواره در راس انتقادات قرار گیرد. همین چند وقت پیش و در مدت کوتاهی پس از رونمایی آی فون های سری ۱۳، مشخص شد که با تعمیر و تعویض نمایشگر این گوشی های جدید توسط تعمیرکاران متفرقه، فیس آیدی گوشی از کار می افتد و این مشکل را به هیچ صورت نمی توان حل کرد. اندکی پس از انتشار این خبر، اپل با انتشار یک به روز رسانی نرم افزاری از رفع این محدودیت خبر داد و به نوعی در قبال انتقادات از خود نرمی نشان داد، اما حالا با معرفی این سرویس جدید به نوعی« اپل دوستان» را شگفت زده کرده است ، زیرا اعلام کرده نه تنها محدودیت های تعمیراتی را حذف می کند، بلکه قرار است قطعات و دستورالعمل های تعمیر گوشی های آی فون و سیستم های مک را در اختیار افراد قرار دهد تا خود اقدام به تعمیر کنند.

قرار است این طرح جدید، از اوایل سال آینده میلادی در کشور آمریکا و سپس در چند کشور دیگر اجرایی شود. البته فعلا گوشی های آی فون ۱۲ و آی فون ۱۳ و دستگاه های مک مجهز به پردازنده M1 شامل این طرح می شوند و طبق گفته اپل، در مرحله نخست، برخی از قطعات پرکاربردتر همچون نمایشگر، باتری و دوربین عرضه خواهد شد و به زودی ، دیگر قطعات نیز به این طرح اضافه می شود. با وجود آنکه اعلام شده در این طرح بیش از ۲۰۰ قطعه و ابزار موردنیاز برای تعمیر دستگاه های این شرکت در اختیار خریداران قرار خواهد گرفت، اما هنوز جزییاتی درباره قیمت این قطعات اعلام نشده است. گفته می شود که تعمیر دستگاه های از این طریق، منجر به باطل شدن گارانتی دستگاه نخواهد شد اما ممکن است آسیب رساندن به دستگاه طی این فرآیند، این ضمانت را از بین ببرد. به گفته اپل، این طرح بیشتر برای آن دسته از کاربرانی است که از دانش و تجربه کافی در تعمیر دستگاه های الکترونیکی برخوردارند و سایر کاربران عادی بهتر است، دستگاه هایشان را برای تعمیر به افراد حرفه ای بسپارند، با این حال دارندگان دستگاه های آی فون و مک در صورت تمایل می توانند خود نسبت به تعمیر دستگاه هایشان اقدام کنند. همچنین کاربران می توانند قطعات آسیب دیده را برای بازیافت شدن به نمایندگی های شرکت تحویل دهند و در ازای آن، از تخفیف ها و امتیازهای خاصی در خریدهای بعدی بهره مند شوند.

حرکت رو به جلو اپل

اپل پیشتر نیز طرحی تقریبا مشابه را تحت عنوان Genuine دنبال می کرد که بر اساس آن، برخی قطعات دستگاه های این شرکت به فروشگاه های متفرقه و شخص ثالث فروخته می شود، اما حالا با این طرح جدید، افراد می توانند قطعات اصلی و تاییدشده اپل را بسیار ساده تر از قبل و در سطحی گسترده تر تهیه کرده تا در دل دستگاه های خود تعبیه کنند و دیگر نیازی به استفاده از نمونه های مشابه بازار نداشته باشند. همزمان با رونمایی این سرویس جدید، جف ویلیامز، از مدیران ارشد عملیاتی اپل به بیان اصلاحات تدریجی ایجاد شده در رویکرد این شرکت در قبال بحث تعمیر پرداخت و اعلام کرد که« ظرف سه سال اخیر، اپل با هدف بهبود دسترسی کاربران به سرویس ها، قطعات و آموزش های رسمی، مراکز سرویس دهی خود را دوبرابر کرده و حالا با این سرویس جدید قصد دارد پاسخگوی نیاز افرادی باشد که مایلند خودشان دست به آچار شده و وارد عمل شوند.»

وی معتقد است« رویکرد اپل طی تمامی این سال ها ، تولید محصولاتی با دوام و مقاوم بوده که توان پاسخگویی به نیاز کاربران در استفاده روزمره از دستگاه- حتی تحت شرایط خاص- را داشته باشند و حالا با تسهیل تعمیر این دستگاه ها، قصد دارد کاری کند که بتوان هر دستگاه را برای مدت طولانی تری مورد استفاده قرار داد.»

ارائه این سرویس از سوی اپل، می تواند برای کشور هایی مانند ایران که دارای نمایندگی رسمی این شرکت نیستند و عموما کالا را از طریق چندین واسطه تهیه می کنند بسیار مهم باشد، زیرا تا پیش از این با خراب شدن دستگاه های این دسته کاربران، عموما تعمیرکاران تجربی قادر به تعمیر مناسب محصولات نبودند و از سوی دیگر به دلیل کمیاب بودن قطعه، هزینه بسیار بالایی به کاربر تحمیل می شد. به طور کلی این تغییر رویه در شرکت اپل ، بسیار قابل توجه است چراکه این شرکت همواره یکی از مخالفان سرسخت جنبش« حق تعمیر» بوده و کاربران را ملزم می کرد که همیشه دستگاه هایشان را برای تعمیر، به فروشگاه های رسمی این شرکت تحویل دهند.« iFixit» که مرجعی برای بررسی تعمیرپذیری دستگاه های الکترونیکی محسوب می شود ، با ابراز خوشحالی از راه اندازی این طرح توسط اپل، عنوان کرد که این تصمیم بسیاری از استدلال هایی که اپل و دیگر شرکت های فناوری را علیه حق تعمیر قلمداد می کردند، بی اعتبار می کند.

شیرین اما ناکافی!

جنبش حق تعمیر از جمله جنبش هایی بود که با مقاومت قابل توجه شماری از بزرگ ترین شرکت های دنیای فناوری مواجه شد. شرکت هایی که طبق اعلام uspirg.org مجموع ارزش آنها چیزی در حدود ۷/ ۱۰تریلیون دلار برآورد می شود و با بهره مندی از قوی ترین تیم های حقوقی، سرسختانه به دنبال لابی گری و بی اثر اثر کردن تلاش های این جنبش بودند. در نتیجه چنین تغییری در رویکرد شرکتی مانند اپل که در مرکز توجه جهانیان است، ارزشی بیش از ۲۶/ ۲تریلیون دلار دارد و همواره در راس مخالفت ها در برابر این جنبش قرار داشته، می تواند بسیار ارزشمند باشد.

با نیم نگاهی به استراتژی های پیشین اپل، چرایی این تغییر رویکرد و رونمایی از چنین سرویسی توسط این شرکت که همواره در زمینه تجارت بسیار حرفه ای و زیرکانه عمل کرده جای سوال دارد. برخی معتقدند فشارهای فزاینده مراجع و جنبش هایی مانند« جنبش حق تعمیر»( right- to- repair) باعث اتخاذ چنین تصمیمی شده و برخی دیگر آن را صرفا یک بازی رسانه ای برای بهبود تصویر این برند در ذهن کاربران عنوان کرده اند. حتی پس از معرفی این سرویس نیز آتش تند برخی حامیان جنبش تعمیر فرو ننشسته است.

کارشناسان منتقد معتقدند ملزم کردن کاربران به تهیه قطعات از نمایندگی های رسمی و سایت فروشگاهی اپل، محدودیتی است که هنوز پابرجاست و می تواند مشکلات بسیاری در تعمیر دستگاه ها ایجاد کند. از سوی دیگر آنها تاکید دارند که حتی با فراهم کردن چنین طرح هایی نیز کاربران نمی توانند در تعمیر دستگاه ها راه به جایی ببرند، زیرا طراحی دستگاه های جدید این شرکت عموما بسیار پیچیده اند و یکپارچگی بسیار بالای قطعات و مدارها، تا حد زیادی دست کاربران و تعمیرکاران غیررسمی را در این راه می بندند. آنها معتقدند آنچه حقیقتا می تواند کارآیی چنین طرح هایی را برای کاربران عام بالا ببرد، طراحی ماژولار و ساده تر دستگاه هاست.

هرچند که پیش تر نیز تحرکات مثبتی از سوی مایکروسافت برای همراهی با این جنبش دیده شده بود اما نمی توان از تاثیرات مثبت این اقدام اپل به عنوان اولین گام جدی یک شرکت برای همراهی با جنبش تعمیر چشم پوشید و باید آن را پیروزی بزرگی برای کارزار هایی دانست که در این مدت در تلاش بوده اند تا شرکت ها را مجاب به رعایت هرچه بیشتر آزادی انتخاب کاربران کنند. میسربودن سپردن دستگاه به دست تعمیرکاران مختلف، امکان صرفه جویی در هزینه ها و انتخاب گزینه های مقرون به صرفه تر برای کاربران فراهم می آورد و در مجموع شفافیت را بالا می برد. در دهه های اخیر با شدت شدت گرفتن سرعت رشد فناوری، بر پیچیدگی دستگاه ها افزوده شد و طبیعتا تعمیر بسیاری دستگاه ها در توان و تخصص هر تعمیرکاری نیست، اما محدودکردن کاربران و تعمیرکاران مستقل در دسترسی داشتن به قطعات اصلی و یا دستورالعملی دقیق درباره کارکرد دستگاه، چیزی نیست که توجیه پذیر باشد و تنها مهر تاییدی بر تمایل شرکت ها بر ایجاد انحصار و سودجویی از بازار تعمیرات بوده است. شاید رویکرد شرکت ها در قبال تعمیر وسایل الکترونیکی، یکی از معدود مواردی باشد که در آن باید به عقب برگردیم؛ به زمانی که به جای تعویض دستگاه، تعمیر آن در اولویت بود و عطش خرید و تعویض وسایل الکترونیکی تحت بمباران تبلیغی شرکت ها تا این اندازه اوج نگرفته بود. به آن سال ها که با خرید یک رادیو و تلویزیون نو، نقشه ای از مدارها و چند و چون کارکرد و قطعات آن ارائه می شد و منبع بازبودن( open source) این اطلاعات، خریداران را قادر می ساخت در صورت تمایل و داشتن توانمندی لازم، بتوانند اقدام به تعمیر وسیله کنند.