کنار کشیدن یکی از سایت‌های بزرگ فروش آنلاین از برخی فعالیت‌هایش در حوزه آنلاین و تعدیل نیرو گسترده، آن هم فقط چند ماه بعد از اینکه رقیب همین فروشگاه اینترنتی بخش قابل توجهی از نیروهایش را کنار گذاشته بود، باعث بحث‌های فراوانی در فضای مجازی و اعضای اکوسیستم استارتاپی ایران شده است. برخی می‌گویند، لرزان شدن پایه‌های غول‌های استارتاپی به روشنی نشان می‌دهد وضعیت بقیه کسبوکارهای کوچک‌تر از چه قرار است و این یعنی، اکوسیستم ایران نیازمند توجه جدی و فوری است. هرچند بسیاری، دردسرهای اقتصادی یک سال گذشته را از مهمترین دلایلی می‌دانند که راه تنفس کسبوکارهای بزرگ اینترنتی را سد کرده، برخی منتقدان اشتباهات احتمالی خود کسب و کارها را برای چینش اجزای سیستم‌شان موثر می‌دانند. همشهری در تماس با ۲ بازارچه بزرگ اینترنتی که در چند ماه اخیر تعدیل نیروی قابل توجهی داشته‌اند، تلاش کرد درباره دیدگاه این کسبوکارها و چشم‌انداز آینده آنها جمع‌بندی دقیق‌تری داشته باشد اما این کسبوکارها اعلام کردند که گفت‌وگو با رسانه‌ها را فعلا در دستور کار ندارند.
دلیل بحران
یک مشکل با چند عامل
هرچند در تعدیل نیرو یا کوچک‌تر شدن کسبوکارهای اینترنتی معمولا صحبت از عامل اقتصادی به میان می‌آید، اما در بسیاری از موارد چند عامل می‌توانند در این زمینه موثر باشند. حمیده حبیبی، فعال استارتاپی و مدیر توسعه کسب‌وکار و نوآوری دراین‌باره به همشهری می‌گوید: «یکی از دلایل می‌تواند به نگاه اشتباه سرمایه‌گذارهای اصلی برگردد. معمولا نوع سرمایه‌گذاری‌ها در بازار ایران همچنان سنتی است و سرمایه‌گذار دوست دارد در کمترین زمان به سود برسد. فضای استارتاپی کاملا با مدل سنتی متفاوت است و این انتظار از حوصله سرمایه‌گذار خارج است. فرد ممکن است در نگاه اول به خاطر نوپا بودن سیستم، جذب آن بشود، اما در نهایت حوصله چند سال انتظار را ندارد.»
یک روند طبیعی
افشین کلاهی، نایب رئیس کمیسیون جوانان، کارآفرینی و کسب وکارهای نوین و دانش‌بنیان اتاق بازرگانی ایران دراین‌باره به همشهری می‌گوید: «هرچند درباره جزئیات دلیل تعدیل نیروی اخیر چیزی نمی‌دانم اما به نظرم آن‌چه رخ داده یک روال طبیعی در حوزه فناوری و اقتصادی است. اگر این اتفاق به صورت واقعی و طبق روال فعالیت‌های اقتصادی شرکت‌ها رخ داده باشد، عجیب نیست. در حوزه‌های کاری گوناگون در هر کشوری، یک یا دو عضو اصلی موفق می‌شوند بازار را به دست بگیرند و بقیه که سهم‌شان از بازار کمتر از ۱۵ درصد است ، بازار را واگذار می‌کنند.
به خصوص در حوزه کسبوکارهای نوین، اولین اشتباه می‌تواند آخرین اشتباه‌تان باشد.» وی تأکید می‌کند: همین اتفاق در مورد بازارهای سنتی هم رخ می‌دهد اما کمتر دیده می‌شود. در یک سال اخیر وضعیت اقتصادی طوری بوده که احتمالا حدود ۲۵ درصد بازارهای سنتی با چنین مشکلاتی روبه‌رو شده‌اند. سایت‌های اینترنتی چون معروف بودند، مشکل‌شان دیده شد.
پیامدهای کوچک‌تر شدن
بیکاری نیروی زبده
بیکار شدن نیروهای زبده‌ای که عمدتا برای فعالیت در اکوسیستم تربیت شده‌اند، یکی از مهمترین مشکلاتی است که با تعدیل نیرو در بازارچه‌های آنلاین یا بقیه غول‌های استارتاپی با مشکل جدی روبه‌رو می‌شوند. آنها تخصص خاصی کسب کرده‌اند که عمدتا خارج از اکوسیستم برای آن نیاز چندانی وجود ندارد؛ در عین حال محیط و نوع کارهای خارج از اکوسیستم نیز با آن‌چه پیش‌تر تجربه کرده‌اند، متفاوت است. حورا وکیلی، فعال استارتاپی دراین‌باره به همشهری می‌گوید: «ضرر بسیار جدی دارد. تعداد افرادی که از شهریور به این سو تعدیل شده‌اند، بیشتر از فرصت‌های کاری است. قبلا شرکت‌ها باید دنبال نیرو می‌گشتند اما الان چند صد نیروی کار برای یک فرصت شغلی وجود دارد و همین، پیدا کردن کار را بسیار دشوار می‌کند. چون در سیستم سنتی فضای جایگزینی وجود ندارد عملا پیدا کردن شغل برایشان بسیار دشوار است. کسانی که شغل پیدا نکرده‌اند، یا از کشور خارج می‌شوند یا در داخل می‌مانند که وضعیت رضایت‌بخشی نخواهند داشت.»
تعطیلی کارهای سنتی
از دست رفتن کسبوکارهای قدیمی یکی از آسیب‌های جدی است که با کوچک‌تر شدن کسبوکارهای اینترنتی پدید می‌آید. حمیده حبیبی در این‌باره به همشهری می‌گوید: «مدتی پیش با گروهی از تولیدکننده‌ها گفت‌وگو کرده و آنهارا قانع کردیم که محصولات‌شان را در بازارچه‌های آنلاین بزرگ ارائه کنند. با تغییر رویکرد یک‌باره آنها عملا کسبوکارهای قدیمی دوباره مجبور می‌شوند به سیستم قبلی برگردند و جنس‌هایشان را به صورت آفلاین بفروشند. این در حالی است که خرید آنلاین در جامعه رو به افزایش است. با این حساب، کسبوکارهای قدیمی آرام آرام کنار می‌کشند.»
جلوگیری از ورود سرمایه‌گذار جدید
تغییر کردن نگاه سرمایه‌گذارهایی که می‌خواهند وارد بازار جدید استارتاپی شوند یا کسانی که تمایل دارند به این بازار وارد شوند، یکی از مهمترین چالش‌هایی است که با کنار کشیدن بازارچه‌های اینترنتی می‌تواند رخ بدهد. حبیبی دراین‌باره می‌گوید: «سرمایه‌گذار وقتی به روند رشد این کسبوکارها نگاه می‌کند که با سرمایه زیاد و پول خارجی رشد کرده و در نهایت از بین رفته‌اند، چشم‌انداز مناسبی برای خودش نمی‌بیند و عملا وارد این بازار نمی‌شود. در نتیجه فضای استارتاپی بسیار کند رشد خواهد کرد.»
راهکارهای ممکن
تنها راه: زنده ماندن
در وضعیت فعلی کشور، از نظر بسیاری صاحب‌نظران کار کردن بسیار دشوار است؛ تا جایی که افشین کلاهی، از اعضای هیات‌مدیره اتاق بازرگانی ایران می‌گوید: اگر کسی بتواند تا ۲ سال آینده کسب و کارش را حفظ کند، باید مدال بگیرد. او در گفت‌وگو با همشهری تاکید می‌کند: «اگر وضع اقتصادی و سیاسی کشور به همین منوال جلو برود و بدتر نشود، سال آینده و حتی سال بعد از آن رشد اقتصادی منفی خواهیم داشت. شخصا فکر می‌کنم کسبوکارها باید برنامه‌ریزی‌شان طوری باشد که با اجرای برنامه‌های جانبی، تعدیل نیرو، کاهش هزینه‌ها و... خودشان را حفظ کنند و زنده بمانند. هرچه زودتر و از همین الان نیز باید این رویکرد را آغاز کنند.»
او با تشریح وضعیت فعلی کشور و فضای نوآورانه می‌گوید: «واقعیت این است که ما تعامل با خارج را از دست داده‌ایم؛ قراردادهای خارجی از دست رفته، شرکت‌ها و سرمایه‌گذارهای خارجی کنار کشیده‌اند. از طرفی، با بخشنامه‌ها و وضعیتی که در داخل به وجود آمده، شرکت‌ها برای واردات کالا و مواد اولیه با مشکل روبه‌رو هستند. از طرف دیگر، به خاطر مسائل بانکی و صادرات نیز دشوار است و برگردان ارز به داخل کشور با چالش‌های جدی روبه‌رو می‌شود. چاره این است که یا مثل خیلی‌ها از کشور خارج شویم و کنار بکشیم یا اینکه بمانیم و تلاش‌مان را بکنیم. من شخصا راه دوم را انتخاب می‌کنم و به کسبوکارها هم توصیه می‌کنم، زنده بمانند.»
جذب نیروی دقیق
حمیده حبیبی، فعال استارتاپی و مدیر توسعه کسب‌وکار و نوآوری دراین‌باره به همشهری می‌گوید: «هرچند در نگاه اول کارآفرینی به نظر مهم و خوب می‌آید اما نوع استخدام نیرو در این کسبوکارها از مرحله‌ای به بعد با ایرادهای جدی رو‌به رو می‌شود. معمولا کسبوکارهای استارتاپی وقتی سرمایه زیادی به دست می‌آورند، به طور گسترده‌ای جذب نیرو می‌کنند و معتقدند هر نفر باید یک کار مشخص را انجام بدهد. بعد که با مشکل مالی روبه‌رو می‌شوند، ناچار به تعدیل نیرو شده و چند کار را به یک نفر می‌سپارند؛ کاری که شاید از آغاز هم می‌توانستند آن را انجام بدهند.» او می‌گوید: بهتر است کسبوکارها، به خصوص در شرایط فعلی، ایده‌آل فکر نکنند، با حداقل‌ها وارد بازار شده و خودشان را به مرور رشد بدهند.
اشکان خسروپور
- 14
- 3
