«شبه برنج» آمریکایی می‌آید

«شبه برنج» به بازار ایران می‌آید. دانه‌های کوچکی که در بازار جهان به خاویار گیاهی معروفند و رویشگاه اصلی آن آمریکای جنوبی است. عباس کشاورز، معاون زراعت وزیر کشاورزی از کشت «کینُوا» در مزارع ایران خبر داده و گفته قرار است كه «کینوایی که با آب کم و شوری خاک سازگار است، جایگزین برنج وارداتی شود. حالا کینوا در ٢٤ هکتار حدود ٢٠ استان کشور ازجمله خراسان، قم، اصفهان و یزد کشت شده است. استان‌هایی که در اقلیم ایران به‌ عنوان مناطق خشک و نیمه کویری شناخته می‌شوند و حالا قرار است «شبه برنج» را پرورش دهند و البته وزارت کشاورزی پیش‌بینی کرده است که تا ٥‌ سال آینده کشت سطح زیر کشت کینوا در ایران به ٣٠‌هزار هکتار برسد.

البته جمیل علیزاده‌شایق، دبیر انجمن تولیدکنندگان برنج می‌گوید: این‌که کینوا به ذايقه ایرانی خوش بیاید، مسأله بسیار مهمی است. او از کیوی، کامکوات و آووکادو مثال می‌زند که نتوانستند بازار قابل توجهی در ایران به دست آورند.

معاون وزیر کشاورزی اما معتقد است كه کینوا می‌تواند مثل گوجه‌فرنگی و چغندر قند که بومی ایران نبوده‌اند، در سبد غذایی خانواده‌های ایرانی جای خود را باز کند.

فرانسه و آمریکا مشتریان اصلی خاویار گیاهی

کینوا دانه‌های کوچک و گرد کرمی رنگ، سیاه و قرمز است که در کشورهای آمریکای جنوبی به شیوه برنج پخته و مصرف می‌شود. دانه‌هایی که به گفته عباس کشاورز، معاون زراعت وزیر کشاورزی بسیار سبک‌تر از برنج است و هضم ساده‌تری نسبت به آن دارد. البته خواص تغذیه‌ای این دانه‌ها بسیار بالاست به‌گونه‌ای که به خاویار گیاهی معروفند. کینوا به دلیل همین خاصیت بالای غذایی برای نامگذاری ‌سال ٢٠١٣ میلادی از سوی فائو مورد استفاده قرار گرفته و البته کشت آن از سوی سازمان خواربار و کشاورزی جهان به ٨ کشور پیشنهاد داده شده است؛ ٨ کشور ازجمله ایران که با بحران آب یا سوءتغذیه دست و پنجه نرم می‌کنند.

البته کینوا جزو غلات نیست اما خواصی مشابه و حتی بیشتر دارد. این گیاه عضو خانواده چغندر و اسفناج و غازایاغی است و به خاطر رشد خوب در بدترین و دشوارترین شرایط آب و هوایی مشهور است و برای بیابان‌زدایی می‌تواند کاشته شود.

این گیاه منبع غنی پروتيین، منیزیم، فیبر، فسفر، ویتامین ب ۲، پتاسیم و دیگر مواد معدنی مانند آهن است و با توجه به معرفی جهانی و افزایش مصرف این گیاه خوراکی قیمت آن در طی مدت چهل‌ سال دوبرابر شده است. بولیوی در حال حاضر بیست‌و‌شش‌هزار تن از این گیاه را صادر کرده که این میزان حدود ۴۶‌درصد مصرف این گیاه را در جهان تشکیل می‌دهد. مشتریان اصلی این گیاه فرانسه و آمریکا هستند.

کینوا سرشار از مواد پروتیینی است ولی مقدار کالری خیلی کمی دارد. این گیاه سرشار از فیبر، ویتامین B، مس، منیزیم و منگنز است که می‌تواند جایگزین مناسبی برای برنج محسوب شود؛ به‌علاوه می‌توان آن را به‌صورت مخلوط با برنج مصرف کرد. از مزیت‌های دیگر کینوا این است که این گیاه فاقد گلوتن است بنابراین افرادی که به گلوتن حساسیت دارند می‌توانند از این ماده مغذی استفاده کنند. خاستگاه اصلی این گیاه آمریکای جنوبی است و در کشور‌های اکوادور، شیلی، پرو و بولیوی به‌عنوان گیاه بومی شناخته می‌شود.

کینوا به‌ صورت گسترده در آفریقا و آمریکای جنوبی کشت می‌شود و در ایران همچنان به ‌صورت گیاهی ناشناخته باقی مانده است؛ البته در سال‌های اخیر تلاش‌هایی در زمینه تحقیقات روی این غله ارزشمند در کشور انجام شده است به‌ طوری که در ‌سال ۹۲ کشت آزمایشی کینوا برای نخستین‌بار در گرگان انجام شد.

کینوا کم‌هزینه و پردرآمد

اسکندر زند، رئیس موسسه تحقیقات کشاورزی ایران کشت «کینوا» را بسیار اقتصادی می‌داند و می‌گوید: کشت کینوا با توجه به بحران آب در ایران بسیار به‌صرفه و اقتصادی است، ضمن این‌که در بازار جهان قیمت بالایی دارد و توانسته است در جهان به‌عنوان یک محصول صاحب مزیت شناخته شود و کشت آن توسعه پیدا کند.

بهترین PH برای رشد کینوا ۶ تا ۷ است اما قادر است در رنج PH اسیدی یعنی ۵/۵ تا قلیایی بالا یعنی ۹/۵ رشد کند. این نشان می‌دهد که به سمیت‌آلومینیوم نیز مقاوم است. نیاز آبی آن ۴۰۰ تا ۸۰۰میلیمتر بوده و با ۲۵۰میلیمتر نیز نتیجه ایده‌آل داده است.

گیاه کینوا را از اردیبهشت تا مردادماه می‌توان کشت کرد. بهترین زمان کشت برای برداشت بهینه مردادماه است. قادر به رشد در زمین‌های سبک تا خشن می‌باشد. جهت افزایش تناژ در هکتار می‌توان میزان بذر مصرفی در هکتار را بالا برد اما این بستگی به شرایط محیطی و تغذیه‌ای گیاه دارد. دوره رشدی گیاه ۴ تا ۷ماه است. رنج تولید گیاه در هکتار یک‌هزار و ٢٠٠ تا ٥‌هزار کیلوگرم در هکتار است.

درحال حاضر ۲۵ گونه مختلف کینوا در جهان کشت می‌شود که تقاضای مناسبی هم در بازار‌های جهانی دارد و از لحاظ قیمتی هم در بازار‌های جهانی حدود سه تا چهاربرابر گندم قیمت دارد. در فرآیند تولید این محصول بیشتر دانه گیاه مورد توجه قرار می‌گیرد، درصورتی که سایر قسمت‌های گیاه نیز هم به لحاظ مصرف انسانی و هم در بخش دامپروری در تولید خوراک دام قابل استفاده است. این گیاه به دلیل سازگاری بسیار بالا با شرایط آب و هوایی مختلف و نیاز کم به آب، قابلیت کشت گسترده در کشور را داراست و در مناطقی با میزان بارش ۸۰ تا ۶۰۰میلی‌متر قابل کشت است.

هزینه گزاف برنج ایرانی نسبت به برنج جهانی

با این حال جمیل علیزاده شایق، دبیر انجمن تولیدکنندگان برنج معتقد است؛ کینوا نمی‌تواند مانند برنج ایرانی و ارقامی مثل طارمی، ‌هاشمی و... به ذائقه مصرف‌کنندگان ایرانی بنشیند. مصرف‌کنندگانی که غذای اصلی‌شان را برنج تشکیل می‌دهد و روی طعم و عطر آن وسواس زیادی به خرج می‌دهند.

او اعتقاد دارد با همین شرایط هم می‌توان نیاز ایران به واردات برنج را کاهش داد اما به شرطی که وزارت کشاورزی سیاست‌های کارشناسانه در این زمینه را پیاده و اجرا کند.

به گفته شایق وزارت کشاورزی، اجرای طرح افزایش تولید برنج پرمحصول در شمال کشور را پشت گوش انداخت. طرحی که میزان تولید برنج را نسبت به ارقام معمولی حدود دوبرابر می‌کند و با حذف کشت برنج در سایر استان‌های غیرشمالی اجرای آن توصیه شده بود. با این وجود، گویا بی‌توجهی وزارت کشاورزی به این طرح موجب شده است میزان تولید برنج پرمحصول در گیلان به صفر برسد و سطح تولید آن در مازندران ‌سال‌به‌سال کاهش پیدا کند.

شایق می‌گوید: دولت در مقابل واردات برنج سست عمل می‌کند و همین امسال بهترین برنج ایرانی روی دست تولیدکنندگان ماند.

با این وجود، کشت غیراقتصادی برنج در ایران و با شیوه سنتی و ساختار پرمشکل شالیکوبی‌ها و اراضی خرد موجب شده است بهای برنج ایرانی با بهای برنج در بازار جهان فاصله زیادی داشته باشد. درحال حاضر قیمت هر کیلوگرم برنج در بازار جهانی حدود نیم‌دلار است؛ این درحالی است که هزینه تمام‌شده برنج ایرانی بسیار گزاف است.