نقش ایران در بازارهای جهانی؛ خام‌فروشی و واردات گران

به گزارش اکوایران، آمارها حاکی از آن است که علیرغم شعارهای متعدد برای جلوگیری از خام فروشی، عمده صادرات غیرنفتی کشورهمچنان بر مواد خام نفتی و معدنی متمرکز است که ارزش‌افزوده پایینی دارند.در اوایل دهه ۹۰ و اعمال تحریم های شدید علیه ایران، گمان می رفت که ساختار اقتصادی به سمت تولید و صادرات کالاها با ارزش افزوده بالاتررود. برخی حتی به همین دلایل تحریم را نه مصیبت که نعمت می دانستند اما با گذشت یک دهه، شواهد نشان می دهد که اقتصاد ایران مسیر دیگری را طی کرده است.

اگر به روند ۱۲ ساله صادرات غیرنفتی نگاه کنیم، در سال ۱۳۹۰ ارزش هر تن کالای صادراتی کشور از مرز ۵۰۰ دلارعبور کرد  و به ۵۰۹ دلار رسید اما در سال‌های بعدی در کانالی نزولی قرار گرفت و درنهایت از سال ۹۵، ارزش هر تن کالای صادراتی کشور به زیر ۴۰۰ دلار سقوط کرد. در سال ۱۴۰۱ هرچند ارزش دلاری هر تن کالای صادراتی مجددا افزایش پیدا کرده و به ۴۳۵ دلار رسید اما فاصله آن با ارزش کالاهای وارداتی هنوز چشمگیر است.

این کاهش قیمت کالاهای صادراتی میتواند دلایل مختلفی داشته باشد. به گفته بسیاری از کارشناسان عمده دلیل کاهش ارزش کالاهای صادراتی مربوط به افزایش سهم کالاهای با ارزش‌افزوده پایین و ادامه خام فروشی در اقتصاد ایران است.مثلا بر اساس آمارهای گمرک ایران، سهم کالاهای صنعتی از کل ارزش صادرات غیرنفتی در سال ۱۳۹۰ حدود ۸۴ درصد بوده اما در سال ۹۸  این سهم با کاهش ۳۵ درصدی همراه بوده و به‌ازای آن محصولات کشاورزی و مواد معدنی این فاصله را پر کرده اند.

با احتساب میعانات گازی و گاز طبیعی در ردیف مواد خام و سنتی می‌توان برآورد کرد که در سال ۹۸ چیزی حدود ۵۰ درصد ارزش صادرات کشور در اختیار این محصولات بوده است. این نسبت در سال ۹۰ حدود ۱۵ درصد بوده است. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که فروش کالا‌های بدون ارزش‌افزوده در صادرات کشور افزایش پیدا کرده و بالا بودن وزن محصولات صادراتی نیز موید همین نکته است.

طبق داده های گمرک، ارزش هر تن کالای وارداتی نیز در سال ۱۴۰۱، برابر با ۱۶۰۴ دلار گزارش شده است. این رقم در سال ۱۴۰۰، ۱۲۸۶ دلار برآورد شده بود. یعنی ارزش هر تن کالای وارداتی در یکسال ۲۵ درصد افزایش یافته است. بخشی از این افزایش قیمت کالای وارداتی را میتوان به افزایش تورم جهانی به ویژه در بخش خوراکی‌ها نسبت داد.

کندو کاو بیشتر داده های ثبت شده در آمار گمرک نشان میدهند که ارزش هرتن کالای وارداتی ۳.۷  برابر کالاهای صادراتی است. کارشناسان معتقدند این اختلاف، به معنای آن است که صادرات و واردات کالاهای کشور از لحاظ ارزش‌افزوده به‌شدت نامتقارن هستند و کشور عمدتا صادر‌کننده کالا‌های خام است اما در مقابل محصولات وارداتی عمدتاً سرمایه‌ای یا واسطه‌ای بوده وارزش‌افزوده بسیار بالاتری دارند. علاوه‌بر تاثیر خام‌فروشی ، تعدیل قیمت پایه‌های صادراتی نیز ازجمله دلایل دیگر کاهش ارزش اقلام صادراتی کشور بوده است که البته این اقدام از نیمه اول سال ۱۳۹۸ اجرایی شده است.