به گزارش دنیای اقتصاد، مغولان از دیرباز به اهمیت تجارت و فروش فرآورده‌های خود پی برده بودند. چنگیزخان وضع بسیار مناسبی برای فعالیت بازرگانان به‌وجود آورد، از جمله امنیت کامل کاروان‌های تجاری را حمایت کرد. در این دوره به بازرگانان توجه خاص می‌شد. چنانچه زیانی به بازرگانان می‌رسید آن را جبران می‌کردند.
هجوم مغولان به ایران اثری دو سویه بر تجارت گذاشت، از یکسو شهرهای بزرگ تجاری ایران بار دیگر واسطه برقراری پیوندهای بازرگانی شرق و غرب شدند، زیر ایران از نظر سیاسی به کشورهای آسیای مرکزی و شرقی نزدیک شد و عملا به‌عنوان دروازه اروپا در تجارت کل امپراتوری مغول اهمیت یافت. علاوه بر این مرکز فعالیت‌های بازرگانی تغییر کرد و از بغداد به تبریز منتقل شد. از سوی دیگر حمله مغولان به تجارت ایران ضربه شدیدی وارد آورد و باعث رکود اقتصادی شد.
بعضی از شهرهای ایران که در پی هجوم مغولان دچار رکود اقتصادی شده بودند، پس از اصلاحات غازان خان رونق یافتند. شهرهای تبریز، مراغه، همدان، قزوین، اصفهان، شیراز و نیشابور نقش مهمی در تجارت بین‌المللی داشتند. همچنین جزیره هرمز نیز در نتیجه داد و ستد کالاهای ایرانی، عربی، اروپای غربی، چینی و هندی به بازاری بین‌المللی تبدیل شد.
این شهرها با درآمدی که از صادرات کالا و حمل‌ونقل کالا به‌دست می‌آوردند، توانستند به رشد و شکوفایی اقتصادی دست یابند اما رونق این مراکز دوام چندانی نداشت و با تغییر یافتن راه‌های بازرگانی اهمیت خود را از دست دادند.
با انقراض حکومت ایلخانان به تدریج اهمیت ایران در تجارت بین اروپا و خاور دور کم شد و شهرهای سمرقند و هرات مورد توجه قرار گرفتند و با توجه به موقعیت جغرافیایی، نقش ایران در تجارت شرق کمرنگ شد. باز شدن راه دریایی هند و عبور از دماغه امید نیک از عواملی بود که از اهمیت ایران در بازرگانی جهان کاست.
از دیگر موانعی که بر سر راه تجارت ایران بود، کشمکش‌ها و درگیری‌هایی بود که بین دولت‌های ترکمان در غرب و تیموریان وجود داشت. تیمور هم برای رونق بخشیدن به تجارت و ایجاد زمینه‌های آن، دست به اقداماتی زده بود، از جمله تعمیر رباط‌ها و استقرار دامداران در راه‌ها. در این دوران مکاتبات زیادی درخصوص اهمیت بازرگانی و اعزام بازرگانان میان دو حکومت ایران و فرانسه صورت گرفته بود. حتی نامه‌هایی از تیمور برای شارل‌ششم، پادشاه فرانسه وجود دارد که در آن از شارل خواسته بود که بازرگانان او را بپذیرد و آنها را مکرم بشمارد.
حمایت‌هایی که از بازرگانان می‌شد باعث شد که در شهرها پایگاه محکمی برای تجار ایجاد شود و بازرگانی بین‌المللی از چین تا سواحل دریای مدیترانه گسترش یابد که بازرگانان ایرانی در این زمینه نقش بسزایی داشتند.
ایران در این میان بر اثر آنکه راه طبیعی خوبی میان هند، چین و ماوراءالنهر داشت دارای اهمیت بود و از مهمترین مراکز تجاری این عهد در ایران، شهر تبریز بوده که از راه‌های مختلف به خلیج‌فارس و بندرهای طرابوزان و لاژاز در ارمنستان مربوط بود.
به همین دلیل تبریز در این عهد از حیث داشتن کالاهای مختلف بازرگانی از جمله شهرهای مهم دنیا محسوب می‌شد و کالاهایی که از نقاط مختلف آسیا در آنجا گرد می‌آمد، مورد استفاده اروپایی‌ها قرار می‌گرفت. در این دوره، شهرت هرات هم در تجارت منطقه سهم بسزایی داشت تا جایی که می‌توان گفت مرکز اصلی تجارت بین هند و چین با سرزمین ایران بود و به تدریج محور بازرگانی در آسیای مرکزی شده بود.
- 13
- 4
