کوچک و کوچک تر شده و می شویم

این روند اگر ادامه یابد قدرت چانه زنی ایران در برابر سایرکشورها را بازهم کاهش می دهد. تولید ناخالص داخلی معتبرترین معیار برای اندازه‌گیری توانایی و ناتوانی اقتصاد کشورهاست. اکنون ودر آستانه نیمه دوم سال ۱۳۹۸ و برخلاف آنچه که مدیران ارشد اقتصادی می‌گویند رشد اقتصادی ایران احتمالا در سال ۱۳۹۸ منفی خواهد بود. دو عدد تازه ارائه شده از سوی بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول نشان‌دهنده سقوط اقتصاد ایران در حد ۸ تا ۹.۵ درصد در سال جاری میلادی است.

اقتصاد ایران کوچک و کوچک‌تر می‌شود و همراه با آن شهروندان ایرانی نیز فقیر خواهند شد. در صورتی که اعداد یادشده درست باشند که پیش‌بینی‌های دیگر نیز آن را تایید می‌کنند اقتصاد ایران در برابر رقبای منطقه‌ای مثل عربستان و ترکیه و حالا امارات متحده عربی خود باز هم کوچک‌تر می‌شود و قدرت چانه‌زنی ایران در برابر آنها کاهش می‌یابد. هدف‌های ایران برای داشتن متحدان منطقه‌ای بدون رشد تولید ناخالص داخلی و افزایش درآمد ایران به مرور کمرنگ‌تر خواهد شد. تولید ناخالص داخلی ایران در پایان نیمه نخست امسال به اندازه سال ۱۳۹۰ است درحالی‌که در این مدت سالانه دست‌کم به‌طور متوسط رشد جمعیت معادل ۱.۵ درصد را تجربه کرده‌ایم که به معنای فقیرتر شدن مردم است .تازه ترین اطلاعات منتشر شده از سوی مسعود نیلی درباره سرمایه گذاری ناچیز به مثابه دلیل اصلی رشدهای اندک تاسف اور و ترسناک است.  نیلی در این محاسبات سال ۱۳۵۵ را سال پایه و متوسط سرانه سرمایه‌گذاری را ۱۰۰ در نظر گرفته است؛ با این فرض شاخص مذکور در سال ۱۳۹۷ به حدود ۲۰ کاهش یافته است. یعنی در این فاصله سرمایه‌گذاری ۸۰ درصد تنزل پیدا کرده است.

به همین سیاق سرانه مصرف واقعی دولت از عدد ۱۰۰ در سال ۵۵ به عدد ۴۰ در پایان سال ۹۷ رسیده است. بنابراین متوسط مصرف خانوارها افزایش یافته اما این افزایش به قیمت کاهش شدید سرمایه‌گذاری و مصرف واقعی دولت صورت گرفته؛ یعنی کیفیت و کمیت خدمات دولت کاهش پیدا کرده است.

در حقیقت به عقیده نیلی، یک پارادوکس در اقتصاد ایران حاکم شده که با وجود افت درآمد، مصرف خانوارها افزایش یافته است. اما او معتقد است که این پارادوکس دیگر قابل تداوم نیست. هم‌اکنون یارانه نان از بودجه عمومی پرداخت می‌شود، در حقیقت مصرف از طرق منابع غیرقابل جایگزین تامین می‌شود، به‌تدریج که این منابع از بین می‌رود و به اتمام می‌رسد بحران‌های مختلف ایجاد می‌شود. این اقتصاددان رشد مصرف مستقل از درآمد و پرکردن خلأ آن با منابع طبیعی و مالی را رویکردی می‌داند که به پیدایش ۶ ابرچالش نظام بانکی، کسری بودجه، آب، محیط‌زیست، اشتغال و صندوق بازنشستگی منجر شد. او معتقد است قاعدتا مصرف که خود یک شاخص از رفاه جامعه است آنقدر پایین می‌آید تا با سطح پایین درآمد اقتصاد وفق پیدا کند. نیلی این وضعیت را به یک دوره گذار در اقتصاد ایران تشبیه می‌کند که در آن یک افت قابل‌توجهی در سطح رفاه جامعه در حال وقوع است.

موتور خاموش سرمایه گذاری

سرمایه‌گذاری مهم‌ترین متغیر اقتصادی برای رسیدن به رشد وتوسعه هر جامعه‌ای با هر گرایش سیاسی است و سطح رفاه شهروندان و همچنین موثرترین ابزار برای کاهش نرخ بیکاری به حساب می‌آید. سرمایه‌گذاری همان موتور رشد اقتصادی است و اگر در جامعه ای این موتور روشن نشود باید انتظار همه انواع کاستی‌ها در اقتصاد را داشت.دولت‌های مدرن و دولت‌های کارآمد همه راه‌ها را برای سرمایه‌گذاری هموار می‌کنند و هر سد و راه بندانی را از سرراه این متغیر اصلی در اقتصاد ملی برمی‌دارند. تلاش دولت‌ها این است که سرمایه‌گذاران فعلی را با استفاده از اهرم‌های تشویقی واقعی در مسیر توسعه واحد اقتصادی خود قرار دهند و همچنین راه‌هایی را برای سرمایه‌گذاران تازه بازکرد و در نهایت همه شهروندان درون و بیرون سرزمینی را در مسیر اقدام سرمایه‌گذاری قرار دهند. اما این آرزوی دولت‌ها در سرزمین‌ها و جامعه‌هایی با ناکامی روبه‌رو شده و متغیر سرمایه ‌گذاری در روند کاهنده قرار می‌گیرد. دقت در برخی آمارها نشان می‌دهد موتور سرمایه ‌گذاری در ایران متاسفانه خاموش است و بدتر از خاموش شدن این متغیر اصلی اقتصاد این است که این درد در جسم و جان ایران نهادینه می‌شود.این درحالی که طی سه سال گذشته موضوع اشتغال و کاهش نرخ بیکاری یکی از اولویت‌های مهم دولت بوده، ولی در عمل فرآیندهای اجرایی به سمتی پیش‌ رفته که بر میزان بیکاری افزوده شده است.

این شرایط غم‌انگیز در شاخص‌های اقتصادی درحالی رخ می‌دهد که سالانه ۸۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان پرداخت می‌شود و در شرایطی اتفاق می‌افتد که  که کل وابستگی اقتصاد کشور به نفت حدود ۲۰۰ هزار میلیارد تومان است. رشد اقتصادی هرکشوری از جمله ایران که عامل مهمی در برطرف کردن فقر و تنگدستی است میزان و نرخ رشد سرمایه‌گذاری است که درایان خاموش شده است و کارشناسان و اقتصاددانان به درستی می‌گویند که باید منتظر فقیرتر شدن ایران باشیم.

در ۶ ماه نخست امسال آمارهای کمی از تحولات سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در ایران منتشر شده است و بانک مرکزی یا مرکز آمار ایران هنوز در این باره آمار دقیقی ارائه نکرده‌اند اما فقدان تحرک در این بخش قابل لمس است. در همه ۶ ماه نخست امسال تقاضا برای سرمایه‌گذاری صنعتی نیز فاقد جذابیت بوده است