همه چیز درباره وعده‌های تورم‌زا نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری

در حالی سه‌شنبه دومین بخش از مناظره‌های نامزدهای انتخاباتی از رسانه ملی پخش می‌شود که با گذشت چند روز از اولین روز هفته، هنوز بازار انتقادها به اولین دورهمی هفت کاندیدا داغ داغ است. انتقادهایی که به مهم‌ترین وعده هر یک از نامزدها در زمینه معضلاتی مانند تورم، نقدینگی، رشد تولید و غیره وارد شده و هنوز هم کارشناسان و افکار عمومی بر نگاه ساده‌انگارانه این افراد به مسائل اظهارنگرانی می‌کنند. در روزگاری که تورم از بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته رخت بربسته و نگاه‌ها به سمت و سوی اقتصاد از حالت سنتی فاصله زیادی گرفته، برخی از کاندیداها را می‌توان دید که شعار افزایش یارانه می‌دهند، یارانه‌ای که حتی آن‌هایی که چیزی از اقتصاد نمی‌دانند هم به خوبی از بوی زهم تورم  ناشی از آن باخبرند.

برخی از وعده افزایش وام ازدواج سخن می‌گویند و برخی از نامزدها نیز نگاهشان به اقتصاد فقط محدود شده به ساخت مسکن به صورت فله‌ای و بس. همه این وعده‌ها به نوع خود قشنگ هستند، اما از نگاه آگاهان اقتصادی به دلیل وابستگی به وام‌های بانکی کلان، خبرهایی از بزرگ‌تر شدن بحران تورم در بطن خود پنهان کرده‌اند؛ تورمی که دیگر یکی از دردهای مزمن اقتصادی شده و حساسیت‌ها به آن هر روز کم‌تر می‌شود، اگرچه بارمعیشت همچنان با همین سیاست‌های پوپولیستی و ساده‌انگارانه در حال سنگین‌تر شدن است. این را نه تنها با نگاهی به معیشت اقشار ضعیف یا حتی متوسط جامعه به خوبی می‌توان درک کرد، که با صحبت‌های معروف‌ترین اقتصاددانان دنیا نیز می‌توان فهمید. به گفته استیو هانکه، تورم بالا اصلی‌ترین دلیل بالا بودن شاخص فلاکت اقتصادی در ایران و کاهش ارزش ریال، مهم‌ترین عامل بالا بودن تورم است.

گفته می‌شود از ابتدای سال ۲۰۲۰ تاکنون ارزش ریال مقابل دلار ۴۴ درصد کاهش یافته و نرخ تورم سالانه ایران نیز در حال حاضر ۴۰درصد است. در چنین شرایطی هانکه بهترین راه پیش روی ایران برای پایان دادن به چرخه کاهش ارزش پول ملی و افزایش تورم را راه اندازی یک هیات ارزی می‌داند. در حالی نگاه اقتصاددانان دنیا نیز به تورم ایران گره خورده که شعارها در زمینه افزایش یارانه همچنان مطرح است و به باور تحلیل‌گران، در صورت توجه به این مسئله می‌توان انتظار تورم‌های سه یا چهار رقمی را در کشور داشت. روز گذشته کامران ندری، یکی از اساتید با تجربه اقتصادی صحبت‌های قابل‌تاملی در زمینه رویکرد نامزدهای انتخاباتی با «همدلی» مطرح کرد که پرداختن به این مسائل در مناظره‌های بعدی با توجه به اهمیتی که هر یک از این بحران‌ها در اقتصاد دارند، خالی از لطف نیست.

 هیچ صحبتی درباره راهکار کنترل تورم و نقدینگی مطرح نشد

به گفته ندری: «نامزدهای انتخاباتی در اولین روز مناظره از برنامه‌های خود در زمینه کنترل معضلاتی مانند تورم، نقدینگی یا سایر مسائل صحبت نکردند. واقعیت این است که کنترل تورم در ایران ساده نیست، در صورتی که بخواهیم مسئله تورم را کالبدشکافی کنیم، ما طی چهار سال گذشته بسیاری از برنامه‌های اقتصادی و وعده‌های مطرح شده را با استفاده از سیاست چاپ پول تامین مالی کرده‌ایم». کامران ندری در ادامه صحبت‌های خود با «همدلی» افزود: «طی چهار سال گذشته نقدینگی رشد بسیار زیادی را در کشور تجربه کرده و این رشد نقدینگی در حالی مطرح بوده که رشد اقتصادی ایجاد نشده و در نتیجه تورم شدت گرفته است». این تحلیل‌گر مسائل اقتصادی در ادامه افزود: «هر جایی که وابسته به خلق پول بوده‌ایم، نقدینگی شدت گرفته است. فراموش نکنیم که هر کاندیدایی که وعده وام بانکی برای از بین بردن بحران‌هایی مانند کرونا، مشکل ازدواج جوانان یا وام مسکن را بدهد، تامین مالی این منابع از طریق چاپ پول انجام می‌گیرد».

ندری در ادامه گفت: «تامین مالی وام مسکن یا ازدواج بی‌شک با استفاده از خلق نقدینگی صورت می‌گیرد که این موضوع در تشدید تورم نقش ایفا می‌کند. در حال حاضر جاهایی که دولت برای پوشش هزینه وابسته به خلق پول باشد، خیلی زیاد است، معمولا بودجه عمومی که همواره کسری آن به بانک‌ها تحمیل می‎‌شود یکی از مهم‌ترین بخش‌های خلق نقدینگی است، اما واقعیت این است که تنها دولت نیست که در خلق این نقدینگی نقش دارد، بلکه بخش زیادی از این هزینه‌ها نیز توسط مجلس به دولت تحمیل می‌شود، از تبصره‌های تکمیلی گرفته تا ناترازی بانک‌ها که کسری زیادی را تحمیل کرده و نقدینگی مورد نیاز برای تامین آن باید با استفاده از پایه پول انجام شود». 

 نقدینگی با وعده‌هاست که خلق می‌شود

استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) در ادامه به «همدلی» گفت: «در حال حاضر بسیاری از شرکت‌های بازرگانی با مشکلاتی مانند تامین مالی اساسی مواجه هستند و هر جا که دچار کسری می‌شوند به سراغ منابع بانکی می‌روند که این موضوع در خلق نقدینگی و ایجاد تورم نقش دارد. این‌ها همگی مسائلی هستند که نیاز به یک کالبدشکافی جدی دارند». ندری در ادامه گفت: «در حال حاضر بسیاری از برنامه‌ها و تعهدها هستند که از سوی دولت پذیرفته شده، اما منابع مالی برای این برنامه‌ها در نظر گرفته نشده، بخشی از این هزینه‌ها نیز به دولت تحمیل شده که باید از طریق وام‌های بانکی تامین مالی این تعهدات انجام گیرد، پرداخت این تسهیلات بانکی به دلیل استفاده از خلق پول سبب رشد نقدینگی می‌شود. تامین مالی این هزینه‌ها در قالب تسهیلات بانکی باعث شده تا تورم دو رقمی ایجاد شود و بحران تورم به صورت مزمن در اقتصاد شکل گیرد». این تحلیل‌گر مسائل اقتصادی افزود: «واقعیت این است که تورم معضلی نیست که مخصوص دوران دولت فعلی باشد، بلکه این بحران از سال‌های قبل از انقلاب در کشور وجود داشته و حالا به مدت بیش از ۵۰ سال است که درگیر آن هستیم».

 چه‌کار باید کرد؟

 ندری در ادامه با اشاره به راه‌کار خود برای حل این معضل به دولت بعدی گفت: «اولین کاری که دولت باید انجام دهد این است که منابع بانکی برای تامین مالی یا پوشش هزینه‌ها استفاده نکنیم، وقتی که شما وام ترجیحی برای بنگاه‌های تولیدی در نظر می‌گیرید یا حتی سیاست‌های نادرست در زمینه سود بانکی، به نوعی در خلق نقدینگی نقش دارید. باید گفت که تا به امروز بسیاری از وعده‌ها و تعهدهای دولت‌ها یا حتی کسری بودجه با استفاده از منابع بانکی انجام گرفته که استفاده از این منابع بانکی در خلق نقدینگی نقش ایفا کرده». ندری افزود: «اگرچه سایر منابع همچون درآمدهای نفتی، درآمدهای مالیاتی یا درآمدهای ناشی از فروش سهام دولتی نیز در این میان نقش داشته، اما این درآمدها هم کفاف بلندپروازی‌های دولت‌ها و مجلس در طول سالیان گذشته را نداده است. بنابراین برای تامین این هزینه‌ها همواره به منابع بانکی فشار وارد شده است».

این استاد دانشگاه در ادامه گفت: «اولین کار برای حل معضل تورم این است که ارتباط بین برنامه‌ها و منابع بانکی یا تسهیلات قطع شود، باید همه مسیرهایی را که در طول زمان از طریق تبصره‌های تکلیفی قانون بودجه به سیستم بانکی تحمیل شده را مسدود کرد. باید بانک مرکزی هم به استقلال کامل برسد و از سیطره بانک‌ها و دولت رها شود. از سوی دیگر باید اصلاحات ساختاری درونی در خود بانک مرکزی ایجاد شود. حتی باید سیاست‌گذاری‌های پولی ما نیز اصلاح شود، سیاست‌های کارشناسی شده در بانک مرکزی بیشتر به اجرا گذاشته شود و حتی از تجربیات دیگر کشورها نیز در حوزه مهار تورم بهره گرفته شود». ندری افزود: «باید اجباری که به بانک مرکزی در زمینه خرید ارز داده شده، برداشته شود و بنابراین بانک مرکزی نیز نباید ارز دولتی را خریداری کند. حتی باید حساب تن‌خواه دولت نزد بانک مرکزی ساماندهی شود. این‌ها همگی معضلاتی هستند که در صحبت‌های هیچ کدام از کاندیداها به آن‌ها پرداخت نشده». ندری ادامه داد: «اصلاحات بانک‌ها نیز از مهم‌ترین مواردی است که باید به آن‌ها پرداخته شود، برخی بانک‌ها یا حتی موسسات مالی نمی‌توانند بین دارایی و بدهی خود توازن ایجاد کنند که حل معضلات این بانک‌ها و موسسات مالی نیازمند بودجه سنگینی است». 

 بحران‌هایی که از قلم افتاد

به گفته این تحلیل‌گر: «مشکلات بانک‌ها، بحران صندوق‌های بازنشستگی یا تامین اجتماعی جزء موارد بسیار مهمی هستند که در مناظره‌ها به آن‌ها نپرداخته‌اند.» وی تأکید کرد:«ما در حال حاضر شرکت‌هایی داریم که درآمد آن‌ها کمتر از هزینه آن‌ها است و این شرکت‌ها برای ادامه حیات خود ناچار هستند تا قیمت‌ها را افزایش دهند، اما واقعیت این است که این افزایش قیمت‌ها به صورت محدود می‌تواند به این شرکت‌ها حیات ببخشد. این‌ها همگی چند مثال کوچک از مسائل اقتصادی هستند که باید به آن‌ها پرداخته شود. بهره‌وری نیروی کار و پایین بودن دستمزد نیز یکی دیگر از معضلات اقتصادی کنونی است که مورد بی‌توجهی قرار گرفته. در حال حاضر مهم‌ترین دغدغه نیروی کار تامین معیشت است که این باعث رواج چند شغلی در کشور شده و در نتیجه بهره‌وری نیروی کار را کاهش داده است. از سوی دیگر پایین بودن حقوق و دستمزد باعث ایجاد فساد در دستگاه‌های اداری می‌شود، این‌ها موارد جدی است که باید در نظر گرفته شود، اما نه در سوال مناظره‌ها به آن‌ها پرداخت شده و نه نامزدهای انتخاباتی به این موارد اشاره کرده‌اند. پایین بودن بهره‌وری نیروی کار، پایین بودن حقوق و دستمزد، مشکل تامین هزینه‌ها برای زندگی، تجارت خارجی با وجود تحریم‌ها یا حتی اف‌ای‌تی‌اف، از جمله سوالات مهمی هستند که در مناظره‌های انتخاباتی به آن‌ها پرداخته نمی‌شود». 

سوالات فراموش شده در مناظره‌ها

ندری افزود: «یکی از سوالات مهم از کاندیداها باید این باشد که در صورتی که فرض کنیم تحریم‌ها برداشته نشده، شما چه برنامه‌ای برای حل مسائل اقتصادی و ایجاد ارتباط تجاری با کشورهای دنیا دارید؟ ‌این‌که چطور قرار است در شرایط تحریم، که تجارت جهانی ما تحت تاثیر زیادی گرفته، قرار است هزینه‌های کشور تامین شود، سوالی است که باید کاندیداها را درباره آن به چالش کشید. همه کاندیداها می‌گویند ظرفیت اقتصادی ما زیاد است، اما به راهکار خود در استفاده از این ظرفیت‌ها اشاره نمی‌کنند، واقعیت این است که ایزوله شدن نفعی به ما نمی‌رساند، وقتی روابط ما با دنیا قطع است، وقتی مشکلات جدی در راه است، تجارت جهانی ما قطع شده، این یعنی نیاز به راهکارهای فنی و بسیار جدی در این زمینه‌ها داریم، این در حالی است که با وجود چنین مسائل بزرگی، دغدغه نامزدهای انتخاباتی پیش‌پا افتاده و ساده‌انگارانه است».

این کارشناس افزود: «انتظار ما این است که مباحث در مناظره‌ها به صورت جدی مطرح شود، رویکرد کاندیداها نیز مشخص شود، تا به اینجا که رویکرد نامزدهای انتخاباتی مسئله یارانه است، مسئله کاندیداها ازدواج جوانان و وام ازدواج است، این در حالی است که مشکلات ما بسیار زیربنایی است و باید راهکارها در زمینه مسائلی مانند حقوق مالکیت که در قانون اساسی بد تعریف شده مورد توجه قرار گیرد، مشکلات نظام مالیاتی و بانکی، معضلات بسیاری از کسب‌وکارها و حتی بسیاری از مسائل بنیادی حل شود، اما این معضلات در هیچ جای این صحبت‌ها و مناظره‌ها جایگاهی ندارد».

ندری افزود: «در مناظره‌ها حتی به این موضوع اشاره نشده که مسائل کنونی اقتصاد چقدر با تحریم‌ها ارتباط دارد و در مجموع خیلی ساده‌انگارانه به مسائل نگاه شده. نگاه نامزدها این است که اگر به بخش معدن توجه کنیم، اگر چهار میلیون مسکن بسازیم، یا ۵۰۰ میلیون وام به جوانان پرداخت کنیم، مسائل ما حل می‌شود، اما واقعیت این است که معضلاتی که برای ما در کشور وجود دارد بسیار جدی‌تر از این نگاه‌ها است، این در حالی است که در کشورهای خارجی به دلیل ‌این‌که تورمی وجود ندارد، با استفاده از وام بانکی با مدت زمان پرداخت طولانی و نرخ بهره پایین یک نوجوان می‌تواند در ۱۸ سالگی مهم‌ترین نیازهایش را برطرف کند. بنابراین باید نامزدهای انتخاباتی نگاهشان به مسائل عوض شود، به جای نگاه جدی به این مسائل برخی از کاندیداها، طوری صحبت می‌کنند که گویی مردم نیازمند یارانه‌اند. توجه به یارانه و افزایش آن از ۴۵ هزار تومان به ۴۵۰ هزار تومان یک فاجعه بسیار بزرگ است، ‌این‌که باید حدود نصف جمعیت کشور از طریق یارانه امرار معاش کنند فاجعه بسیار بزرگی است که بوی تورم از آن به مشام می‌رسد». ندری افزود: «سوالی که مطرح است این است که منابع این یارانه از کجا باید تامین شود، در صورتی که قرار باشد نزدیک به ۴۰ میلیون نفر در ماه ۴۵۰ هزار تومان دریافت کنند، حدود یک سوم از بودجه باید به یارانه اختصاص یابد. در مجموع این سطح از مناظره بسیار ضعیف بود و به هیج وجه کارشناسی شده نبود. چرا که بیشتر راهکارهای ارائه شده نیازمند خلق نقدینگی و ایجاد تورم دارد».

*فاطمه آقایی‌فرد