به گزارش جهان صنعت، شاخص کیفیت زندگی که پایگاه اطلاعاتی نامبئو هرساله منتشر میکند، نشان میدهد در سال ۲۰۲۲، ایران در بین ۸۷ کشور، به رتبه ۸۴ رضایت داده است. این شاخص با ۸ زیرشاخص از جمله مراقبتهای بهداشتی، قدرت خرید، امنیت، ترافیک، آلودگی، قیمت املاک و تغییرات اقلیمی به مقایسه کیفیت زندگی در کشورهای گوناگون میپردازد. در این گزارش ۴ کشور ایران، کرهجنوبی، برزیل و ترکیه در این شاخص مورد مقایسه قرار گرفتهاند. مولفههای گفتهشده هرکدام به نوعی بر امنیت اقتصادی مردم اثرگذارند.
شاخص مراقبتهای بهداشتی
این شاخص چند مولفه را در خصوص مراقبتهای بهداشتی و سلامت در کشورهای گوناگون مورد بررسی قرار میدهد، ازجمله مهارت و شایستگی کادر پزشکی، تجهیزات تشخیص و درمان مدرن، سرعت تکمیل معاینات و گزارشها، رفتار دوستانه و مودبانه کارکنان، رضایت از پاسخگویی (انتظار) در موسسات پزشکی و دسترسی راحت به مراکز پزشکی، رضایت از هزینه درمان، دقیق و کامل بودن گزارشها. رتبه ایران در این بخش از میان ۹۶ کشور، ۷۸ است درحالی که از میان کشورهای مورد مقایسه، ترکیه رتبه ۲۹، برزیل رتبه ۶۳ و کرهجنوبی رتبه ۲ را به خود اختصاص دادهاند. در سال ۲۰۱۵، ایران از میان ۶۷ کشور، با کسب نمره ۲/۴۸ نتوانست رتبهای بهتر از ۶۵ به دست آورد. در همین سال، کرهجنوبی در رتبه ۲۳ قرار داشت که در سال بعد یعنی ۲۰۱۶، توانست با بهبود شاخصها و مولفهها خود را به صدر جدول برساند.
یکی از مهمترین دلایل کندی رسیدگی به پروندههای پزشکی در ایران، بیشک مربوط به سرانه پزشک است که در حال حاضر در بین کشورهای گروه ۲۰، ایران از نظر سرانه پزشک به ازای هر۱۰ هزار نفر، ۸/۱۷ پزشک دارد که با حذف پزشکان غیرفعال، این رقم به ۸/۱۱ میرسد. کشورهای پیشرو در نظام سلامت بین ۳۰ تا ۵۰ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر دارند. طبق برنامه ششم توسعه، باید در راستای بیمه همگانی کل کشور اقداماتی انجام شود که امروزه با طرح بیمه سلامت، خوشبختانه شاهد تحت پوشش قرار گرفتن مردم ایران هستیم. این طرح یکی از بخشهای برنامه ششم توسعه بود که قسمتهای بسیاری از آن کامل شده است.
از طرفی، در یکی دو سال گذشته شاهد تقاضا برای افزایش ظرفیت ورودی دانشگاههای علومپزشکی هستیم. در بند ت تبصره ۲ ماده ۷۴ برنامه ششم توسعه اشاره شده است که برای متناسبسازی کمیت و کیفیت تربیت نیروی انسانی گروه پزشکی با نیازهای نظام سلامت کشور، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موظف است نیازهای آموزشی و ظرفیت ورودی همه دانشگاهها و موسسات آموزش عالی علومپزشکی اعم از دولتی و غیردولتی را متناسب با راهبردهای پزشک خانواده، نظام ارجاع و سطحبندی خدمات و نقشه جامع علمی کشور تعیین کرده و اقدامات لازم را به عمل آورد. موضوعی که باید مورد توجه سیاستگذاران بهداشتی کشور و به خصوص وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار بگیرد، متناسبسازی ورودی دانشگاهها براساس نیاز جامعه است.
این موضوع باعث جایگاه نه چندان مناسب ایران در سرانه پزشک با کشورهای مورد مطالعه است؛ ایران دارای سرانه ۱۱ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر است. این رقم برای ترکیه ۱۸، برزیل ۲۱ و کرهجنوبی ۲۳ است که نشان از نیاز به افزایش ورودی دانشگاههای علومپزشکی کشور است. در جدول ۱، رتبه ۴ کشور ایران، ترکیه، کرهجنوبی و برزیل در شاخص مراقبتهای بهداشتی را نشان میدهد. نتایج به خوبی گواه این است که کرهجنوبی با نمرهای بسیار بالاتر از دیگر کشورهای مورد بررسی، در رتبه ۲ جدول قرار گرفته است.
این کشور پس از بحران اقتصادی سال ۱۹۹۵، وارد فرآیند ارتقای کیفی نظام تامین اجتماعی شد که به موجب آن، در بخش بهداشت و درمان نخستین هدفگذاری، تسهیل امکان پیشگیری از بیماری به جای تسهیل درمان و معالجه بیماران در نظر گرفته شد. گسترش سیستمهای مراقبت و مدیریت بهداشتی در تمام طول عمر، عمومیتر کردن سیستم دسترسی یکسان و آسان به امکانات بهداشتی و درمانی برای همگان، توسعه صنایع وابسته به بهداشت و درمان و گسترش رقابتپذیری این صنایع، از دیگر عواملی هستند که در نظام تامین اجتماعی جدید کرهجنوبی لحاظ و برنامههای اجرایی برای وصول به هریک از اهداف تعیینشده به سرعت انجام شده است. امروزه کرهجنوبی در بیشتر نظرسنجیها، تارنماها و پایگاههای اطلاعاتی مهم و معتبر جزو بهترین، در دسترسترین و مطلوبترین سیستمهای مراقبت بهداشتی دنیاست. هریک از ۴ کشور یادشده در مولفههای سازنده شاخص مراقبتهای بهداشتی مورد مقایسه قرار گرفتهاند که بررسیها نشان میدهد ایران در همه مولفهها نسبت به ۳ کشور دیگر در جایگاهی پایینتر قرار گرفته است.
جدول ۱- سنجش شاخص مراقبتهای بهداشتی سال ۲۰۲۲
شاخص ترافیک
در این شاخص، نامبئو با در نظر گرفتن اطلاعات مربوط به ترافیک در سراسر جهان، امکان مقایسه کیفیت ترافیک بین شهرها و تخمین مصرف دی اکسیدکربن را فراهم کرده است. همچنین شهرهای شلوغ به لحاظ ترافیک را مشخص کرده است و ترافیک را عاملی اثرگذار بر کیفیت زندگی در شهرها میداند. نمودارهای پایگاه اطلاعاتی نامبئو نشان میدهد در بین ۴ کشور مورد مطالعه برای رفتن به محل کار یا مدرسه و دانشگاه، سهم هر کشور از استفاده از وسایل نقلیه عمومی و خصوصی چقدر است.
در میان ۴ کشور مورد مطالعه ما در این گزارش، مردم ایران هنگام رفت و آمدهای شهری تا ۵۳ درصد از خودروی شخصی استفاده میکنند و سهم استفاده از وسایل نقلیه عمومی ازجمله مترو و اتوبوس به ترتیب ۵ و ۱۲ درصد است، درحالی که بهترین نوع استفاده از وسایل نقلیه در بین ۴ کشور مورد مطالعه، متعلق به کرهجنوبی است که با کمترین میزان انتشار آلایندهها، رتبهای بسیار بهتر از ۳ کشور دیگر را داراست. ۳۲ درصد سفرهای درونشهری در کرهجنوبی با مترو، ۱۵ درصد با اتوبوس و ۲۲ درصد با خودروی شخصی است. آمار کشورهای ترکیه و برزیل در خصوص نقل و انتقالات درونشهری تا حد بسیار زیادی به ایران نزدیک است، اما در هر دو آنها سهم استفاده از وسایل نقلیه عمومی اندکی بیشتر است. درنتیجه، با اختلافی نسبتا شایان توجه در مقایسه با ایران، وضعیت بهتری را در همه مولفههای شاخص ترافیک به ثبت رساندهاند.
استفاده از مترو و اتوبوس در ایران مجموعا ۱۷ درصد از سهم حملونقل درونشهری را به خود اختصاص میدهد، درحالی که این رقم در کرهجنوبی تا ۵۴ درصد سفرها را شامل میشود که رقمی بسیار عمده است. نتایج استفاده بیشتر از وسایل نقلیه عمومی در کرهجنوبی را میتوان عامل مهمی در میزان آلودگی کمتر این کشور نسبت به ایران دانست. نمره ایران در این شاخص، ۲۲/۷۲ است حال آنکه کشور کرهجنوبی، نمره ۴۲/۶۲ را به ثبت رسانده که نشاندهنده آلودگی کمتر و عملکرد بهتر این کشور درباره پاکی هواست. گسترش حملونقل عمومی در راستای کاهش ترافیک به خوبی در برنامه ششم توسعه مورد اشاره قرار گرفته است. در واقع، این موضوع در برنامه توسعه مورد توجه قرار گرفته است و عدم اجرایی شدن آن را میتوان سیاستگذاریها و بیتوجهی به بخش ترافیک در شهرداریها و به خصوص کلانشهرها دانست.
شاخص امنیت
جدول ۲ نشاندهنده وضعیت ایران و ۳ کشور مورد مقایسه در این شاخص است. شاخص جرم تخمینی از سطح کلی جرم و جنایت در شهر یا کشوری معین است و هرچه میزان آن کمتر باشد، بهتر است، اما شاخص امنیت کاملا مخالف شاخص جرم و جنایت است. اگر کشوری از شاخص امنیت بالایی برخوردار باشد، بسیار امن شمرده میشود. همچنان که در جدول ملاحظه میشود، کرهجنوبی در این شاخص نیز با فاصله بسیار از ۳ کشور دیگر پیشتاز است؛ البته باید به این نکته توجه داشت که در این شاخص لزوما میزان بالای جرم و جنایت نشان از ناامنی نسبت به دیگر کشورها نیست، بلکه ممکن است دو کشور «آ» و «ب» در میزان جرائم صورتگرفته آمار یکسانی داشته باشند، اما در کشور «آ» جرائم به میزان بیشتری گزارش شده باشد. این مساله سبب میشود کشور «آ» نسبت به «ب» ناامنتر در نظرگرفته شود. برای مثال، در کشورهای با فرهنگ سنتی بسیار کمتر خشونت علیه زنان گزارش میشود، اما این بدین معنی نیست که این کشورها برای زنان امنتر هستند.
جدول ۲- شاخص امنیت سال ۲۰۲۲
شاخص آب و هوا
این شاخص تخمینی از مطلوبیت آب و هوا در شهر یا کشوری معین است که براساس مولفههایی ازجمله کمترین و بیشترین میانگین دما و کمترین و بیشترین نقطه شبنم سنجیده میشود. هرچه اعداد این شاخص به ۱۰۰ نزدیکتر باشد، نشاندهنده آب و هوای معتدل و مرطوب است. کشورهای مورد مطالعه در دو بازه زمانی و به فاصله ۶ سال مورد مقایسه قرار گرفتهاند. همانطور که در جدول ۳ مشاهده میشود، کشورهای برزیل و ترکیه به رغم از دست دادن جایگاهشان در جدول این شاخص و سقوط چندپلهای، درمجموع با بهبود شاخص آب و هوای خود مواجه بودهاند، درحالی که ایران و کرهجنوبی در فاصله زمانی مشابه هرکدام به ترتیب ۳۲/۳ و ۴۷/۲ واحد کاهش داشتهاند که البته سهم ایران در این کاهش بیش از کرهجنوبی بوده است.
جدول ۳- شاخص آب و هوای سال ۲۰۲۲
شاخص قدرت خرید
قدرت خرید نوعی ارزش ارز است که برحسب تعداد کالاها یا خدماتی که یک واحد پول میتواند خریداری کند، بیان میشود. ممکن است در طول زمان به دلیل تورم و افزایش قیمت کالاها یا خدمات، قدرت خرید ضعیف شود. قدرت خرید به عنوان قدرت خرید ارز نیز شناخته میشود. جهانی شدن، ارزها را بیشتر از همیشه به هم مرتبط کرده است.
بنابراین، حفاظت از قدرت خرید در سراسر جهان بسیار مهم است. قدرت خرید تعریفی ساده دارد. با یک واحد پول (یک دلار، یک یورو یا صدهزار ریال) چقدر توان خرید کالا و خدمات دارید؟ البته نه تنها یک کالا، بلکه سبدی از جمیع اقلام مصرفی که ملزومات زندگی یک فرد را تامین میکند؛ از کرایه خانه تا پنیر. عوامل تاثیرگذار بر قدرت خرید عبارت از عرضه و تقاضا، نرخ مبادله، تورم، نرخ مالیات، نرخ بهره و اعتبار هستند. با مقایسه ایران با ۳ کشور برزیل، ترکیه و کرهجنوبی، تفاوت کشورها در شاخص قدرت خرید را مشاهده میکنیم. در جدول ۴ مشاهده میشود که شاخص قدرت خرید کرهجنوبی در مقایسه با دیگر کشورها، بسیار بیشتر و حاکی از اقتصاد خوب و کممشکل کرهجنوبی است. در ایران بهخصوص در سالهای اخیر، برخی عوامل در کاهش این شاخص تاثیرگذار بوده است.
جدول ۴- شاخص قدرت خرید سال ۲۰۲۲
براساس دادههای موجود شاهد تغییرات نرخ تورم در سالهای اخیر بودهایم. نرخ تورمی که از ۴/۷ درصد در تیرماه سال ۱۳۹۶ به ۲/۴۵ درصد در مرداد سال ۱۴۰۰ رسیده، رشدی شایان توجه است. نرخ تورم با رشد نجومی خود سبب کاهش قدرت خرید شده است. دلیل افزایش نرخ تورم را میتوان سیاستهای اشتباه دولتها و بانک مرکزی از طریق افزایش نقدینگی دانست.
افزایش نرخ دلار و کاهش ارزش ریال در برابر آن از یک سو و از سوی دیگر، تحریمهای گسترده علیه ایران سبب کاهش ارزش ریال شده است. مردم خواهان حقوق بیشتر و افزایش دستمزدها هستند، اما رشد حقوق و دستمزد به اندازه جبران تورم ۴۰ تا ۵۰درصدی نیست. کاهش قدرت خرید، فاصله طبقاتی و فقر و مشکلات مختلف اجتماعی از پیامدهای این موضوع است. دادههای موجود رشد افسارگسیخته افزایش نقدینگی را در سالهای گذشته نشان میدهند که یکی از دلایل کاهش قدرت خرید مردم است. به نظر میرسد افزایش قیمت اجناس و کاهش توان مردم برای خرید سبب از بین رفتن احساس امنیت اقتصادی در مردم شده است.
شاخص قیمت املاک بر درآمد
این شاخص، با استفاده از آمار و اطلاعات موجود، قیمت ملک، نرخ اجارهبها و دیگر اطلاعات مربوط به ملک را مورد بررسی قرار میدهد. این اطلاعات زمانی کارآمد است که براساس میانگین درآمدی هر کشور مورد بررسی قرار بگیرد و نرخ ملک و درآمد را مورد محاسبه قرار دهد.
بر همین اساس، تجزیه و تحلیل ارزش املاک و فرصتهای سرمایهگذاری ملک در هر کشور و شاخصهای مختلف بازار املاک با استفاده از دادههای کل محاسبه میشود که به خوبی نشاندهنده قیمت املاک بر درآمدهای هر کشور است. همانطور که در جدول ۵ مشاهده میشود، کشور ترکیه دارای شاخص پایینتری نسبت به ایران است. میانگین اجاره خانه یکخوابه در مرکز شهر تهران، ۶۴۳ دلار است. این رقم در مورد اجارهخانه یکخوابه در خارج از شهر تهران، ۴۴۹ دلار است. همچنین، هزینه خرید خانه در شهر تهران، ۲۲۵۰ دلار است. این هزینه برای خرید خانه در اطراف شهر تهران، ۱۲۲۷ دلار است (نامبئو).
جدول ۵- شاخص قیمت املاک بر درآمد سال ۲۰۲۲
دولت در سالهای گذشته موظف به تعهدات در خصوص ساخت مسکن، اما نسبت به آن بیتوجه بوده که این موضوع و تقاضا در خصوص مسکن سبب افزایش بیرویه قیمت مسکن در سالهای اخیر شده است. در واقع، یکی دیگر از دلایل افزایش قیمت مسکن را میتوان کنار گذاشتن طرح مسکن مهر دانست؛ طرحی که با عرضه مسکن به افراد کمدرآمد سبب تعادل عرضه و تقاضا در بازار مسکن کشور میشد و متاسفانه با بیتوجهی سبب مشکلات اکنون شده است. مهمترین مشکل مسکن کشورمان عدم سیاستگذاری صحیح و علمی در این حوزه است. نبود توازن و تعادل بین عرضه و تقاضا، بالا بودن سهم قیمت زمین در هزینه تمامشده املاک، نامتعارف بودن قیمت زمین به دلیل انحصار در مالکیت دولتی و حاکمیتی، محدودیت در تولید مسکن، نگاه کالای سرمایهای به مسکن و نه مصرفی و ناتوانی در کنترل سوداگری این بخش ازجمله مهمترین دلایل آشفتگی و التهاب بازار و بخش مسکن هستند. همچنین، فاصله بسیار زیاد میان میزان درآمدها با نرخ مسکن به ویژه در کلانشهرها باعث سنگینی هزینهها بر دوش مردم و دولت شده است.
شاخص بهای زندگی
این شاخصی است که تفاوت قیمت کالاها و خدمات را اندازهگیری و امکان جایگزینی با دیگر اقلام را با تغییر قیمتها فراهم میکند. روشهای مختلفی برای تقریب شاخص هزینه زندگی ایجاد شدهاند. شاخص Konüs نوعی از شاخص هزینه زندگی است که از یک تابع هزینهمانند در ارزیابی تغییرات جبرانی مورد انتظار استفاده میکند. مطلوبیت غیرمستقیم مورد انتظار در هر دو دوره برابر است. شاخص هزینه زندگی، شاخص قیمت نظری است که هزینه نسبی زندگی را در طول زمان یا مناطق اندازهگیری میکند.
جدول ۶- شاخص بهای زندگی سال ۲۰۲۲
شاخص آلودگی
جدول شاخص آلودگی به خوبی نشاندهنده شرایط نه چندان خوب ایران در زمینه آلودگی و مولفههای آن است. شاخص آلودگی ایران نسبت به کشورهای مورد مطالعه بالاتر و نگرانکننده است. مقایسه تطبیقی شاخص آلودگی ایران و شهر تهران نشان میدهد که شاخص آلودگی شهر تهران بالاتر از ایران و میانگین دیگر کشورهاست. این موضوع نیازمند توجه جدی و سرمایهگذاریهای گسترده در زمینه کاهش آلودگی در تهران است. آمار و ارقام حکایت از جدی بودن بحران محیطزیست و آلودگی در شهر تهران دارد.
جدول ۷- شاخص آلودگی سال ۲۰۲۲
پیشنهادات سیاستی
در این قسمت و در خصوص بخشهای مختلف، چند پیشنهاد با هدف بهبود شرایط و جایگاه ایران در مقایسه با دیگر کشورهای دنیا آورده شده است؛ موضوعی که افزون بر بهبود شاخص موجب تقویت شرایط شاخصها در سطح داخلی و کاهش نارضایتیهای جامعه میشود. مهمترین شاخص کیفیت زندگی، قدرت خرید است. با توجه به اهمیت بیشتر قدرت خرید در شاخص کیفیت زندگی نسبت به بقیه شاخصها، راهکارهایی برای بهبود وضعیت قدرت خرید ارائه میشود.
افزایش حقوق کارگران و کارمندان متناسب با نرخ تورم
با این راهکار، قدرت خرید افراد متناسب با نرخ تورم افزایش مییابد که سبب تقویت قدرت خرید افراد جامعه میشود و هماهنگی مورد نیاز با آن فراهم میآید. در همین راستا، نیاز است که از طریق مجاری قانونی یعنی مجلس، قوانینی در خصوص تقویت قدرت خرید تصویب شود و دولت را موظف به اجرای آن کند.
اهدای کوپن و بن خرید
میتوان برای عدم افزایش نقدینگی و تورم، با اهدای بن خرید یا کوپن، تفاوت قدرت خرید را در هر سال جبران کرد. اهدای بن خرید موجب افزایش قدرت خرید افراد به خصوص افراد کمدرآمد و دهکهای پایین جامعه میشود.
اختصاص درصدی از درآمدهای حاصل از فروش نفت برای تقویت ارزش پول ملی
میتوان با تصویب مجلس، بخشی از درآمدهای حاصل از فروش نفت را صرف تقویت پایه پولی کشور کرده و از سیاستها و قوانین تورمزا خودداری کرد. این موضوع میتواند از طریق خرید ذخایر طلا و همچنین سیاستهای انقباضی که کاهش تورم را به دنبال داشته باشد، صورت گیرد. در زمینه ترافیک نیز پیشنهاداتی در خصوص بهبود شرایط ایران در شاخص کیفیت زندگی وجود دارد.
همانطور که توضیح داده شد، میزان استفاده ایرانیان از وسایل نقلیه عمومی رضایتبخش نیست. در این راستا، دو اقدام میتواند موثر باشد. ۱ـ دولت به افزایش خطوط و نوسازی ناوگان حملونقل همت بگمارد و ۲ـ با طرحهای تشویقی و توجیهی از طریق رسانههای عمومی، فرهنگ استفاده از وسایل نقلیه عمومی به جای وسایل نقلیه شخصی را ارتقا دهد.
سازمانها و ادارات دولتی نیز میتوانند برای تشویق کارکنان و کارمندان خود به استفاده هرچه بیشتر از وسایل نقلیه عمومی، تسهیلاتی برای ایشان در نظر بگیرند. جریمه خودروهای تکسرنشین در ساعات دارای ترافیک در کلانشهرها راهکاری سلبی برای کاهش ترافیک و از رهگذر آن آلودگی هوا به شمار میرود. همچنین، با در نظر گرفتن این نکته که آلودگی هوا موجب برخی بیماری های خاص یا تشدید بیماریهای قلبی و ریوی میشود، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با همکاری شرکتهای بیمهای، تسهیلات ویژهای را برای بیمهشدگانی که دارای بیماریهای ناشی از آلودگی هوا هستند (به خصوص در کلانشهرها که روزهای زیادی در سال برای برخی گروههای سنی خطرناک است)، در نظر بگیرند.
شاخص بعدی، شاخص درآمد بر قیمت املاک است که پیشنهاداتی دراین خصوص ارائه میشود. دولت میتواند با نظارت دقیق بر اجارهبها و قیمت املاک موجب کنترل قیمتها شود تا فشار مضاعفی بر افراد اجارهکننده املاک به خصوص در شهرهای بزرگ وارد نشود؛ موضوعی که نیازمند نظارتهای دقیق و اعمال جریمهها در صورت تخطی از آن است.
در خصوص شاخص بهداشت از طریق برخی سازوکارها امکان بهبود شرایط در ایران وجود دارد. یکی از این پیشنهادات، افزایش پزشکان در جامعه با افزایش میزان جذب دانشجوی پزشکی است؛ طرحی که امکان آن از طریق افزایش میزان ورودی دانشگاههای پزشکی سراسر کشور وجود دارد. یکی دیگر از اقدامات در زمینه بهبود شاخص بهداشت، تاسیس مراکز بهداشتی و به خصوص بیمارستان در هر شهر است که امکان دسترسی افراد به مراکز بهداشتی را آسان و هموار میکند.
درخصوص امنیت نیز باید گفت در همه جوامع میزانی از جرم وجود دارد و کنترل کامل آن غیرممکن است، اما بسیار مهم است که نگاه سیاستگذار به جرم چگونه باشد. بهترین نگاه، اصلاح ساختارهای جرمافزا و محدود کردن فرصتهای ارتکاب جرم توام با قوانین تنبیهی و بازدارنده است.
افزایش حضور پلیس و نظارت او در مناطق جرمخیز شهرها، ریشهیابی جرائم با پژوهشهای علمی و میدانی، ایجاد احساس عدالت و فرصتهای برابر در جامعه برای اقشار گوناگون، افزایش هزینههای ارتکاب جرم، رسیدگی بیشتر و ایجاد رفاه برای مناطق آسیبپذیر شهر از دیگر پیشنهادات است.
کوثر محمدیهنجروئی-پژوهشگر اقتصادی
- 13
- 4