شاخص فلاکت؛ انسانی ترین شاخص اقتصادی

به گزارش عصر ایران، به تازگی جزوۀ وزارت امور و اقتصادی و دارایی را دیدم که از بهبود جایگاه اقتصادی ایران از دریچۀ شاخص های جهانی خبر داده است. 

هر چند اطلاعات ارایه شده در این جزوه – که به صورت حرفه ای تهیه شده – تا پایان سال ۲۰۱۶ را در بر می گیرد و مشخص نیست در سال ۲۰۱۷ چه اتفاقی افتاده یا جزوۀ جدید به دست این نویسنده نرسیده اما همین جزوه نشان می دهد جایگاه اقتصادی ایران در سال ۲۰۱۶ به نسبت ۲۰۱۳ ( ۱۳۹۵ خورشیدی به نسبت ۱۳۹۲) در ۱۱ شاخص بهبود یافته و بیشترین افزایش جایگاه (۳۵ پله) مربوط به شاخص نوآوری جهانی بوده است.

این نوشته البته نمی خواهد آمارها و اطلاعات ارایه شده در این جزوه را تکرار کند و انکار نمی توان کرد که طبیعی است که وزارت امور اقتصادی و دارایی اخبار مثبت مربوط به خود را بیشتر پوشش دهد و این احتمال هم هست که در جزوه های بعدی اطلاعات دیگری آمده باشد. اما فارغ از اینها به دو نکته می توان اشاره کرد:

نخست این که به لحاظ حرفه ای بسیار مرتب و آراسته و دور از شعار و تبلیغ است. 

چشم های ما عادت کرده در آغاز با پیام وزیر مربوطه یا مقادیری شعار رو به رو شود اما از همان آغاز با اطلاعات مفید روبه رو می شویم و در صفحۀ پایانی هم ۱۳ مرجع اینترنتی دربارۀ شاخص های اصلی معرفی شده که هم امکان راستی آزمایی می دهد و هم برای هر تحقیقی مفید است.

خصوصا به کار روزنامه نگاران و نویسندگانی می آید که در زمینه هایی چون « نوآوری جهانی، سهولت کسب و کار، ریسک اعتباری- تجاری، آزادی اقتصادی، فلاکت اقتصادی، کیفیت زندگی، ادراک فساد، حقوق مالکیت بین الملل، شادی جهانیِ، دولت الکترونیک و رقابت پذیری جهانی» تحقیق و مطالعه می کنند و مطلب می نویسند. 

پس وجه اول استفاده از این مراجع معتبر است و اشاره به این نکته که وقتی وزیر خود اهل قلم و نوشتن و ترجمه و کتاب خوانی حرفه ای باشد کاری که در زیر مجموعۀ او – ولو تبلیغاتی و در حد جزوه ای کوچک- منتشر می شود هم حرفه ای و آراسته و آبرومند درمی آید.

نکتۀ دوم اما که انگیزۀ اصلی است اشاره به شاخص «فلاکت» در آن است. اگر سه شاخص مهم اقتصادی را نرخ رشد، نرخ تورم و نرخ بیکاری بدانیم گاهی موفقیت یک دولت یا یک مجموعه در کاهش نرخ تورم به بهای افزایش رکود است یا بر عکس رونق اقتصادی به بهای افزایش نرخ تورم به دست می آید و به همین خاطر معمولا دولت ها یا از نرخ تورم می گویند یا نرخ بیکاری و مایل اند به بخش پُر لیوان اشاره کنند و کمتر هر دو را کنار هم قرار می دهند.

اصطلاح «شاخص فلاکت» اما «مجموع نرخ بیکاری و تورم» را در یک اقتصاد نشان می دهد تا اگر تورم کمتر به بهای بیکار یبیشتر بوده و بیکاری کمتر به بهای تورم بیشتر، پنهان نماند.

شاخص فلاکت، یک شاخص اقتصادی برای «نشان دادن وخامت اوضاع اقتصادی یک کشور» است و چنان که گفته شد در ساده ترین توضیح «مجموع نرخ بیکاری و اقتصاد» و به کار جُرم شناسان و جامعه شناسان هم می آید چون ارتباط مستقیمی بین نرخ رشد جرم و جنایت دریک جامعه با شاخص فلاکت وجود دارد.

در این کتابچه آمده در سال ۱۳۹۵ ایران بهترین جایگاه جهانی شاخص فلاکت را به دست آورده و به کمترین سطح خود از سال ۲۰۰۵ میلادی رسیده است.

صرف اشارۀ یک دستگاه به شاخص فلاکت امری مثبت است زیرا چنان که گفته شد معمولا از آن پرهیز می شود تا دستاورد کاهش نرخ تورم یا کاهش نرخ بیکاری تحت الشعاع دیگری قرار نگیرد و این شاخص بیش از هر شاخص دیگر انسانی است.

در ایران اول بار و در سطح کلان شاید آقای محسن رضایی بود که در مناظره های انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۸ بحث « شاخص فلاکت» را پیش کشید که احتمالا حاصل مشاوره های دکتر داوود دانش جعفری هم بوده است. 

وقتی صحبت از شاخص فلاکت به میان می آید مقام اقتصادی دیگر نمی تواند به صرف نرخ تورم یا نرخ بیکار ی یا نرخ رشد اتکا کند و چون اینها با هم جمع شده گزارش اقتصادی از شکل اعداد و ارقامی که شهروندان عادی چندان از آن سر در نمی آورند بیرون می آید.

فضای آن مناظره ها البته با مناظره مشهور «احمدی نژاد – موسوی » در ان شب ملتهب نیمه خرداد ۸۸ به کلی تغییر کرد و موضوعاتی که محسن رضایی برای طرح در نظر داشت و از جمله همین شاخص فلاکت به حاشیه و محاق رفت.

همان زمان البته جایی خواندم که ابداع یا به کارگیری این اصطلاح در سطح جهانی را به جیمی کارتر و در رقابت انتخاباتی با جرالد فورد رییس جمهوری وقت و کاندیدای جمهوری خواهان در سال ۱۳۵۵ خورشیدی نسبت می دهند زیرا وقتی صحبت از شاخص فلاکت به میان می آید دیگر نمی توان به شاخص های دیگر دل خوش کرد و ادعاهایی دربارۀ کاهش نرخ تورم یا کاهش نرخ بیکاری و افزایش رشد اقتصادی به صورت جدا به کار نمی آید.

اگر اقتصاد تنها اعداد و ارقام و شاخص ها و درصدها و نمودارها می بود ذیل علوم انسانی تعریف نمی شد حال آن که با انسان سر و کار دارد و انسانی ترین شاخص همین «شاخص فلاکت » است.

بنا بر این برای ارزیابی میزان کام‌یابی یا ناکامی یک اقتصاد، کافی است به همین شاخص توجه شود؛ یک شاخص معکوس که هر قدر رتبه کمتر یا نمره بیشتر باشد از وضعیت نابه‌سامان تری حکایت می کند.

منتظر شاخص فلاکت دربارۀ سال ۲۰۱۷ ( ۱۳۹۶ خورشیدی) هستیم و قضاوت قطعی را به آن زمان موکول می کنیم.

مهرداد خدیر