۱۲ موضوع روز اقتصاد ایران/مردم درباره پول، بانک، بورس و بودجه چه می‌گویند؟

■قیمت ارز پایین می آید؟

■خانه بخریم یا دست نگه داریم؟ 

■یارانه چه کسانی قطع می شود؟

■سهمیه بندی بنزین چقدر جدی است؟

■طلا و سکه در شرف افزایش قیمت هستند یا کاهش قیمت؟

■آیا از من هم مالیات جدید می گیرند؟

■سرنوشت شرکت های درگیر خصوصی سازی چه شد؟

■خودرو چرا گران شد؟

 ■دولت چگونه می خواهد کشور را ارزان اداره کند؟

 ■آیا در بورس سرمایه گذاری کنیم؟

■اقتصاد آزاد بهتر است یا دولتی؟

■از سپرده های بانکی هم مالیات خواهند گرفت؟

دیروز سوار تاکسی زرد رنگی شدم که راننده‌اش مرد سالخورده‌ای بود و علاقه‌مند به اقتصاد کوچه و بازار. تمام طول مسیر را با مرد میانسالی که در صندلی جلو نشسته بود، صحبت می‌کرد. از ارز و طلا می‌گفت تا آخرین قیمت مسکن و وضعیت اجاره خانه‌ها. مسیر نسبتاً طولانی بود و ترافیک آن را طولانی‌تر می‌کرد.

من هم که کم و بیش پیگیر سوژه هایشان بودم، از یک جایی به بعد خودم را وارد بحث کردم تا راه کوتاه‌تر شود. جستارهای زیادی مطرح شد و به‌نظر می‌رسید که تعدادی از آنها سؤالات روز اقتصاد ایران بودند؛ جستارهایی که پاسخ قطعی به آنها می‌تواند زمینه ساز رفع ابهامات عمومی باشد و به کمک تصمیم سازان و سیاستگذاران نیز بیاید. به همین خاطر ۱۲ مورد آن را که به نوعی مطالبات مردمی است، در ادامه بررسی کردیم.

۱ نگاه به تابلوهای فردوسی

سرنوشت نرخ ارز یکی از فانتزی‌های وحشتناک زندگی اقتصادی ما ایرانی هاست. این روزها بازار ارز در خواب است و بانک مرکزی بیدار. التهابات از بازار ارز رخت بر بسته است و همه چیز تحت کنترل؛اما مردم همچنان می‌پرسند که نرخ ارز افزایش خواهد یافت؟

عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی به این سؤال روز مردم این گونه پاسخ می‌دهد: «بانک مرکزی، مسئول ۸۳ میلیون ایرانی است که اقتصاد و زندگی آنها با نرخ ارز مرتبط است و ما معتقدیم اگر قیمت ارز بالا برود، طبقات پایین جامعه که روز به روز فشار بیشتری را متحمل می‌شوند، وضعیت وخیم‌تری خواهند داشت. به همین خاطر نباید این اتفاق بیفتد.»

در ۶ ماه گذشته نرخ دلار از کانال ۱۴ هزار تومان وارد کانال ۱۱ هزار تومان شده است. اما همتی از فشارهایی می‌گوید که برخی اظهارنظرها و عده‌ای خاص به بانک مرکزی وارد می‌کنند تا دلار گران شود. همتی قول داده که مقابل این فشارها ایستادگی خواهد کرد.

۲ املاک محله ما چه می‌گوید؟

بهار امسال قیمت مسکن به اوج تاریخی خود رسید. اما بعد از آن روند نزولی شروع شد. خیلی‌ها این روزها درباره قیمت مسکن صحبت می‌کنند. اینکه قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کند یا خیر و صرفه با خرید است یا فروش؟ تقریباً کاهش معاملات که چند ماهی است در بازار اتفاق افتاده، جواب بسیاری از سؤالات را می‌دهد.

کارشناسان هم می‌گویند که تا پایان سال‌جاری این روند کاهشی قیمت‌ها ادامه خواهد داشت. حسام عقبایی، نایب رئیس اتحادیه املاک تهران دراین باره به یکی از خبرگزاری‌ها گفته است که در آستانه انتخابات مجلس شورای اسلامی قیمت خانه تا ۱۵ درصد دیگر نسبت به شرایط فعلی ارزان می‌شود.

اما در مورد اجاره مسکن شرایط چگونه است؟ در یک سال اخیر تورم اجاره بها از تورم قیمت مسکن با فاصله قابل توجهی کمتر بود. الان به نظر می‌رسد که با ترمز کشیدن قیمت مسکن، روند معکوس شده باشد. به عبارت دیگر رشد نرخ اجاره و فروش مسکن دیگر راه خود را از هم جدا کرده‌اند و آمارها نیز این موضوع را نشان می‌دهند. به طوری که وقتی رشد میانگین قیمتی هر متر مربع مسکن کند شده، اجاره مسکن در مهرماه ۳۴ درصد نسبت به سال قبل رشد داشته است. پس به نظر می‌رسد که الان خرید مسکن منطقی است.

۳ آیا پیامک قطع یارانه به دست ما می‌رسد؟

مردم می‌پرسند که یارانه چه افرادی سرانجام قطع می‌شود؟

در ماه‌های شهریور و مهر حدود یک میلیون و یک صد هزار نفر متمکن از جمع یارانه بگیران کشور حذف شده‌اند. دولت می‌گوید این روند ادامه دارد و به همین خاطر خیلی از مردم می‌ پرسند که آیا یارانه آنها هم حذف می شود؟ یارانه‌ای ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی که قرار است به میلیون‌ها نفر در دهک‌های بالای درآمدی پرداخت نشود. اما دقیقاً یارانه چه کسانی در این اصلاحات حذف خواهد شد؟

قانون مربوط به حذف یارانه۳۰ میلیون یارانه بگیر که مورد نظر دولت و مجلس شورای اسلامی است، گستردگی زیادی دارد، اما علی ربیعی، سخنگوی دولت می‌گوید: با شرایط فعلی، شناسایی این ۳۰ میلیون نفر دشوار است، لذا یارانه ثروتمندان شناسایی شده آرام آرام در حال حذف است. او اطمینان می‌دهد که حذف یارانه بگیرها حتی به سمت طبقه متوسط هم نخواهد رفت.

بر این اساس، روستاییان، عشایر، کسانی که تحت پوشش نهاد‌های حمایتی مانند کمیته امداد و بهزیستی هستند، مستمری بگیران و بازنشستگانی که کمتر از ۲.۵ یا سه میلیون تومان حقوق می‌گیرند و شاغلینی با حقوق کمتر از معافیت مالیاتی، در سال آینده همچنان دریافت‌کننده یارانه باقی خواهند ماند. اما اگر یارانه خانواری هم به اشتباه حذف شد، جای نگرانی نیست. سرپرستان خانوار می‌توانند اعتراض کنند و سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها به محض معرفی شماره حساب بانکی معتبر از سوی این سرپرستان خانوار، مجدداً بررسی خواهد کرد و نیازمندان را در لیست پرداخت یارانه‌ها قرار خواهد داد.

۴ آقا!چند لیتر بنزین بزنم؟

 تاکنون بارها عنوان شده که حامل‌های سوختی سهمیه‌بندی می‌شود، اما زمان قطعی آن مشخص نیست. چگونگی سهمیه‌بندی و اصلاح قیمتی آن جستار دیگری است که در ذهن مردم دنبال می‌شود. سؤالات دیگر این است که تغییر حامل‌های سوختی به‌همراه حذف یارانه‌های پنهان، چه تأثیری روی منابع درآمدی وهزینه‌های بودجه خانوار دارد؟

اکنون برنامه کاهش یارانه‌های پنهان دنبال می‌شود؛ اینکه این تعدیلات چه تأثیری روی بودجه خانوار دارد هنوز مشخص نیست. بیشتر از هر چیز، سرنوشت حامل‌های انرژی برای جامعه اهمیت دارد. اینکه کی، چقدر و چگونه این اصلاح قیمت اتفاق خواهد افتاد، مشخص نیست.

برخی منابع می‌گویند که احتمالاً تا پایان سال ۹۸ افزایش قیمت بنزین رخ نخواهد داد. دولت هم می‌گوید که اصلاحات هر زمان که انجام شود، به‌گونه‌ای خواهد بود که مانع از تولید ناعادلانه ثروت شود و دهک‌های پایین متضرر نمی‌شوند. هر اتفاقی در آینده برای واقعی‌سازی قیمت سوخت روی دهد با توجه به افزایش بهره‌گیری از کارت سوخت، همراه با سهمیه‌بندی خواهد بود.

واقعیت این است که دراقتصاد ایران یارانه‌های انرژی به‌صورت ناعادلانه توزیع می‌شود.

۵ پیشگویی‌های طلایی

طلا و سکه امروزه علاوه بر پس‌انداز و عروسی، یکی از گزینه‌های سرمایه‌گذاری هم شده است. خیلی از افراد می‌خواهند بدانند که آیا برای حفط ارزش پولشان اگر طلا و سکه بخرند، برد کرده‌اند یا ضرر خواهند کرد؟

فعالان بازار می‌گویند که اگر اتفاق غیر مترقبه‌ای نیفتد تا پایان سال‌جاری، قیمت‌ها در محدوده‌های فعلی باقی خواهد ماند. چراکه قیمت ارز هم قرار است ثابت بماند. اما ارز و طلا چه ارتباطی با هم دارند؟

اما قیمت طلا با ارز رابطه معناداری دارد؟ قیمت یک مثقال طلای ۱۸ عیار در ایران را با یک فرمول می‌توان محاسبه کرد؛ فرمولی از ضرب قیمت یک دلار با قیمت یک انس جهانی طلا که حاصل این ضرب، تقسیم بر عدد ۸.۹۹۹ می‌شود. یعنی اینکه اگر یک دلار ۱۱۳۰۰ تومان و قیمت اونس جهانی طلا ۱۵۱۴ دلار باشد، قیمت یک مثقال طلای ۱۸ عیار یک میلیون و ۹۰۱ هزار و ۱۲۲ تومان خواهد شد. با تقسیم این عدد بر ۴.۶۰۸ قیمت هر گرم طلای ۱۸ عیار به‌دست می‌آید. یعنی عددی در حدود ۴۱۲ هزار تومان.

پس قیمت طلا در ایران صرفاً و فقط با افت و خیز قیمت‌های جهانی تغییر نمی‌کند. نرخ دلار در آن مؤثر است. موضوع دیگر اینکه خروج طلا از ایران صرفه اقتصادی ندارد و فقط ریسک دارد. اما باید به قیمت هر انس جهانی طلا نیز توجه داشته باشید. این دو کنار هم تعیین‌کنندگان اصلی قیمت‌ها هستند.

۶ سهم من از مالیات

به مرور سهم درآمدهای مالیاتی در درآمدهای بودجه‌ای افزایش می یابد و احتمالاً مهم‌ترین بخش این افزایش درآمدهای مالیاتی در لایحه بودجه سال آتی، از محل پایه جدید «مالیات بر مجموع درآمد و عایدی سرمایه» و جلوگیری از فرار مالیاتی خواهد بود. اما برای مردم مهم است که بعد از اجرای این قانون، چه اتفاقاتی در شیوه دریافت مالیات صورت می‌گیرد. هنوز دقیقاً مشخص نیست. باید فعلاً منتظر ماند تا لایحه بودجه آماده و تقدیم مجلس شورای اسلامی شود. در کنار ایجاد دو پایه مالیاتی که مالیات بر سود بانکی جزو آن نیست، «حذف معافیت‌ها از  بخشی از فعالیت‌ها» نیز جزو پیشنهاداتی است که پیش‌نویس آن را سازمان مالیاتی طی لایحه‌ای عنوان کرده است.

۷ خصوصی‌سازی یا دولتی شدن

خصوصی‌سازی بعضی از واحدهای تولیدی نظیر هپکو و نیشکر هفت تپه همچنان در کانون توجه مردم است و اینکه چرا هپکو بعد از خصوصی‌سازی به تملک دولت درآمده است. هپکو از جمله شرکت‌های دولتی بوده است که به بخش خصوصی واگذار شد اما به‌دلیل مسأله اهلیت و عدم سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در آن با چالش‌های اشتغال مواجه بود.

سازمان خصوصی‌سازی با خلع ید سهامداران قبلی هپکو و اقدام برای واگذاری آن به بخش خصوصی سعی کرد که هم به مشکل این شرکت رسیدگی کند و هم نشان دهد که آماده است برای موارد مشابه دست به‌کار شود. اکنون باید منتظر ماند و دید که آیا این شرکت بعد از بازسازی و اصلاح ساختار تولید و سرمایه، مجدداً به بخش خصوصی واگذار می‌شود یا خیر؟فعلاً که دولت در حال پرداخت حقوق و مزایای کارگران و تولید تدریجی محصولات و ماشین‌آلات راهسازی این کارخانه است و این کارخانه به تولید رسیده است.

۸ قیمت خودرو پایین یا بالا؟

در ماه‌های اخیر قیمت خودرو روند کاهشی را پیش گرفته بود و خیلی از مردم با این نگاه که قیمت‌ها بازهم کاهش می‌یابد، خودرو‌های خود را فروختند. اما چند هفته‌ای است که دوباره قیمت‌ها بالا رفته است و مشخص نیست که دوباره کاهش می‌یابد یا خیر. این درحالی است که دلار امروز ارزان‌تر از ماه قبل است. وزیر صمت اعلام کرده است که قیمت خودرو کاهش می‌یابد. به نظر می‌رسد که تأمین قطعات خودرو از دلایل تغییر و نوسان قیمت خودرو است.

۹ بودجه کوچک می شود

یکی از پرسش‌های روز اقتصادی مردم صحبت درباره بودجه سال آینده است.

سیاستگذاران می‌خواهند بودجه را کوچک کنند و کشور را ارزان‌تر اداره کنند. اما مردم می‌گویند که چگونه قرار است این اتفاق بیفتد؟ محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه می‌گوید که این اتفاق قرار است با کاراتر شدن هزینه‌ها اتفاق بیفتد. یعنی خدمات بهتر و کاراتری به مردم ارائه شود که هزینه‌های آن کم‌تر از قبل باشد. احتمالاً بودجه سال آتی برای اداره دولت کمتر از ۴۴۸ هزار میلیارد تومان سال‌جاری خواهد بود.

لایحه بودجه سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ قرار است آذرماه به مجلس ارسال شود که مفهوم بودجه‌ریزی برای ۲ سال آتی است. در حالی که بودجه سند دخل و خرج یک سال است. برنامه این است که به‌دلیل تحریم‌ها، در این بودجه از نفت برای هزینه جاری استفاده نشود. مسئولان می‌گویند کشور و اقتصاد خرد و کلان با این بودجه در برابر تحریم‌ها مقاوم‌تر خواهد شد.

۱۰ کجا سرمایه‌گذاری کنیم، بورس یا مسکن؟

در کنار ارز و طلا و سکه و مسکن، بازار دیگری وجود دارد به‌نام بازار سرمایه. کارشناسان بر این باورند که امسال سرمایه‌گذاری در بورس سودآور است، اما آیا همه می‌توانند در این بازار فعالیت کنند؟ این بازار کاملاً تخصصی است و با گذران موارد آموزشی، سرمایه‌گذاری در آن وجود دارد. اما توصیه کارشناسان سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری است که نیاز کمتری به تخصص دارد. در غیر این صورت ریسک بازار سرمایه بالاتر از بازارهای دیگر خواهد بود.

۱۱ اصلاحات اقتصادی، چرا و چگونه؟

دیگر جستار یا سؤال روز اقتصاد الگوی سیاستگذاران برای اصلاحات اقتصادی است. در حالی که برخی مداخله دولت در بازار را برای کنترل آثار و تشعشعات تحریم‌ها و عبور موفق‌آمیز از این دوران لازم و منطقی می‌دانند و برخی از اصلاحات اقتصادی با رویکرد آزاد‌سازی قیمت‌ها، کاهش تعرفه‌ها، کاهش یارانه‌ها دفاع می‌کنند و می‌گویند که هیچ پارادایمی در حال حاضر در وضعیت فعلی اقتصاد ایران مدافع ندارد.

بررسی رویکردهای اقتصادی دولت نشان می‌دهد که طی یک برنامه گام‌به‌گام اصلاحات اقتصادی را از قطع یارانه روی برخی از کالاهای اساسی آغاز کرده و در گام بعدی در حال کوچک‌سازی بودجه جهت سفت کردن کمربندها برای مقابله با تشدید تحریم‌ها و افزایش تاب‌آوری اقتصادی است. اما در همین کالبد اصلاحات بودجه چند نکته اساسی نهفته است. نخست، تخصیص منابع درآمدهای نفتی به‌صورت بهینه، اصلاحات مالیاتی، تعیین قیمت واقعی برای قیمت فروش انرژی، کاهش پرداخت‌های انتقالی و یارانه‌های پنهان.

۱۲ سود بانکی و شایعه بزرگ

سپرده‌گذاری در بانک یکی از سرمایه گذاری‌های کم ریسک و حتی به‌عبارتی بدون ریسک است. مردم معمولاً درباره اینکه کدام بانک و برای چه نوع سپرده‌ای بیشترین سود را می‌دهد، سؤال می‌کنند. در حال حاضر بالاترین سود بانکی حول و حوش ۲۰ درصد است و بیشتر مشمول صندوق‌ها می‌شود.

اخیراً شایعات سراسر کذب، مطرح شد که دولت می‌خواهد از سود سپرده‌های بانکی مالیات اخذ کند. چراکه این سود نوعی درآمد محسوب می‌شود و عایدی بر سرمایه است. رئیس کل بانک مرکزی و وزیر اقتصاد هر دو این موضوع را تکذیب کرده‌اند. به این ترتیب اگر اخذ مالیات بر مجموع درآمد تصویب و نهایی شود، احتمالاً این بخش در قانون مربوطه استثنا خواهد شد.

جمع بندی:

آنچه گفته شد تنها ۱۲ جستار روز است که در خیابان و بازار و محل کار احتمالاً درمورد آنها شنیده اید. این موارد اقتصادی میان مردم کشور اشتراکات زیادی دارد. پاسخ برخی از آنها مشخص است و به طور مختصر گفته شد؛ اما برخی هنوز در هاله ابهام است و باید برای پاسخ دادن به آنها، زمان سپری شود.

جستار چیست؟

جستار یعنی مباحثه و موضوع. جستارها همیشه در لایه‌ها و سطوح مختلف افکار عمومی وجود دارند. برخی از جستارها عمیق و برخی سطحی است. جستارها می‌توانند فرهنگی، سیاسی، ورزشی یا اقتصادی باشد.

جستارها گفتمان نیستند که همه درباره آن طی یک دوره طولانی صحبت کنند. جستار، بحثی سؤال گونه است که در ضمیرآگاه یا ناخودآگاه افکار عمومی نقش می‌بندد. جستار هر از گاه با دستورگذاری یک موضوع جدید در قالب کنش‌ها و واکنش‌های رسانه‌ها در سطح افکار عمومی پررنگ و برجسته می‌شود. جستارها معمولاً رسمی هستند، وقتی کسی به آن پاسخ قطعی نمی‌دهد یا اصولاً پاسخی پیدا نمی‌کند، در فرهنگ شفاهی جامعه حتی تا سرحد جوک شدن پیش می‌روند. این روزها که دستمایه شبکه‌های اجتماعی می‌شوند.

جستارها ظرفیت تولید و بازتولید دارند. جستارها مطرح می‌شوند، گاه به آنها پاسخ داده می‌شود و گاه بدون پاسخ و همراه با ابهام در اذهان باقی می‌ماند، حتی جستارهای قدیمی هر از گاه به سطح افکار عمومی می‌آیند و دوباره پیگیری می‌شوند. آنها با توجه به ضریب اهمیت شان، همیشه جست‌و‌جو می‌شوند و این‌گونه نیست که دچار فراموشی و نسیان همراه شوند.

مجموعه جستارهای روز اقتصادی، فضای عمومی حاکم بر اقتصاد را شکل می‌دهند. اما اصولاً جستارها چگونه پدید می‌آیند. یک مناظره، یک مصاحبه، یک سرمقاله، یک خاطره‌گویی، یک حاشیه‌سازی، یک روز سخنگوی دولت، یک حرف رئیس‌جمهوری، یک تیتر یک روزنامه، یک تصمیم قانونی(مقررات)و یک موضوع جنجالی در مجلس، می‌تواند در اذهان جستار بسازد. جستارها در کانون گفتمان‌ها قرار دارند، چند جستار می‌تواند زمینه ساز ایجاد گفتمان یا خرده گفتمان‌ها شود. جستارها توسط همه دنبال می‌شوند و همه در فضای عمومی و خصوصی درباره آن سؤال می‌کنند، جستار تا زمانی که به قطعیت نرسد، همیشه جستار است و می‌ماند.

جستارها می‌میرند؟جستار‌ها نمی‌میرند و با طرح یک جستار جدید، دیگری عقب می‌رود و جستار جدید پیش می‌آید. جستارها امور ذهنی و عینی جامعه هستند. وقتی درباره یک جستار زیاد صحبت می‌شود دیگر جنبه بودن در زمینه ناخودآگاه را ندارد و علنی می‌شود. خلاصه اینکه جستار با همین جمله معروف است: «مردم می‌پرسند...؟ مردم می‌گویند...!»

عطیه لباف