تراکم سرسام‌آور تهران

 کلانشهر تهران بزرگ‌ترین کلانشهر ایران، دومین کلانشهر بزرگ خاورمیانه پس از قاهره و یکی از پرجمعیت‌ترین کلانشهرهای جهان است. تهران با ساختمان‌های در هم گره خورده و معابری باریک در بافت‌های فرسوده و قدیمی از استانداردهای زندگی فاصله گرفته است. حمل و نقل یکی از اصلی‌ترین چالش‌هایی است که ساکنان پایتخت با آن روبه‌رو هستند. از طرفی کلانشهر تهران دچار رشد سریع جمعیت است؛ موضوعی که به همراه خود مشکلاتی به همراه دارد: آلودگی هوا، ترافیک، کمبود فضای آموزشی، کمبود برخی نیروهای متخصص و کمبود تخت بیمارستانی از این دسته مشکلات هستند.

در دهه‌های گذشته حاشیه‌نشینی در ایران شدت یافته است. تهران نیز با مشکلات حاشیه‌نشینی روبه‌رو است. مهم‌ترین دلایل گسترش حاشیه‌نشینی در کلانشهر تهران، به ترتیب اهمیت، ضعف ساختار اقتصادی، ضعف نظام برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، نبود هدایت و حمایت دولتی، رخدادهای سیاسی، بلایای طبیعی و رخدادهای اجتماعی به شمار می‌روند. در همین حال پایتخت ترکیه در فاصله‌ای نه چندان دور از تهران با مشکلاتی اینچنینی روبه‌رو نیست. آنکارا با ۲ هزار و ۷۶۷ کیلومتر مربع مساحت جمعیتی در حدود پنج میلیون و ۶۶۳ هزار نفر را در خود جای داده است، در حالی‌که تهران با یک‌چهارم این میزان مساحت بیش از ۱۰ میلیون جمعیت دارد که به باور کارشناسان، مدل غلط شهرسازی نتیجه امروز خفگی شهری در پایتخت کشورمان و دیگر کلانشهرها است.

آنکارا؛ مساحت بیشتر، جمعیت کمتر

در مقایسه بین دو کلانشهر تهران و آنکارا می‌توان به خوبی به این باور رسید که آنکارا با وجود داشتن مساحت بیشتر نسبت به تهران از تراکم جمعیتی کمتری برخوردار بوده و از سوی دیگر در کنار مساحت زیاد، به صورت طبقاتی و فشرده چیزی که در پایتخت کشورمان شاهد آن هستیم ساخته نشده و از معابر و دسترسی‌های خوبی نیز برخوردار است. مجموع این عوامل درکنار هم موجب شده تا آنکارا که از نظر مساحتی حدود چهار برابر وسیع‌تر از تهران است، از فضاهای شهری و محیطی هشت برابر بازتر باشد و از فضاهای شهری دل‌بازتری نسبت به تهران برخوردار باشد که بالطبع با برخورداری از چنین امکاناتی سطح رفاه نیز در آن بالاتر رفته است. این در حالی است که اعتقاد کارشناسان بر این است که مدل غلط شهرسازی، عدم رعایت فاصله بین محلات، توزیع نشدن عادلانه امکانات، خدمات و تمرکزگرایی سبب شده تا امروز کلانشهر تهران با وجود مساحتی کمتر نسبت به آنکارا، اما جمعیتی ۲ برابر را نسبت به پایتخت ترکیه در خود جای دهد و شاهد خفگی شهری و تراکم و فشردگی زیاد در آن باشیم.

عوارض تراکم و فشردگی تهران

کارشناس حوزه مسکن در این خصوص عنوان کرد: آلودگی هوا که امروز به صورت جدی دامن تهران را گرفته در کنار آلودگی‌های صوتی و ترافیک‌های روزافزون شهری از مهم‌ترین عوارض تراکم و فشردگی این کلانشهر است. فرشید ایلاتی افزود: این میزان فشردگی که به دلایلی از جمله توزیع ناعادلانه خدمات و امکانات ایجاد شده سبب می‌شود تا در صورت بحران‌های احتمالی از جمله زلزله، عدم امکان خدمات‌رسانی به مناطق شهری را به دلیل مدل غلط شهرسازی شاهد باشیم که در نتیجه می‌تواند میزان خسارت‌های جانی و مالی ناشی از این بحران‌ها را به میزان زیادی افزایش دهد.

راهکار کاهش میزان تراکم و فشردگی در تهران

این کارشناس حوزه مسکن بر این باور است که توسعه افقی که به عنوان یکی از محورهای اصلی دولت سیزدهم برای اجرایی کردن نهضت ملی مسکن در حال پیاده‌سازی است می‌تواند به طور چشمگیری از تراکم و فشردگی شهرها به خصوص در کلانشهر تهران جلوگیری کند و در کنار آن میزان رفاه عمومی در آن را افزایش دهد. ایلاتی به ایرنا گفت: توسعه افقی شهرها و الحاق شهرک‌های ویلایی در پیرامون شهرها، این امکان را فراهم می‌کند که با توسعه حمل‌ونقل عمومی به خصوص قطارهای پرسرعت، توزیع متوازن خدمات و امکانات شهری و عدالت شهری را شاهد باشیم و از سوی دیگر با تمرکززدایی شهری و توسعه افقی از مهاجرت مردم به سمت مراکز کلانشهرهایی چون تهران جلوگیری خواهد کرد.

طرح توسعه افقی شهرها

دیدگاه این کارشناس درباره لزوم اجرایی کردن توسعه افقی شهرها در قالب نهضت ملی مسکن با هدف جلوگیری از مشکلاتی از قبیل افزایش تراکم و فشردگی در کلانشهری مانند تهران در حالی مطرح می‌شود که در نهضت ملی مسکن، ساخت مسکن به صورت یک یا دو طبقه و به عبارت دیگر افقی در دستور کار قرار گرفته است؛ طرحی که به گفته برخی کارشناسان از یک سو موجب کاهش هزینه‌های ساخت مسکن و از سوی دیگر بالا رفتن سرعت اجرای این طرح‌ها می‌شود.

در واقع با توجه به اینکه ساخت مسکن و اجرای طرح‌هایی از این قبیل در گذشته به صورت بلندمرتبه‌سازی بود، اما در طرح نهضت ملی مسکن مقررشده که در گام نخست به ‌جای آپارتمان‌سازی، هر ایرانی یک خانه داشته باشد و در شهرهای دارای زمین، توسعه افقی در اولویت قرار گرفته است.

این ایده در طرح نهضت ملی مسکن در حالی مطرح‌شده که با توسعه افقی شهرها این امکان فراهم می‌شود که زمین‌های اطراف را وارد محدوده شهرها کرد و از این طریق می‌توان با واگذاری زمین به متقاضیان، زمینه برای ساخت مسکن توسط خود مردم فراهم‌شده و در نتیجه تعداد زیادی از این افراد خانه‌دار می‌شوند.