سوگ سقوط «ماکارونی» | صنعت ماکارونی در قهقرا

جهان صنعت نوشت: به جز تصمیمات نسنجیده‌ای که طی سال‌های گذشته در اقتصاد به کار گرفته شده است، طی یک سال اخیر تصمیماتی در ارتباط با قیمت خرید تضمینی گندم گرفته شد که صنعت ماکارونی و صادرات این کالا را به شدت متاثر کرد. این تصمیمات در واقع چند عارضه برای صنعت ماکارونی ایجاد کرده است. نخست اینکه این تصمیمات، ظرفیت تولید را به حدود ۵۰ درصد کاهش داده است؛ همچنین کاهش صادرات و عدم‌النفع حاصل از آن، افزایش هزینه تولید، از دست دادن بازارها و البته تعطیلی کارخانجات تولید ماکارونی ظرف دو سه سال آینده از عواقب سیاست‌های دولت در فضای ‌کسب‌وکار بوده است.

به گفته تولیدکنندگان مطرح ماکارونی، سیاست‌های قیمتی دولت در سال‌های گذشته موجب کاهش ظرفیت تولید این صنعت به حدود ۵۰ درصد شده و همچنین کاهش صادرات و عدم‌النفع حاصل از آن، افزایش هزینه تولید و از دست دادن بازارها از دیگر عواقب این سیاست‌ها بوده است.

بر همین اساس در کارگروه شورای گفت‌‌‌وگوی دولت و بخش خصوصی استان تهران موضوع امکان‌پذیری «اصلاح و تعدیل ارزش پایه صادراتی ماکارونی» مورد بررسی قرار گرفت. در این جلسه که با حضور نمایندگان تشکل‌های حوزه آرد و ماکارونی استان تهران و نیز مقامات استانی برگزار شد، تولیدکنندگان مطرح ماکارونی در ایران از توقف صادرات این محصول به دلیل سیاست‌های قیمتی دولت در بازار داخلی و صادرات آن پرده برداشتند.

فراز و فرود قیمت گندم

در همین راستا دبیر انجمن کارخانجات ماکارونی استان تهران، توضیحاتی درباره روندی که تولیدکنندگان این بخش از لحاظ تامین مواد اولیه و تعیین قیمت پیموده‌اند، ارائه کرد. رسول مژده‌شفق، با بیان اینکه قیمت‌گذاری محصولات زراعی طی دو سال گذشته از شورای اقتصاد به شورای سیاستگذاری قیمت در وزارت جهاد محول شده است، ادامه داد: در ترکیب این شورا اکثریت با کشاورزان بوده و نمایندگان دولتی در اقلیت قرار دارند. بنابراین سال ۱۴۰۰ نخستین سالی بود که قیمت گندم توسط این شورا تعیین شد. به نحوی که قیمت گندم از ۱۳۰۰ تومان در سال ۱۳۹۷ به ۱۳ هزار تومان در سال ۱۴۰۲ افزایش یافته و به تعبیری قیمت این محصول ۱۰ برابر شده است.

شفق در ادامه با اشاره به اینکه این ۱۳ هزار تومان، قیمت خرید از کشاورز بوده و هزینه‌های جانبی نیز به آن اضافه می‌شود، افزود: برای مثال در سال ۱۳۹۹ که قیمت خرید تضمینی گندم ۲۵۰۰ تومان تعیین شده بود، صنعت، گندم مورد نیاز خود را با قیمت ۲۷۰۰ تومان خریداری می‌کرد. در آن مقطع، اگرچه ماکارونی مشمول قیمت‌گذاری نبود اما دولت در مورد این صنعت دستوری برخورد کرد.

او گفت: در سال ۱۴۰۰ که دولت قیمت گندم را ۵ هزار تومان تعیین کرد و با این قیمت از کشاورزان خرید، قیمت صنف و صنعت تغییری نکرده و با همان قیمت ۲۷۰۰ تومان به این بخش عرضه ‌می‌شد و این روند در سال ۱۴۰۰ ادامه یافت.

شفق با بیان اینکه حدود ۷ سال است که واردات گندم توسط بخش خصوصی ممنوع بوده و ۹۵ درصد گندم مورد نیاز صنف و صنعت از سوی وزارت جهاد تامین می‌شود، توضیح داد: تولیدکنندگان حدود سه سال پیش اعلام کردند که گندم خرید تضمینی نمی‌خواهند و البته چنین مصوب شد که صنعت، گندم خود را از طریق کشت قراردادی به طور مستقیم از کشاورزان تامین کند. بدین ترتیب در سال نخست قرارداد با کشاورزان ۱۰۰ هزار تن و در سال دوم به دلیل وقوع خشکسالی حدود ۸۰ هزار تن گندم از کشاورزان خریداری کردیم.

او افزود: در سال۱۴۰۰ که قیمت خرید تضمینی گندم ۵ هزار تومان اعلام شد، هزینه خرید گندم برای صنعت‌گران به حدود ۶ هزار تومان ‌می‌رسید و در واقع به اعتبار اینکه ماکارونی مشمول قیمت‌گذاری نیست، تولیدکنندگان محصولات خود را متناسب با این قیمت تولید کرده و روانه بازار کردند. اما به واسطه اینکه شرکت بازرگانی دولتی همچنان گندم را به بقیه صنایع ۲۷۰۰ تومان می‌فروخت، نظام دونرخی در بازار ایجاد شد و سازمان حمایت تولیدکنندگان این بخش را به ارتکاب تخلف متهم کرد و پرونده‌های تعزیراتی برای تعدادی از کارخانه‌ها تشکیل شد.

شفق ادامه داد: از مهر ماه ۱۴۰۰ ناگزیر به خرید گندم ۲۷۰۰ تومانی شدیم و کسانی که گندم ۶ هزار تومانی خریده بودند، آن را با گندم یارانه‌ای مخلوط کردند و قیمت‌های خود را به قیمت سال ۱۳۹۹ بازگرداندند. بر این اساس، ماکارونی از سال ۱۳۹۹ تا اردیبهشت سال ۱۴۰۱ افزایش قیمتی نداشت. در سال ۱۴۰۰ با دولت جلساتی را برگزار کردیم که اگر قرار است قیمت گندم را به ۷ هزار تومان در سال جدید افزایش دهید، طی فرآیند دو مرحله‌ای انجام گیرد که شوک قیمتی به صنعت وارد نشود. اما در نهایت قیمت گندم در فروردین ماه سال جاری ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان تعیین شد؛ رقمی که به هیچ‌وجه قابل پیش‌بینی نبود و در نتیجه قیمت تمام‌شده ماکارونی حدود ۴۵۰ درصد افزایش یافت.

او با بیان اینکه حواله‌های گندم در ماه‌های بهمن، اسفند و فروردین تامین نشد، گفت: در ادامه، همزمان با اجرای سیاست حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی،‌ تولید ماکارونی برای مدتی متوقف شد. افزون بر این، آنالیز قیمتی انجمن، افزایش قیمت ماکارونی رشته‌ای ۷۰۰ گرمی به ۲۶هزار و ۷۰۰ را مناسب می‌دانست که در ستاد تنظیم بازار ۲۴ هزار تومان تصویب شد.

افت بازار ماکارونی در ۶ ماه گذشته

شفق با تاکید بر اینکه بازار ماکارونی در شش ماه گذشته افت کرده است، افزود: کارخانجات اکنون با بیش از ۵۰ درصد ظرفیت خالی فعالیت می‌کنند. البته پیشنهاد ما این بود که دولت برای کاهش قیمت تمام‌شده این محصول، مالیات بر ارزش‌افزوده آن را لغو کند که هنوز دولت در این باره تصمیمی اتخاذ نکرده است.

او در ادامه بالا بودن ارزش صادراتی ماکارونی را که توسط گمرک تعیین‌شده، غیررقابتی و مانع صادرات خواند و افزود: قیمت ارزش صادراتی ماکارونی ترکیه تنی ۶۲۰ دلار تعیین شده که این رقم در ایران ۸۴۰ دلار اعلام شد؛ البته این رقم با چانه‌زنی به ۶۸۴ دلار به صورت پیمان‌سپاری کاهش یافته است. مساله این است که در همه جای دنیا به صادرکنندگان مشوق ‌می‌دهند اما در ایران این صادرکنندگان هستند به دولت مشوق می‌پردازند؛ از این جهت که صادرکنندگان ایرانی کالای خود را با ارز آزاد می‌فروشند اما باید آن را به نرخ نیمایی به دولت عرضه کنند.

شفق اجرای نادرست ماده ۱۶ قانون امور گمرکی را عامل تعیین ارزش غیرواقعی برای قیمت صادراتی ماکارونی عنوان کرد و گفت: گمرک نباید قیمت پایه صادراتی را بر مبنای قیمت داخلی ماکارونی تعیین کند. به موجب ماده ۱۶ قانون امور گمرکی، ارزش گمرکی کالای صدوری، باید از قیمت فروش کالا برای صدور به اضافه هزینه بیمه، باربری و حمل و نقل و سایر هزینه‌هایی که به آن کالا تا خروج از قلمرو گمرکی تعلق می‌گیرد و از روی سیاهه و اسناد تسلیمی صادرکننده تعیین شود. در صورت عدم ارائه اسناد یا نامتناسب بودن ارزش اظهار شده به دلایل مستند، گمرک ارزش کالای صدوری را با استعلام از مراجع ذیربط و بر اساس قیمت عمده‌فروشی آن در بازار داخلی به اضافه هزینه‌هایی که تا خروج از قلمرو گمرکی به آن تعلق می‌گیرد تعیین می‌کند.

او همچنین با اشاره به اینکه قیمت گندم برای سال ۱۴۰۲ معادل ۱۳ هزار تومان تعیین شده که آرد آن با قیمت ۲۰ هزار تومان به دست صنعت خواهد رسید، گفت: این مصیبتی عظما برای تولیدکنندگان خواهد بود. حال آنکه اگر قرار باشد قیمت ماکارونی در سال آینده نیز به صورت دستوری تعیین شود، صنعت ماکارونی به قهقرا خواهد رفت.

بازار آفریقا از دست رفت

در ادامه این جلسه، آزاده کامیار، مدیر بازرگانی یکی از واحدهای تولید ماکارونی، با بیان اینکه با تعیین قیمت ۶۸۰ دلار برای ارزش پایه صادراتی ماکارونی، محصولات ایران قدرت رقابت خود را در مقابل کشورهایی نظیر ترکیه از دست داده است، توضیح داد: به واسطه تصمیمات دولتی، کل بازار آفریقا که با ۱۷ سال زحمت و صرف هزینه به تصاحب سه شرکت ایرانی تولید ماکارونی درآمده بود، از دست رفت.

محمد رسول‌مصائبی، دبیر انجمن صنایع گلوکز، نشاسته و مشتقات ایران هم بر این عقیده بود که قیمت‌های داخلی نباید مبنای محاسبه ارزش صادراتی باشد. او گفت: به واسطه تحریم‌ها ریسک کشوری ایران بالاست و حتی باید ارزش صادراتی محصولات ایرانی، درصدی کمتر از قیمت‌های جهانی تعیین شود تا رقابت‌پذیری خود را حفظ کند.

کشور توان صادرات ۳۰۰ هزار تن ماکارونی را داراست

رییس هیات‌مدیره انجمن صنفی کارفرمایان کارخانجات ماکارونی ایران نیز گفت: در سال ۱۳۹۹ دولت گندم را از کشاورزان ۲۵۰۰ تومان می‌خرید و به ما با قیمت ۲۷۰۰ تومان عرضه می‌کرد. در عین حال ما می‌توانستیم گندم را با قیمت ۲۸۶۰ تومان نیز از کشاورز خریداری کنیم. در آن مقطع صادرات ماکارونی معادل ۶۴ هزار تن برآورد می‌شد. در سال ۱۴۰۰ قیمت خرید گندم توسط دولت به ۵ هزار تومان افزایش پیدا کرد و آن را به قیمت ۲۷۰۰ تومان به صنعت می‌فروخت. در حالی که ما این کالا را از کشاورز به قیمت ۵۴۳۰ تومان خریداری می‌کردیم. در این سال هم صادرات کشور به ۲۴۳ هزار تن افزایش پیدا کرد. اما اکنون گمرک بگوید که در شش ماهه نخست سال، میزان صادرات ماکارونی به چه میزان بوده است؟

مهرداد نوری با بیان اینکه کشور به میزان۳۰۰ هزار تن توان صادرات ماکارونی دارد، افزود: دولت گندم یارانه‌ای به صنعت نداد، بلکه شرکت بازرگانی دولتی ارزان‌فروشی کرد و در آن مقطع منعی برای صادرات وجود نداشت. بنابراین یارانه‌ای اختصاص نیافته است که اکنون گفته می‌شود تولیدکنندگان ماکارونی، آرد یارانه‌ای مردم را صادر کرده‌اند.

در ادامه، رییس دبیرخانه شورای قیمت‌گذاری و اتخاذ سیاست‌های حمایتی محصولات اساسی کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی هم با بیان اینکه در این شورا تصمیم بر آن است که سیاست‌های حمایتی قیمتی به سیاست‌های حمایتی غیرقیمتی تغییر کند، پیشنهاد اصلاح ماده ۱۶ قانون امور گمرکی را که مبنای ارزشگذاری صادراتی محصولات ‌است، مطرح کرد. مهدی کاظم‌نژاد، همچنین با اشاره به سخنان برخی حضار مبنی بر اینکه در ترکیه گندم، تنی ۲۵۰ دلار عرضه می‌شود، پیشنهاد ورود موقت گندم را مطرح کرد.

پس از آن برخی از فعالان اقتصادی به محدودیت‌هایی که بر ورود موقت اعمال می‌شود، اشاره کردند و آن را دشوار و پیچیده خواندند.

نظر مثبت وزارت کشاورزی به ورود موقت

همچنین شهرام آذین که به نمایندگی از وزارت جهاد کشاورزی در این نشست حضور یافته بود، عنوان کرد که در مراجع تصمیم‌گیر این وزارتخانه، ورود موقت همه کالاها از حالت محدود خارج شده و مجاز است. به بیان دیگر، نظر وزارت جهاد کشاورزی نسبت به ورود موقت مثبت است. او نیز پیشنهاد کرد که ارزش‌ پایه صادراتی ماکارونی بار دیگر در کمیته ارزشگذاری گمرک مطرح شده و مورد بازنگری قرار گیرد. او همچنین گفت که وزارت جهاد کشاورزی به دنبال فرآیندی برای ورود قطعی گندم است.

آزاده ارشدی، نماینده دفتر ارزشگذاری گمرک هم به این نکته اشاره کرد که این ارزشگذاری برای هماهنگی میان محصول عرضه‌شده در بازار داخل و خارج صورت گرفته است و چنانچه این هماهنگی وجود نداشته باشد، ممکن است صادرات بی‌رویه جذابیت پیدا کند. او با اشاره به اینکه اغلب صادرات ماکارونی به عراق و افغانستان صورت می‌گیرد و این صادرات ریالی است، گفت: معمولا اسناد مناسبی برای ارزشگذاری گمرک بر اساس آنچه در ماده ۱۶ قانون امور گمرکی ذکر شده از سوی صادرکنندگان ارائه نمی‌شود.

در همین حال، نوری گفت که مسوول حمایت از مصرف‌کنندگان داخلی، سازمان حمایت است و نگاه گمرک باید به بیرون از مرزها باشد. او افزود: گمرک بخش نخست ماده ۱۶ را رها کرده و مستقیم به سراغ بخش دوم رفته؛ اما اگر قرار است صادرات انجام نشود، دولت آن را اعلام کند؛ چرا که تولیدکنندگان از جانب دیگر و سوی سایر دستگاه‌ها مجبور به صادرات می‌شوند.

پنج عارضه برای صنعت ماکارونی

در ادامه این جلسه، محمد عیدیان، مشاور رییس و نماینده اتاق بازرگانی تهران در سازمان‌های مرتبط، با اشاره به اینکه ظرفیت تولید ماکارونی در کشور یک میلیون و ۳۰۰ هزار تن عنوان می‌شود، گفت: همه ما در مناصبی که قرار داریم باید تلاش کنیم که این کارخانجات در حداکثر ظرفیت فعالیت ‌کنند و اگر چنین فضایی را فراهم نکرده‌ایم مرتکب جرم شده‌ایم.

او افزود: تصمیماتی که طی سال‌های گذشته اتخاذ شده، چند عارضه برای صنعت ماکارونی ایجاد کرده است، نخست اینکه این تصمیمات، ظرفیت تولید را به حدود ۵۰ درصد کاهش داده است؛ همچنین کاهش صادرات و عدم‌النفع حاصل از آن، افزایش هزینه تولید، از دست دادن بازارها و البته تعطیلی کارخانجات تولید ماکارونی ظرف دو سه سال آینده از عواقب سیاست‌های دولت در فضای ‌کسب‌وکار بوده است.

عیدیان با اشاره به اینکه ضرر ناشی از واقعی شدن ارزش پایه صادراتی ماکارونی را تولیدکنندگان ‌می‌پردازند، از ضرورت بازنگری در این مولفه سخن گفت. او همچنین ایجاد امکان استفاده از گندم وارداتی برای تولیدکنندگان و همچنین کشت قراردادی و افزایش بهره‌وری مزارع را در کاهش قیمت تمام‌شده تولیدکنندگان این بخش موثر دانست.

در ادامه این جلسه، سایر حاضران نیز دیدگاه‌های خود را مطرح کردند و سپس قائم‌مقام دبیر شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی استان تهران ضمن جمع‌بندی این موارد، از ارجاع مساله «اصلاح و تعدیل ارزش پایه صادراتی ماکارونی» و نیز مشکلات تولیدکنندگان این بخش به صحن شورای ‌گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی استان تهران خبر داد.