به گزارش روزنامه جهان صنعت، طرح اختصاص سهمیه بنزین به کدملی به جای خودرو به صورت آزمایشی اجرایی می‌شود. بنا به تصمیم دولت قرار است این طرح به صورت پایلوت در مناطق آزاد قشم و کیش به مرحله اجرا برسد و در صورت موفقیت‌آمیز بودن به سایر مناطق کشور نیز تعمیم داده شود. پیشتر و در مردادماه سال گذشته بود که نمایندگان مجلس شیوه فعلی توزیع بنزین را ناعادلانه اعلام کرده و از تدوین طرحی برای تغییر در روند سهمیه‌بندی بنزین خبر دادند. از نگاه مقامات دولتی، اجرای این طرح که به تخصیص یارانه بنزین به خانوارهای فاقد خودرو می‌انجامد می‌تواند بهره‌مندی دهک‌های پایین درآمدی را تا حدودی تامین کند.
هرچند این طرح در سال گذشته صورت اجرایی به خود نگرفت اما دولت سیزدهم در نظر دارد اجرای این طرح را در دوره فعلی به سرانجام برساند. دولت هنوز جزئیات چندانی در خصوص این طرح منتشر نکرده اما محمدرضا لواسانی سرپرست منطقه آزاد کیش اعلام کرده که در طرح «بنزین برای همه»، مردم سهمیه ۲۰ لیتری به نرخ ۱۵۰۰ تومانی می‌گیرند. دو گمانه‌زنی در خصوص این سیاست مطرح می‌شود؛ نخست آنکه این طرح می‌تواند بی‌عدالتی در نظام توزیع یارانه انرژی را از بین ببرد و عدالت بنزینی برقرار کند، دوم آنکه دولت می‌تواند با اجرای این طرح مقدمات افزایش قیمت بنزین را فراهم کند. هرچند خبر افزایش قیمت بنزین به صورت رسمی تایید نشده و مقامات دولتی هرگونه تغییر قیمت سوخت را تکذیب می‌کند اما زمزمه‌های پنج برابر شدن قیمت بنزین آزاد به گوش می‌رسد.
طی چند روز گذشته انتشار نامه محرمانه تغییر روش سهمیه‌بندی بنزین خبرساز شد. در این نامه محرمانه مقرر شده که طرح بازتوزیع یارانه بنزین از طریق ارائه سهمیه بنزین به افراد به جای خودروها به صورت آزمایشی در مناطق آزاد قشم و کیش اجرایی شود. همچنین دولت پیش‌بینی کرده که در صورت موفقیت‌آمیز بودن این طرح، سیاست تخصیص یارانه بنزین به خانوارها را در سایر مناطق کشور نیز به مرحله اجرا برساند. سال گذشته نیز نمایندگان مجلس مباحثی در خصوص ناعادلانه بودن شیوع تخصیص یارانه بنزین مطرح و اعلام کردند که برای برقراری عدالت بنزینی بهتر است که شیوه تخصیص سهمیه بنزین به کدملی جایگزین شیوه تخصیص آن به خانوارهای دارای خودرو شود. نمایندگان مجلس بر این باورند که اجرای این طرح می‌تواند به بهبود وضعیت دهک‌های کم‌درآمد کمک کند. دولت سیزدهم حال در نظر دارد که این طرح را به مرحله اجرا برساند. هرچند جزئیات زیادی در خصوص این مهم منتشر نشده، اما شنیده‌ها حاکی از آن است که همه افراد فاقد خودرو قرار است سهمیه ۲۰ لیتری به نرخ ۱۵۰۰ تومانی دریافت کنند. آنطور که علی بهادری‌جهرمی، سخنگو و رییس شورای اطلاع‌رسانی دولت گفته «درباره شیوه توزیع بنزین یارانه‌ای از گذشته طرح‌هایی مطرح شده بود. تا پیش از این یارانه بنزین به دارندگان خودروها اختصاص پیدا می‌کرد که ناعادلانه بود چرا که بخشی از مردم فاقد خودرو هستند و چیزی به آنها تعلق نمی‌گرفت. موضوع دیگر اینکه برخی از مردم چند خودرو داشتند و چندبرابر افرادی که یک خودرو دارند از این یارانه استفاده می‌کردند. بنابراین برای اینکه یارانه بتواند توزیع عادلانه‌تری داشته باشد، طرح این است که بنزین یارانه‌ای به افراد اختصاص پیدا کند.
بر این اساس عده‌ای، از یارانه با خریدن بنزین استفاده می‌کنند و گروهی دیگر هم که از این یارانه استفاده نمی‌کنند، خود یارانه به آنها تخصیص پیدا می‌کند.»بررسی‌ها نشان می‌دهد که نیمی از خانوارهای کشور فاقد خودرو هستند و بهره‌ای از یارانه بنزین نمی‌برند. این مساله‌ای است که دولت را برآن داشته به دنبال رفع این بی‌عدالتی باشد. آنطور که سرپرست منطقه آزاد کیش گفته «در طرح «بنزین برای همه» در جزیره کیش به مردم سهمیه ۲۰ لیتری به نرخ ۱۵۰۰ تومان تعلق می‌گیرد. افرادی که به هر دلیلی امکان فروش سهمیه خود یا انتقال به دیگری را نداشته باشند، بعد از مدت مشخصی مبلغ آن را به صورت فروش خودکار، در حساب خود دریافت خواهند کرد. بنابراین تمام دارندگان کدملی که بیش از یک سال در کشور اقامت داشته باشند، مشمول طرح هستند.»
از نگاه کارشناسان نیز اجرای این طرح می‌تواند بی‌عدالتی در یارانه بنزین را از بین ببرد. برای مثال خانوارهایی که چند خودرو دارند در صورت اجرای این طرح به ناچار بخش قابل توجهی از بنزین مصرفی خود را با نرخ آزاد تهیه خواهند کرد و کمتر از یارانه ارزان دولتی برخوردار می‌شوند. با این حال برخی عنوان می‌کنند که هدف دولت در اجرای این طرح این است که مقدمات افزایش قیمت بنزین را فراهم کند. هرچند مقامات دولتی هرگونه ادعا مبنی بر افزایش نرخ بنزین را تکذیب می‌کنند اما شنیده‌هایی در خصوص چند برابر شدن قیمت بنزین وجود دارد. برای مثال حامد پاک طینت، اقتصاددان پیش‌بینی کرده که قیمت بنزین به حدود ۱۵ هزار تومان برسد. وی اعلام کرده که قیمت آزاد بنزین معادل ۹۰ درصد فوب خلیج فارس است و از آنجا که مبنای تبدیل دلاری به ریالی آن نیز نرخ نیمایی است، قیمت بنزین می‌تواند به حدود ۱۵ هزار تومان برسد.
در هر صورت هنوز جزئیات کاملی در خصوص این طرح وجود ندارد و دولت نیز تنها به بیان تخصیص سهمیه ۲۰ لیتری به هر فرد در ماه بر مبنای نرخ ۱۵۰۰ تعلق بگیرد. آنچه در این بین نگران‌کننده است مباحثاتی است که در موارد این‌چنینی بین مقامات دولتی شکل می‌گیرد. اعلام چندباره خبر افزایش قیمت بنزین در کنار تکذیبیه‌هایی که در این خصوص منتشر می‌شود نشان می‌دهد که تصمیم‌گیران اجماعی در خصوص مسائل این‌چنینی ندارند. صحبت‌های اخیر محسن رضایی، معاون اقتصادی رییس‌جمهور در خصوص افزایش یارانه نقدی از دی‌ماه و تکذیب آن از سوی وزیر اقتصاد، نمونه روشنی از این مساله است که نشان می‌دهد تصمیم‌گیران در خصوص مسائل کلان و حیاتی کشور هماهنگی ندارند. این همان مساله‌ای است که موجب می‌شود مردم از پیامدهای تصمیمات و برنامه‌های دولتی آگاه نشوند و بی‌اعتمادی به دولت به سطح نگران‌کننده‌ای برسد. با این حال باید منتظر باشیم دولت مزایای این طرح را برای مردم بازگو کند تا هرگونه افزایش احتمالی در قیمت بنزین نیز از سوی جامعه پذیرفته شود.
مزایا و معایب تخصیص سهمیه بنزین به افراد
به باور‌هادی حق‌شناس، اجرای این طرح می‌تواند مزایا و معایبی داشته باشد. از یک سو این سیاست می‌تواند یک شوک قیمتی به اقتصاد وارد کند.
در اقتصاد ایران هر زمان که اخباری مبنی بر افزایش قیمت بنزین و یا قیمت دلار مطرح می‌شود سایر شاخص‌های اقتصادی تنها بر اساس متغیرهای واقعی دچار نوسان یا تغییر نمی‌شوند بلکه انتظارات تورمی نیز بر روی این شاخص‌ها اثر می‌گذارند. برای مثال شاید افزایش قیمت بنزین به میزان مشخصی قیمت تمام‌شده برخی از کالاها و خدمات را بالا ببرد، اما انتظارات تورمی که به دنبال آن ایجاد می‌شود به صورت غیرطبیعی بر سطح عمومی قیمت‌ها اثر می‌گذارد.
این اقتصاددان در گفت‌وگوی خود با «جهان‌صنعت» گفت: حسن این طرح شاید این باشد که عدالت در توزیع انرژی برقرار شود. در ایران افرادی که خودروهای بیشتری دارند یا حتی آنهایی که خودرو دارند در قیاس با آنهایی که خودرو ندارند از یارانه بنزین یکسانی برخوردار نیستند، به طوری که افرادی که خودرو دارند از بنزین ارزان‌قیمت بهره‌مند می‌شوند و آنهایی که فاقد خودرو هستند از فرصت یارانه بنزین استفاده نمی‌کنند. اما اگر سهمیه بنزین به هر کدملی اختصاص یابد، این یارانه در اختیار همه افراد قرار می‌گیرد.به گفته وی، سوال مهمی که وجود دارد این است که سیاست افزایش قیمت بنزین باید تا کی ادامه داشته باشد؟ در ایران هرچند سال یک‌بار و بعد از تثبیت قیمت بنزین در یک دوره چندساله، دولت اقدام به افزایش قیمت بنزین می‌کند. در جهان هرگونه افزایش قیمت بنزین هم به دلیل مالیات بر مصرف انرژی است و هم به دلیل تغییر و تحولات قیمت انرژی در جهان. در ایران اما چه قیمت نفت کم و چه زیاد شود همواره این مساله به میان می‌آید که یارانه‌های پنهان زیادی پرداخت می‌شود و بنابراین نرخ بنزین باید تغییر کند.
حق‌شناس ادامه داد: در سنوات گذشته ما همواره طرف معلول را گرفته‌ایم و توجهی به علت نداشته‌ایم. به عنوان مثال چرا مردم به سمت خرید سکه و ارز و سایر دارایی‌ها هجوم می‌برند؟ آیا غیر از این است که به دلیل وجود تورم مردم تمایلی به نگهداری پول نقد ندارند؟ سوال این است که چرا باید در اقتصاد ایران تورم بالا وجود داشته باشد؟ در برخی موارد قیمت بنزین در ایران با نرخ تورم مقایسه می‌شود و گفته می‌شود که در کشورهای همسایه قیمت بنزین یک دلار است و بنابراین باید قیمت بنزین در ایران ۳۰ هزار تومان باشد حال آنکه بنزین در ایران با نرخ سه هزار تومان عرضه می‌شود. اما اگر قیمت دلار در ایران به سه هزار تومان برسد باز هم ضرورت تغییر قیمت بنزین پیش می‌آید؟
این اقتصاددان ادامه داد: بنابراین یکی از مسائل که افزایش قیمت بنزین را اجتناب‌ناپذیر می‌کند وجود تورم است. نکته دوم بهره‌وری نامناسب خودروهاست. خودروهایی که در داخل تولید و استفاده می‌شوند مصرف سوخت بالایی دارند، در نتیجه هزینه سوخت را برای مصرف‌کننده بالا می‌برند. نکته سوم این است که به ازای هر یک بشکه نفتی که به پالایشگاه‌ها تحویل می‌دهیم فرآورده کمتری در مقایسه با دیگر کشورهای جهان تحویل می‌گیریم. بنابراین نباید فقط به این فکر کنیم که قیمت بنزین را باید به چه کسی بدهیم و بعد به دنبال محاسن و معایب آن بگردیم. قبل از آن باید از خود بپرسیم که چه کاری باید انجام دهیم که مصرف انرژی بهره‌ورتر باشد. اگر به علت‌العلل مسائل بپردازیم شاید مسوولان مجبور نباشند که هر سه چهار سال یک بار به این فکر کنند که قیمت بنزین را بالا ببرند یا نبرند و تبعات این تغییرات قیمتی چه خواهد بود.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا اجرای این طرح می‌تواند مقدمه‌ای برای افزایش قیمت بنزین باشد یا خیر گفت: مقامات دولتی و مسوولان مربوطه گمانه‌زنی‌ها در خصوص افزایش قیمت بنزین را رد می‌کنند و بنابراین بعید به نظر می‌رسد که دولت اقدام به تغییر قیمت بنزین در برهه کنونی کند، با این حال چنانچه دولت تصمیمی برای افزایش قیمت بنزین داشته باشد طبیعی است که این تصمیم به صورت پایلوت شروع شود تا به سرانجام برسد.
مقدمه‌چینی برای افزایش قیمت بنزین
از نگاه مرتضی افقه، اجرای این طرح می‌تواند مقدمه‌ای برای افزایش قیمت بنزین باشد. پیشتر نیز گمانه‌زنی‌هایی در خصوص اجرای این طرح وجود داشت. به ظن مجلسی‌ها و برخی از تصمیم‌گیران، اختصاص سهمیه بنزین به اشخاص به جای صاحبان خودرو شیوه توزیع انرژی را عادلانه‌تر می‌کند. اما چنانچه اجرای این طرح زمینه‌ای برای افزایش قیمت بنزین باشد پیش‌بینی می‌شود مشکلات اجتماعی جدید رقم بخورد.این اقتصاددان در گفت‌وگوی خود با «جهان‌صنعت» گفت: نهادهای تصمیم‌گیر دچار سردرگمی شدیدی شده‌اند. یک بار آقای محسن رضایی می‌گوید که دولت از دی رقم یارانه‌ها را افزایش می‌دهد، به دنبال آن آقای احسان خاندوزی این خبر را تکذیب می‌کند و می‌گوید که فعلا دولت برنامه‌ای برای افزایش یارانه‌ها ندارد. از این سردرگمی‌ها پیداست که مقامات دولتی در این تصمیم دشوار و حساس اجتماعی- سیاسی دچار دوگانگی شده‌اند. با همه اینها به نظر می‌رسد که کمبود درآمدهای نفتی است که دولت را برآن داشته به دنبال حذف یارانه پردرآمدها باشد تا منابع بیشتری جایگزین نفت کند.به گفته وی، افرادی که بیش از یک خودرو دارند چندان از افزایش قیمت بنزین متاثر نمی‌شوند. افزایش قیمت بنزین به صورت غیرمستقیم به دلیل تاثیری که بر تورم و قیمت کالاها دارد بر توده مردم و اقشار کم‌درآمد فشار می‌آورد، اما آنهایی که صاحب درآمد بالایی هستند در برهه کنونی بهره زیادی از بنزین آزاد می‌برند. افقه تصریح کرد: برخی تصور می‌کنند که ارزان بودن بنزین دلیل اصلی بالا بودن مصرف آن است. هرچند این مساله می‌تواند یکی از دلایل بالا بودن مصرف بنزین در ایران باشد، اما خودروهای ساخت داخل به دلیل کیفیت پایینی که دارند مصرف سوخت و انرژی در آنها بیشتر است.
بنابراین در این حالت گران کردن بنزین مثل این می‌ماند که هزینه بی‌تدبیری‌های خودروسازان را به مردم و مصرف‌کنندگان تحمیل کنیم.به باور وی، الگوهای شهرسازی و ترافیک شهری و تراکم جمعیت نیز موجبات مصرف بالای بنزین را فراهم می‌کنند. بنابراین الزاما مصرف بالای بنزین به دلیل پایین بودن قیمت بنزین نیست، اما از آنجا نهادهای تصمیم‌گیر قادر به برطرف کردن سایر عوامل اثرگذار بر این مساله نیستند سعی می‌کنند بالا بردن قیمت بنزین را بهانه‌ای برای اصلاح الگوی مصرف کنند، حال آنکه به نظر نمی‌رسد این مهم تاثیر زیادی بر اصلاح شیوه مصرف انرژی داشته باشد.
- 14
- 7
