به گزارش اصلاحات نیوز، آب مایه حیاتی که به ابزار سیاسی، هژمونیک«سلطه جویانه» و کالای تجاری برای ترکیه تبدیل شده است. «آب در برابر نفت» سیاست دولت ترکیه در مقابل کشورهای همسایه خود همانند عراق و سوریه است؛ سیاستی که از چند دهه گذشته آغاز شده و هم اکنون نیز درحال به ثمر رسیدن است. اما دود سیاست آبی ترکیه در چشم ایرانیان رفته است. ماجرا از پروژه ای به نام «گاپ» شروع می شود. رودخانه های دجله و فرات از ترکیه سر چشمه می‌گیرند، پس از آن به سوی کشورهای سوریه و عراق روان می شوند. اما از آنجاییکه این رودخانه ها سرانجام اروندرود می پیوندند و در نهایت به خلیج فارس سرازیر می‌شوند؛ اجرای هرگونه پروژه های آبی در این منطقه محیط زیست ایران به ویژه خوزستان و تالاب هورالعظیم را تحت تاثیر خود قرار می دهد.
گاپ ویرانگر
در طرح گاپ احداث ۲۲ سد و ۱۹ نیروگاه برقی پیش بینی شده است. هشت سد بزرگ از جمله آتاتورک در رودخانه فرات و ایلیسو در دجله احداث شده است. طرحي كه بيش از ۶۰ هزار ميليارد مترمكعب آب از حقابه رودخانه‌هاي دجله و فرات را به‌وسيله سدسازي ربوده است. معروف‌ترين سد اين پروژه، «آتاتورك» نام دارد كه موجب شده است منطقه بين‌النهرين از ۹۰ رودخانه به حجم زاينده‌رود محروم شود. پيامد اجراي طرح «گاپ»، بحران خشكسالي در سوريه و عراق، باير شدن چند ميليون هكتار از اراضي كشاورزي اين كشورهاست.
سدهای خارجی منشا ریزگردها
اما چرا پروژه‌هاي سدسازي تركيه و بحران خشكسالي در سوريه و عراق، براي ايران مهم است؟ هجوم ريزگردها و تنش آبي در ۵۰درصد از مساحت كشور، به بحران امنيتي در ایران تبديل شده است. محيط زيست،جغرافياپذير نيست؛ یکی از متمهان اصلی پرونده ریزگردها، پروژه «گاپ» در ترکیه است. براساس آمار سال ۶۸ ، چشمه‌هاي توليد گرد و خاك در منطقه عراق و سوريه، ۶ چشمه بوده اما درحال حاضر به بيش از ۳۰۰ چشمه افزايش يافته است. سدهای ویرانگر ترکیه متهم اصلی این ویرانی ها هستند. منشا خارجی گرد و غباری که پاییز مهمان ناخوانده ایرانیان می شود و زندگی مردم جنوب و غرب کشور را فلج می کند؛ این ۳۰۰ چشمه گرد و غبار است. آن سوی دیگر ماجرا، حقابه تالاب هورالعظیم است که از رودخانه دجله و فرات قطع می شود؛ تالابی که هم اکنون نفس های آن به شماره افتاده است.
ردپای اسرائیلی‌ها در گاپ
شاید جالب باشد بدانید شرکت های اسرائیلی در پروژه گاپ سرمايه‌گذاري ۱۰۰ ميليون دلاري انجام داده اند و بیش از ۸۰ درصد پیمانکاران این پروژه شرکت های اسرائیلی هستند. همین موضوع نیز پای گاپ ویرانگر را به كميته «امنیت آب» کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز باز کرد . كميته امنيت آب، اين طرح را تهدید بزرگ آبی نه‌تنها براي ايران بلكه خاورميانه اعلام كرده است.
اما مساله ای که کمتر به آن توجه شده، بازگشت دوباره یهویان ترک و کردتبار به منطقه آناتولی ترکیه است. برخی از روستاهای منطقه آناتولی که در گذشته یهودی نشین بوده و اهالی آن به اسرائیل مهاجرت کرده بودند، شاهد بازگشت دوباره یهودیان به این روستاها هستند، این طرح با حمایت دولت اسرائیل و چراغ سبز ترکیه در حال انجام است.بسیاری بر این باورند که گاپ پروژه ای صهیونیستی است و طرحی به نام خط انتقال آب «صلح» را گواه روشنی بر این مساله می دانند. به گفته برخی از مقامات دولت ترکیه، قرار است؛ بخشی از آب ذخیره شده در پروژه گاپ از طریق خطوط لوله به اسرائیل انتقال داده شود، این پروژه موسوم به لوله های «صلح» است. اما تاکنون خبری از اجرایی شدن این پروژه در هیچ رسانه ای منتشر نشده است. اما گاپ علاوه بر ابزار فشار دولت ترکیه بر کشورهای همسایه، به پروژه ای برای کنترل و تحت فشار قرار دادن کردهای ترکیه نیز تبدیل شده است چراکه مهم ترین شهرهای کرد نشین ترکیه محل اجرای پروژه گاپ است.
توافق ترکیه و عراق بر سر ایلیسو
نزدیک به نیم‌قرن از آغاز پروژه «گاپ» در ترکیه می‌گذرد. یکی از جنجالی ترین سدهای پروژه گاپ سد ایلیسو است؛ سدي كه به‌دست مستشاران فني از كشورهاي آلمان، اتريش و سوييس طراحي شد و اين مستشاران تا مقطعي نيز درحال ساخت آن بودند. گنجايش اين سد بيش از ۱۰ ميليارد مترمكعب است؛ يعني حدود سه برابر بيشتر از كرخه به‌عنوان بزرگ‌ترين سد ايران. ايليسو در منطقه كردنشين «حسن‌كي» که دارای میراث جهانی است احداث و درحال آبگیری است. احزاب سبز در كشورهاي آلمان، اتريش و سوييس به ساخت سد ايليسو اعتراض‌هاي گسترده‌اي كرده‌اند.اعتراض احزاب سبز اين كشورها به پروژه ايليسو موجب شد تا دولت‌هاي آلمان، اتريش و سوييس از اين پروژه خارج شوند اما باوجود خارج شدن اين كشورها از پروژه ايليسو، تركيه ساخت این سد را به اتمام رساند و هم اکنون آبگیری آن را آغاز کرده است.
خبری از حق‌آبه نیست
براساس قوانین بین الملل دولت ایران نمیتواند از دولت ترکیه به سازمان های جهانی درخصوص پروژه گاپ شکایت کند تنها دولت عراق می تواند از دولت ترکیه شکایت کند؛ اما شوربختانه به دلیل عدم عضویت کشورهای ترکیه،عراق و همچنین ایران در کنوانسیون ۱۹۹۷ «کنوانسیون حقوق بهره برداری های غیرکشتیرانی از آبراههای بین المللی» این موضوع نمی تواند در مجامع بین الملل مطرح شود.
دولت ترکیه موفق به اجرای سیاست های آبی سلطه‌جویانه خود در برابر کشور همسایه خود عراق شده است؛ هم اکنون که دولت های ترکیه و عراق بر سر حقابه از سد ایلیسو با یکدیگر به توافق رسیده اند و ترکیه نیز اختصاص ۵۰ درصد از سد ایسیلو به عراق را ضمانت کرده است ابن درحالیست که تاکنون ایران موفق به توافقی با دولت‌های ترکیه و عراق نشده است.
نبرد آب در خاورمیانه
نبرد آب بیش از گذشته خاورمیانه را تهدید می‌کند. خاورمیانه‌ای که براساس ارزیابی‌های بین‌المللی تا سال ۲۰۲۵ به‌عنوان منطقه خشک شناخته می‌شود. این وضعیت تا سال ۲۰۵۰ به مراتب وخیم‌تر خواهد شد و کمبود آب و خشکسالی به موضوعي بسیار جدی برای کشورهای خاورمیانه، از جمله ایران، تبدیل خواهد شد و حتی ممکن است بخش‌هایی از کشور به‌طور کامل از حیز انتفاع ساقط شوند.
دیپلماسی ضعیف آبی
دیپلماسی ضعیف آبی ایران بحران خشکسالی را در کشور تشدید کرده است. ضعفی که در همه‌ی دولت‌ها شاهد آن بوده‌ایم و دولت رییسی نیز از این قضیه مستثنی نیست.
به‌تازگی وزیر امور خارجه در صحن علنی مجلس درباره سدسازی دولت ترکیه گفته است:«با صدای بلند اعلام می‌کنیم این اقدام ترکیه برای ما قابل قبول نیست و با آن مخالفیم. برای اولین بار در طول تاریخ در طول چهار ماه گذشته گام‌های لازم برای تشکیل کمیته مشترک آبی بین ایران و ترکیه برداشته شده است.»
علیرضابیگی، نماینده مجلس نیز دراین‌باره گفته است:«طی صحبت‌هایی که بین مسئولان دو کشور انجام شده، دولت ترکیه به وزارت خارجه ما اطمینان خاطر داده که هدف ما از سدسازی‌ها، بیشتر بهره‌گیری از از انرژی برق‌آبی است و برای ذخیره‌سازی آب برنامه‌ای را نداریم؛ البته کاملا مشخص از که دولت ترکیه منافع خود را دنبال می‌کند. و ما از توضیحات وزیر امور خارجه قانع شدیم.»
كدام دولت، مسئول خشكي اروميه است؟
وزیر امورخارجه درحالی از دستاورد مهم دولت سخن می‌گوید که پیشتر نیز وزرای دولت‌های پیشین نیز همین سخنان را گفته بودند. اما در عمل موفق به گرفتن حی یک مترمکعب حقابه برای ایران نشده‌اند.
دولت ايران به دولت تركيه درخصوص پروژه‌هاي سدسازی، اعتراض‌هاي فراواني داشته است اما نكته قابل توجه پاسخ دولت تركيه به اين اعتراض‌ها بوده است. آنها به مسئولان ايراني گفته‌اند كدام دولت، مسئول خشك شدن اروميه، بختگان، گاوخوني و صدها تالاب و رودخانه ديگر در ايران است؟ در ميان حراج آب در ايران، حال چه انتظاري از كشورهاي همسايه براي به اشتراك گذاردن منابع آبي‌شان با ايران مي‌رود.
سفیر ترکیه نیز در پاسخ به اعتراض دولت ايران و ديگر كشورهاي همسايه نسبت به سدسازی ترکیه گفته بود:« ترکیه از حق حاکمیتش بر سرچشمه‌های دجله و فرات و سدسازی بر آنها نمی‌گذرد و منابعي همچون آب را با ديگر كشورها به اشتراك نمي‌گذارد».
نویسنده: نجمه جمشیدی
- 13
- 1
