نابودی ۴/۱۷ میلیارد مترمکعب گاز ایران

سالانه بیش از ۱۷ میلیارد مترمکعب گاز تولیدی ایران هدر می‌رود. این خبر تازه‌ای نیست. چند سالی است که هم گزارش‌های رسمی این موضوع را تایید کرده و هم برخی مقامات آن را مطرح کرده‌اند. مهم‌ترین دلیلی که برای این هدررفت گاز مطرح می‌شود، نبود تکنولوژی برای به‌کارگیری گازهای همراه نفت است. تکنولوژی که به گفته کارشناسان لایسنس آن تنها در اختیار چند کشور قرار دارد که آنها هم به دلیل تحریم‌ها این تکنولوژی را در اختیار ایران قرار نمی‌دهند. به همین دلیل هم این گاز در مشعل‌ها بی‌دلیل می‌سوزد.

اولین‌بار شاید ۱۵ سال پیش مقامات وقت وزارت نفت از هدررفت گاز خبر دادند. آن زمان میزان هدررفت گاز رقمی در حدود ۵ میلیارد مترمکعب بود‌، اما به تدریج که تولید بالا رفت، تکنولوژی‌های موجود به دلیل تحریم‌ها مستهلک شد و ورود تکنولوژی جدید برای جلوگیری از این حجم از هدررفت گاز وارد نشد، حجم گاز تلف‌شده هم بیشتر شد. به طوری که امروز این میزان هدررفت به ۴/۱۷ میلیارد مترمکعب می‌رسد. رقمی معادل صادرات گاز به عراق و ترکیه!بانک جهانی در گزارش اخیر خود عنوان کرده که میزان هدررفت گاز در ایران طی سال ۲۰۲۱ به میزان ۴/۱۷ میلیارد مترمکعب بوده است. البته بانک جهانی این موضوع را مختص به ایران نمی‌داند و در گزارش خود تاکید کرده که هدر‌رفت گاز در جهان طی ۱۰ سال گذشته، با وجود پیشرفت‌های اولیه در کاهش هدررفت گاز در میادین نفت و گاز جهان، طی یک دهه گذشته پیشرفت محسوسی در این زمینه حاصل نشده است.

براساس گزارش بانک جهانی، کاهش ناامیدکننده هدررفت گاز طبیعی در میادین نفت و گاز جهان در ۱۰ سال گذشته در شرایطی است که در این مدت توجه بین‌المللی به‌ضرورت کنترل گازهای گلخانه‌ای بیشتر شده که نشان می‌دهد سالانه ۱۴۴ میلیارد مترمکعب گاز هدر رفته و این عدد تقریبا ثابت بوده است. این در حالی است که تولید جهانی نفت طی این سال‌ها اندکی افزایش ‌یافته و به طور متوسط ۸۰ میلیون بشکه در روز بوده است.

آن‌طور که در گزارش بانک جهانی تصریح شده با این میزان گازی که در دنیا هدر می‌رود می‌توان ۱۸۰۰ تراوات ساعت برق تولید کرده که معادل دوسوم کل برق تولیدی در اتحادیه اروپاست. موضوعی که حالا با افزایش قیمت گاز در دنیا و کمبود منابع انرژی گاز برای اروپا می‌تواند در اولویت قرار بگیرد.

به گفته کارشناسان کنترل هدرروی گاز از نظر محیط زیست و جلوگیری از آلودگی هوا هم از اهمیت بالایی برخوردار است، به این دلیل که در سال‌های اخیر به دلیل پدیده گرم شدن هوا، تغییرات آب و هوایی باعث بروز مشکلات بسیاری برای مناطق مختلف کره زمین شده است. نمونه آن را در پدیده مانسون در مرداد امسال در ایران دیدیم.

براساس گزارش بانک جهانی، گازهای پرت شده یکی از منابع مهم انتشار متان در هوا هستند و متان نسبت به دی‌اکسیدکربن تاثیر بیشتری در آلودگی محیط زیست دارد. هر چند ماندگاری کمتری در جو دارد، اما کاهش انتشار متان می‌تواند سریع‌ترین و موثرترین راه برای کاهش سرعت تغییرات آب‌وهوایی در جهان باشد.

لایسنس نمی‌دهند

به دنبال حمله نظامی روسیه به اوکراین و اعمال تحریم‌های غرب علیه روسیه، قیمت گاز در بازار جهانی رو به افزایش گذاشته است. هرچند قطع گاز روسیه به روی اروپا هم از دلایل دیگر افزایش قیمت گاز است، اما دو عامل یاد شده باعث شده برای کشوری مثل ایران که دارای دومین منابع گازی دنیاست این حسرت باقی بماند که اگر گاز بیشتری تولید می‌کرد، حالا بهترین فرصت برای صادرات در اختیار داشت. اما این تنها یک روی سکه است.

تنها تولید بیشتر نیست که مساله ایران در صادرات گاز است، نبود تکنولوژی‌های مناسب برای تبدیل گازهای تولیدی به ال‌ان‌جی موضوع دیگری است که بارها کارشناسان درباره ضرورت واردات این تکنولوژی توصیه کرده‌اند. اما این تکنولوژی در اختیار معدود کشورهایی مثل آمریکا، استرالیا و فرانسه است و سایر کشورها مثل قطر که از این تکنولوژی استفاده می‌کنند به صورت لایسنس آن را به کار گرفته‌اند.

مسعود خوانساری رییس اتاق تهران اخیرا گفته است، روزانه ۵/۴۷ میلیون مترمکعب گاز در کشور هدر می‌رود که اگر قیمت هر مترمکعب گاز را ۹ سنت در نظر بگیریم سالانه حدود ۵/۱ میلیارد دلار ارزش هدر‌رفت این ذخایر است.

خوانساری با اشاره به گزارش بانک جهانی در سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱، گفته است: ایران مقام نخست هدررفت گاز از میادین نفت و گاز خود را در میان کشور‌های نفتخیز جهان داشته است. طوری که از ۱/۱۱ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۱۲ به ۴/۱۷ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۲۱ رسیده است که نشان از ۵/۲ برابر شدن تولید گاز خام کشور دارد. ضمن اینکه در این مدت تولید گاز در کشور از ۲۸۰ میلیون مترمکعب در روز در سال ۱۳۹۲ به ۷۰۰ میلیون مترمکعب رسیده است.

رییس اتاق تهران ابراز امیدواری می‌کند که با اقداماتی که وزارت نفت انجام می‌دهد و گسترش فعالیت‌ها شاهد روزی باشیم که این هدر‌رفت به کمترین میزان ممکن برسد و حتی صفر شود.

برنامه‌ای که باید فوریت پیدا کند

هرچند هنوز از احیای برجام خبر تازه‌ای منتشر نشده اما سیگنال‌های بازار جهانی انرژی نشان می‌دهد که احتمال احیای برجام قوت گرفته است.

ایران پیشنهادهای خود را به اعضای ۱+۴ داده و حالا منتظر است که آمریکا نظر خود را درباره پیشنهادهای ایران برای احیای برجام ارائه کند. آن‌طور که خبرهای غیررسمی نشان می‌دهد در صورتی که برجام احیا شود، ایران درخواست کرده که شرکت‌هایی که به دنبال احیای برجام وارد پروژه‌های سرمایه‌گذاری در ایران می‌شوند، حداقل در دوره مورد توافق اگر تحریم ثانویه‌ای رخ بدهد، تا پایان قرارداد در پروژه‌های ایران باقی بمانند. این موضوع می‌تواند یک فرصت طلایی برای صنعت نفت و گاز ایران باشد که نسبت به واردات تکنولوژی به خصوص برای جلوگیری از هدررفت گاز اقدام کند.

البته پیش از این هم جواد اوجی وزیر نفت گفته بود که ۲۸ قرارداد جمع‌آوری گازهای مشعل بالغ بر یک میلیارد یورو را امضا کرده و قرار است با اجرای این پروژه‌ها ظرف دو الی سه سال آتی گازهای مشعل جمع‌آوری شوند. بنا به گفته وزیر نفت این گازهای غنی که تبدیل به دود شده و محیط‌زیست را آلوده می‌کنند با این قراردادها به عنوان خوراک مجتمع‌های پتروشیمی استفاده خواهند شد.

کارشناسان می‌گویند، احیای برجام می‌تواند به این قراردادها کمک شایانی کند و باعث تسریع در جلوگیری از هدررفت گاز و تبدیل آن به ارزش‌افزوده برای صنعت نفت و گاز ایران شود.