زمستان سختی که گریبان‌گیر خودمان شد/ عراق، قطر و باکو چگونه از ایران جلو زدند؟

روزنامه فراز نوشت: تنها یک هفته به آغاز زمستان در ایران باقی مانده که «جواد اوجی»، وزیر نفت دولت سیزدهم از مردم «صرفه‌جویی» در مصرف گاز را درخواست می‌کند. «اوجی» در تازه‌ترین اظهاراتش گفته که مشترکان پرمصرف در ایران «نقره داغ» خواند شد.

هشدار کمبود گاز و درخواست مصرفه بهینه در آستانه آغاز فصل سرد سال درحالی توسط وزیر نفت ابراز شده که مدت زیادی از هشدار مقامات رسمی به «زمستان سخت»‌ در اروپا نمی‌گذرد. یادمان نمی‌رود که همین عبارت و مفاهیمی مشابه با آن، مدت‌ها تیتر اول رسانه‌های متبوع دولت ابراهیم رئیسی را به تسخیر درآورده بود. حالا اما، تامین گاز برای مصرف داخلی نیز با مشکلات بزرگی مواجه شده‌است.

طبیعی است که موقعیت ایران، تحت فشار تحریم‌های بی‌سابقه و فرار سرمایه از کشور، در معادلات انرژی جهان و منطقه از ثبات گذشته برخوردار نیست و همین کافی است تا عقب‌گرد تاریخی کشور در صنعت نفت و گاز را به خوبی توجیه کند. همه این‌ها اما نافی ضعف تصمیم‌گیرندگان در مدیریت این صنعت نیست. بر کسی پوشیده نیست که تنها راه برون‌رفت از بحران امروز، حل مناقشات بین‌المللی و منطقه‌ای است و احیای برجام شاید تنها مسیر عبور از چنین شرایطی باشد. با هر روز تعلل در احیای توافق‌ها، رقبای بازار انرژی در همسایگی ایران به دستاوردهای تازه‌تری می‌رسند و ایران، روز به روز به حذف شدن از معادلات بازار نفت‌وگاز نزدیک‌تر می‌شود

قطر، با حدود ۳ میلیون نفر جمعیت و سومین دارنده ذخایر نفت در جهان، در چندسال اخیر توانسته به بزرگترین فروشنده گاز مایع در دنیا تبدیل شود. سرمایه و فناوری غربی و اروپایی، نقش بزرگی را در احقاق این دستاورد ایفا می‌کند. میزان سرمایه‌گذاری کمپانی نفتی «شل» در قطر، از سال ۲۰۰۶ تا به امروز، در مجموع بیش از ۲۰ میلیارد دلار بوده و تعهد‌های بلند مدتی را برای سودآوری این کشور از تولید و فروش نفت و گاز عقد شده است. کمپانی فرانسوی «توتال» نیز با در اختیار داشتن ۳۰درصد از سهام میدان نفتی «شاهین» و مجموعا ۴۶.۷درصد از تاسیسات تقطیر گاز مایع در قطر، تولید بیش از ۱۸میلیون تن‌متر گاز مایع را برای این کشور تضمین می‌کند. «اکسان موبیل» و «وسکو» نیز از دیگر کمپانی‌های نفتی حاضر در قطر هستند.

عراق، کشوری با جمعیت ۴۱ میلیونی و یکی از وابسته‌ترین اقتصادهای جهان به نفت است. در دهه گذشته، درآمدهای نفتی عراق، بیش از ۹۹ درصد صادرات، ۸۵ درصد بودجه دولت و ۴۲درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را به خود اختصاص داده است. شرکت مهندسی نفت چین، یکی از شرکت‌های تابعه شرکت ملی نفت چین، قراردادی به ارزش ۳۸۶ میلیون دلار را برای مهندسی، خرید، ساخت و راه‌اندازی دو مجموعه از تأسیسات فرآوری نفت خام در میدان نفتی رومیله در جنوب عراق منعقد کرده است. ظرفیت تولید میدان «رومیله»، ۱.۵میلیون بشکه نفت در روز است.

عراق، از نظر ذخایر نفتی متعارف جهان در رتبه سوم قرار دارد. تولید نفت عراق از روزانه ۱.۳ میلیون بشکه در سال ۲۰۰۳، به ۴.۲ میلیون بشکه در سال ۲۰۲۲ رسید که بیش از ۳.۵ میلیون بشکه از آن، روزانه صرف صادرات می‌شود. یاری سرمایه و فناوری‌های خارجی به بهینه‌سازی مصرف انرژی در عراق، مصرف روزانه این کشور را در سقف ۸۵۰هزار بشکه در روز حفظ کرده است.

جمهوری باکو، همسایه ایران در جوار خزر، با جذب بیش از ۶۰ میلیارد دلار سرمایه از ۳۳ کمپانی در ۱۵ کشور جهان توانسته تولید نفت خود را از روزانه ۸۳هزار بشکه در سال ۲۰۰۲ به ۸۵۶هزار بشکه در سال ۲۰۲۱ برساند. از ابتدای سال ۲۰۲۲، بیش از ۴۱ میلیارد دلار برای توسعه میدان های «آذری-چراغ-گونشلی» سرمایه‌گذاری شده که حدود ۲۰۱هزار بشکه نفت در روز و سالانه بیش از ۴۹ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی را برای دولت آذربایجان به ارمغان خواهد آورد.

وضعیت ایران در بازار نفت، با پیشرفت‌های چشم‌گیر همسایگان رقیب، رو به تضعیف است. صنعت نفت ایران، ظرفیت تولید بیش از ۴میلیون بشکه در روز را در خود دارد و حالا با توجه به وضعیت تحریمی بی‌سابقه و عدم امکان صادرات نفت، عملا به ظریفت اسمی تبدیل شده است. هم‌پیمان‌های ایران در شرایط تحریم نیز اخیرا با عقد قراردادهایی با دیگر کشورهای خلیج فارس از جمله قطر، نشان دادند که خطر پذیرش ریسک تحریم‌های غرب، بیش از گذشته است و معامله بی‌دردسر برای آن‌ها مطلوب‌تر است. به نظر می‌رسد تا زمانی که شمشیر تحریم از زیر گلوی صنایع نفتی و نظام پولی و بانکی کشور برداشته نشده، باید شاهد پیشرفت روزانه رقبا در منطقه و افول آرام صنعت نفت ایران باشیم.