ضربه ۱۰۰ میلیارد دلاری نفروختن نفت برای ایران

روزنامه هم‌میهن نوشت: آمارها درباره میزان صادرات نفت خام و میعانات نفتی و نفت کوره در کنار نرخ فروش آن، به‌دلیل تحریم‌ها خاکستری هستند، زیرا نه مبادی رسمی می‌توانند به‌راحتی از ایران خرید نفت داشته باشند، نه ایران می‌تواند نفت خام را خود با قیمت واقعی به فروش برساند. بنابراین کسی نمی‌تواند به‌صراحت تمام بگوید که در حال حاضر روزانه چه میزان صادرات نفت خام وجود دارد.

آمارها براساس گزارش‌های متعدد از ۷۰۰هزار تا ۱.۵ میلیون بشکه در روز متغیر است. با این حال، رئیس اتاق بازرگانی تهران از ضرر ۱۰۰ میلیارد دلاری به اقتصاد به‌دلیل عدم فروش نفت سخن گفته است. این رقم با استناد به اظهارات وزیر نفت مبنی بر عدم‌النفع مالی ایران از محل افزایش ظرفیت تولید نفت به چهار میلیون بشکه در روز و ناتوانی در فروش آن به‌دلیل تحریم‌ها استخراج شده است. این در حالی است که اقتصاد نفتی ایران به‌دلیل تحریم‌ها قادر نیست درآمدهای ارزی خود را به داخل منتقل کند و برخی منابع می‌گویند که ایران ۳۵میلیارد دلار در بانک‌های چین از محل فروش نفت، ارز دارد. با این حال جواد اوجی، وزیر نفت گفته است: «هم‌اکنون ۸۰ درصد از فروش نفت خام ایران به‌صورت نقدی و با ارزهای خارجی انجام می‌شود و پول نفت را تمام‌و‌کمال گرفته‌ایم و این روند ادامه دارد.» در چنین شرایطی گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس مؤید این موضوع است که فقط ۶۶درصد درآمد نفتی در هشت ماهه امسال محقق شده است.

مدیران ارشد نفتی ظرفیت تولید را حدود سه‌میلیون و ۸۳۸ هزار بشکه تولید نفت خام اعلام کرده‌اند که این ظرفیت تا پایان سال به چهار میلیون بشکه خواهد رسید. همچنین ادعا شده است در هفت ماهه امسال ۳۴ میلیارد دلار درآمد ایران از فروش نفت بوده که دو برابر درآمد نفتی ایران در ۱۲ ماهه سال ۲۰۲۰ است. روزنامه ایران، در گزارشی براساس آمارهای ارائه‌شده دولت ضمن این ادعا نوشته است: «ایران در سال گذشته میلادی حدود ۳۹ میلیارد دلار درآمد نفتی داشته است. این در حالی است که متوسط درآمد ماهانه ایران از فروش نفت در سال گذشته میلادی ۳.۲۵میلیارد دلار بوده اما ایران در هفت ماهه امسال به‌طور متوسط ۴.۸۵ میلیارد دلار درآمد نفتی داشته که نشان‌دهنده رشد ۴۹درصدی است.» اما موضوع مهم میزان صادرات نفت ایران در سال جاری است. ادعای دولت صادرات ۳/۱ تا ۵/۱ میلیون بشکه در روز است، اما گزارش‌های رسمی اوپک موید این است که این رقم در بهترین حالت ۷۰۰ هزار بشکه در روز است.

در همین ارتباط مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی اعلام کرده است: «از محل صادرات نفت، از ۲۵۰ هزار میلیارد تومان سهم دولت در شش‌ماهه نخست سال جاری فقط ۱۴۱هزار میلیارد تومان یعنی معادل ۵۶ درصد محقق شده است، درحالی‌که درآمد حاصل از صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی در هشت‌ماهه نخست امسال مجموعا ۳۶۱ درصد نسبت به دوره مشابه سال قبل رشد داشته، اما نسبت به پیش‌بینی بودجه سال جاری، بالغ بر ۲۱۵هزار میلیارد تومان یعنی ۶۶.۶ درصد تحقق داشته است. در تیرماه گذشته نیز از سوی دولت اعلام شد که درآمدهای نفتی دولت در چهارماهه نخست امسال حدود ۴۸۰ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش پیدا کرده و به‌رقم ۶۵ هزار میلیارد تومان رسیده، اما به‌‌رغم این افزایش درآمد، نسبت به سهم چهارماهه از رقم مصوب در بودجه ۱۴۰۱ به‌طور کامل محقق نشده است.» در همین حال گزارش دیوان محاسبات از تفریغ بودجه شش‌ماه نخست سال ۱۴۰۱ منتهی به پایان شهریورماه از افزایش ۴۴۶ درصدی میزان وصولی ریالی حاصل از نفت خام، میعانات گازی و خالص گاز صادراتی در دوره گزارش‌گری کنونی نسبت به مدت مشابه پارسال خبر داده بود که این نیز به معنای تحقق صددرصدی درآمدهای نفتی پیش‌بینی‌شده در بودجه نیست.

مجلس، سال گذشته، در لایحه بودجه، میزان صادرات نفت خام را ۴/۱میلیون بشکه در روز با نرخ ۷۰ دلاری مصوب کرده است. برای سال آینده نیز مرکز پژوهش‌های مجلس برآورد کرد با فرض قیمت ۷۵دلاری هر بشکه نفت ایران، درآمدهای حاصل از فروش نفت به حدود ۲۷.۳ میلیارد دلار خواهد رسید. همچنین با فرض استمرار تحریم‌ها و ادامه مناقشه اوکراین و تلاش روسیه برای جایگزین کردن بازار اروپا و تمرکز بر بازار شرق آسیا، به‌دلیل پیش‌بینی کاهش رشد اقتصادی در اقتصادهای نوظهور، میزان صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران حدود یک میلیون بشکه در روز فرض می‌شود و قیمت هر بشکه نفت ایران در بودجه ۱۴۰۲ حدود ۷۵ دلار خواهد بود.

در فضای کنونی به سهولت نمی‌توان از آینده بازار نفت ایران سخن گفت؛ اینکه چه میزان تولید، صادرات و درآمد ارزی وجود دارد. با این حال مسئولان وزارت نفت همانند سایر مدیران ارشد دولت سیزدهم سعی دارند آمار و ارقامی اعلام کنند که نشان ‌‌دهد کشور در شرایط عادی به‌سر می‌برد. این در حالی است که اقتصاد نفتی ایران در بدترین شرایط خود در طول ۴۰سال اخیر قرار دارد.

تشریح ضرر ۱۰۰ میلیارد دلاری از نفروختن نفت

رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران در توضیح رقم اعلام‌شده از ضرر نفروختن نفت به اقتصاد ایران به هم‌میهن، گفت: «اخیرا جواد اوجی، وزیر نفت با کمیسیون انرژی اتاق تهران جلسه‌ای داشت و در آن جلسه آمار و ارقامی از میزان تولید و فروش نفت و میعانات گازی ارائه کرد که خروجی آن رقم اعلام شده است. با استناد به اظهارات وزیر نفت ظرفیت بهره‌برداری از مخازن نفت حدود سه میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه در روز بوده که این ظرفیت به حدود چهار میلیون بشکه در روز افزایش یافته است. بنابراین با وجود افزایش تولید، امکان فروش نفت به دلیل تحریم‌ها وجود ندارد.»

او به آمارهای ارائه‌شده از سوی اوپک درباره میزان تولید نفت ایران در دسامبر(ماه گذشته) اشاره و اظهار کرد:‌ «بر اساس گزارش اوپک در این ماه ایران دو میلیون و ۵۲۰ هزار بشکه تولید داشته است. از این میزان حدود ۱.۷ تا ۱.۶۸ میلیون بشکه در روز مصرف داخلی داریم و مابقی صادر‌ می‌شود. یعنی ایران حدود ۷۰۰ هزار بشکه در روز صادرات نفت دارد.»

پدیدار معتقد است که اگر مبنا اظهارات وزیر نفت باشد بر اساس میزان تولید کنونی سه‌میلیون بشکه در روز و مصرف ۱.۷ میلیون بشکه در روز در بخش داخلی مابقی آن یعنی ۱.۳ میلیون بشکه در روز باید صادر‌ شود که البته وزیر نفت از صادرات ۱.۵ میلیون بشکه نیز سخن گفت. این اظهارات با گزارش اوپک مغایرت دارد.

او درباره عدم‌النفع مالی ایران از محل عدم فروش نفت با توجه به افزایش ظرفیت تولید یعنی چهار میلیون بشکه در روز، تاکید کرد: «بعد از این اظهارات در کمیسیون انرژی اتاق مطالعه‌ای داشتیم که میزان عدم‌النفع ما با استناد به آمار وزیر نفت از ظرفیت تولید و عدم فروش به‌دلیل تحریم در طول یک‌سال گذشته حدود یک‌صد میلیارد دلار است. البته آمارهای اوپک با مسئولان کشوری در تعارض است. آمارها درباره مباحث نفتی از جمله میزان ظرفیت، میزان صادرات و... شفاف نیست. اما ‌رئیس اتاق بازرگانی عدم‌النفع را این قیمت برآورد و اعلام کرد.» رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران در پاسخ به اینکه چقدر می‌توان به این آمارهای داخلی اعتماد کرد، گفت:‌ «به‌درستی نمی‌دانم. اتاق بازرگانی بر اساس گزارش رسمی وزارت نفت و وزیر مربوطه رقم اعلام کرده است. هرچند‌ آمار اوپک رقم دیگری است.»

اعداد بزرگ از عدم‌النفع صادرات نفت قابل اعتماد نیست

سید محسن قمصری، مدیر اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت با بیان اینکه اعلام آمارهای ضررهای میلیاردی از عدم فروش نفت به معنای این نیست که ایران در شرایط کنونی قادر به فروش نفت نیست، به هم‌میهن گفت: «آمار ارائه‌شده توسط رئیس اتاق بازرگانی تهران بر اساس میزان صادرات و قیمت نفت و متناسب با ظرفیت تولید با ضرب و تقسیم اعلام شده است. یک‌زمانی دومیلیون و ۵۰۰ هزار بشکه نفت در روز صادرات داشتیم اما به‌دلیل تحریم این رقم کاهش یافت. به یاد دارم در اواخر دوران آقای زنگنه این میزان به ۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافت. البته در حال حاضر میزان صادرات به‌دلیل یافتن مسیرهای متعدد افزایش یافته و گفته می‌شود که این رقم به یک‌میلیون بشکه در روز رسیده است.»

او با تاکید بر اینکه نمی‌توان به محاسبات عدم‌النفع از صادرات نفت و رسیدن به اعداد بزرگ اعتماد کرد، اظهار کرد: «‌این محاسبات بستگی به چگونگی روش محاسبه دارد. در شرایط تحریمی نمی‌توان دنبال مقصر گشت. به‌هر‌حال کشور در حال پرداخت هزینه تحریم‌ها است. با وجود اینکه ظرفیت صادرات نفت وجود دارد اما نمی‌توان به‌دلیل تحریم نفت بفروشیم. بنابراین اگر بگوییم که با عدم فروش نفت ضرر میلیاردی داشته‌ایم، طبیعی است. ایران بازارهای فروش نفت خود را از دست داده است و این ضرر است؛ آن‌هم در شرایط هجمه روس‌ها به‌سمت بازارهای فروش نفت شرق معلوم نیست که وضعیت بازارهای نفت ایران چه خواهد شد. حتی اگر تحریم‌ها نیز برداشته شود به‌راحتی نمی‌توان گفت که ایران بتواند نبض بازار نفت را در دست بگیرد.» قمصری اعلام کرد: «‌در دولت گذشته فقط در مقطع کوتاهی ایران موفق به صادرات نفت و میعانات نفتی به میزان بالا بود و بعد از تحریم‌های ترامپ این میزان کاهش یافت و به‌شدت صادرات نفت نزولی شد. از سویی آخرین سرمایه‌گذاری در بالادستی نفت در زمان مرحوم رستم قاسمی بود و بعد از آن تحریم‌ها مانع از این سرمایه‌گذاری در بالادستی نفت شد. بنابراین طبیعی است که افت تولید داشته باشیم و معلوم نیست اگر تحریم‌ها برداشته شود چقدر می‌توانیم افزایش صادرات داشته باشیم.»

صادرات نفت در شرایط تحریم محرمانه است

یکی از مدیران ارشد وزارت نفت در دولت قبل که تمایلی به افشای نامش نداشت، درباره این میزان ضرر میلیارد دلاری ایران به دلیل تحریم،‌ به هم‌میهن گفت: «محاسبه درباره میزان ضرر از عدم فروش نفت را می‌توان بر اساس یک فرمول مشخص به‌دست آورد. اینکه چه میزان صادرات می‌توانیم داشته باشیم و چه میزان صادرات داریم. البته در این میان باید درباره قیمت روز نفت ایران، رقم کمتری را ملاک قرار داد زیرا در شرایط تحریم ایران حداقل ۱۰ درصد زیر قیمت ناچار به فروش نفت است و هزینه‌های انتقال آن نیز بیشتر است.» او تاکید کرد: «اصل مسئله در این‌باره عدم فروش نفت ایران در شرایط تحریم نیست بلکه مسئله اصلی میزان درآمد ارزی ایران از محل فروش نفت خام است. در حال حاضر ایران میلیاردها دلار از ‌محل فروش نفت به چین، طلبکار است اما نمی‌توانیم درآمدهای ارزی آن را استفاده کنیم و فقط می‌توانیم از این کشور کالا ‌خریداری کنیم.» ‌او معتقد است که «میزان صادرات نفت ایران در شرایط تحریم، محرمانه و سری است و آمارهایی که اعلام می‌شود جای شک و شبهه دارد. بنابراین نمی‌توانم رقم اعلامی را رد یا تایید کنم زیرا برآوردی از آن ندارم و باید آقای خوانساری درباره این ضرر میلیارد‌دلاری پاسخگو باشد. مسئله مهمتر اینکه شرکت ملی نفت مسئولیت صادرات مازاد تولید نفت را برعهده دارد.»

الهه ابراهیمی