چرا میدان آرش مهم است؟/ اختلاف ایران و عربستان درباره میدان نفتی مشترک

روزنامه هم میهن نوشت: کویت و عربستان بعد از امضای تفاهم‌نامه‌ای در سال گذشته، حال مدعی شده‌اند منابع طبیعی میدان الدره(آرش) تنها حق مشترک این دو کشور است و ایران در آن حقی ندارد. این در حالی است که مدیران نفتی دولت از آمادگی برای آغاز حفاری در میدان مشترک آرش خبر می‌دهند. در این شرایط کارشناسان حوزه نفت و گاز ضمن تاکید بر سهم ایران از این میدان، معتقدند که اختلاف ایجادشده جای نگرانی ندارد و قابل حل است و تنها اراده سیاسی نیاز دارد. با این وجود، با توجه به نوع دیپلماسی ایران در دولت کنونی این نگرانی وجود دارد که ایران نتواند از حق خود دفاع کند و باز دست ایران همانند سایر میادین مشترک کوتاه بماند.

ایران به دلیل تحریم‌ها و کمبود سرمایه‌گذاری، نتوانسته در توسعه میادین مشترک نفت و گاز کارنامه قابل‌دفاعی از خود داشته باشد. ایران همیشه با وجود تحریم در صنعت نفت و گاز و داشتن ذخایر غنی، سهم اندکی از بازارهای نفت و گاز داشته است. آنچه در میادین نفتی مشترک ایران و عراق یا میادین گازی مشترک ایران و قطر اتفاق افتاده است مصداق عینی این مسئله است. حال چالش جدیدی برای ایران در یکی از میدان‌های مشترک خود آغاز شده است؛ چالشی که براساس ادعای دو کشور کویت و عربستان، میدان آرش متعلق به ایران نیست و باید هرچه سریع‌تر این موضوع تعیین‌تکلیف نهایی شود تا دو کشور از منابع آن بهره ببرند. با این حال محسن خجسته‌مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در این باره گفته است: «هم‌اکنون میدان نفتی مشترکِ تعیین‌تکلیف‌نشده‌ای بین ایران و عربستان وجود ندارد. از سوی دیگر با توجه به احیای روابط بین دو کشور، کارهای مقدماتی برای انجام همکاری دوجانبه آغاز شده است. برای همه میدان‌های مشترک بین ایران و عربستان برنامه و مصوبه‌های لازم برای افزایش تولید و نگهداشت توان تولید دریافت شده است.» او اعلام کرد: «آمادگی کامل برای آغاز حفاری در میدان مشترک نفتی آرش وجود دارد و منابع قابل‌توجهی را برای اجرای طرح توسعه این میدان در هیئت‌مدیره شرکت ملی نفت ایران مصوب کرده‌ایم و با آماده‌ شدن شرایط، حفاری را در میدان آرش آغاز می‌کنیم».

در برابر این ادعا یک منبع در وزارت خارجه عربستان در گفت‌وگو با خبرگزاری رسمی این کشور (واس) مدعی شد که میدان گازی الدره(آرش) حق مشترک عربستان و کویت است و تنها این دو کشور حق حاکمیت کامل بر آن را دارند. ریاض بار دیگر از ایران دعوت می‌کند که براساس قوانین بین‌المللی، مذاکرات در خصوص ترسیم مرزها در آن منطقه را آغاز کنند. همچنین سعدالبراک، معاون نخست‌وزیر و وزیر نفت کویت در ادعایی عجیب گفته است: «کشورش به‌طور کامل مواضع و اقدامات ایران در این خصوص را نمی‌پذیرد. میدان گازی آرش یک منبع و ثروت طبیعی برای عربستان و کویت است و تا زمان ترسیم مرزهای دریایی، هیچ طرف دیگری در آن سهم ندارد.» وزیر نفت کویت مدعی شد که مواضع ایران درخصوص این میدان گازی ما را غافلگیر کرد و با ساده‌ترین قوانین روابط بین‌المللی در تضاد است. عربستان و کویت توافق‌نظر دارند که یک طرف مذاکره هستند و از ایران می‌خواهیم که ابتدا به ترسیم مرزهای دریایی بین‌المللی پایبند باشد».

در این باره محمد ایرانی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در کویت گفته بود: «ایران آماده از سرگیری مذاکرات با کویت در خصوص میدان گازی الدره(آرش) است. حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران اخیراً در تماسی تلفنی با احمد ناصرالمحمدالصباح، همتای کویتی خود در همین خصوص رایزنی کرده است.» پیشتر وزیر انرژی عربستان سعودی گفت: «ما به توسعه این میدان ادامه می‌دهیم. ما بیانیه عمومی مشترکی را صادر و ایران را تشویق کرده‌ایم اگر مدعی سهمی در این میدان است، پای میز مذاکره بیاید و این مسئله، در حد یک ادعا مانده است.» عربستان سعودی و کویت مایل هستند در هر مذاکره‌ای با یکدیگر کار کنند، زیرا منافع مشترکی در این منابع دارند.

چرا میدان آرش مهم است؟

میدان نفتی و گازی آرش، در شمال خلیج‌فارس واقع شده که در سال ۱۳۴۶ توسط یک شرکت ژاپنی کشف شد. ۲۰ تریلیون فوت مکعب‌گاز و حدود ۳۱۰ میلیون بشکه نفت، به‌عنوان ذخایر درجای این میدان به ثبت رسیده است. این میدان یکی از میادین توسعه‌نیافته استراتژیک کشورمان است که مشترک با ناحیه بی‌طرف بین کویت و عربستان است. امتداد ساختمان میدان آرش در آب‌های ایران و ناحیه بی‌طرف بین کویت و عربستان، به میدان الدوراء کویت می‌رسد که از سال ١٩٧۵ در حال بهره‌برداری است. طبق این مرز، حدود چهل درصد ساختمان نفتی و گازی موجود میدان آرش، در آب‌های ایران قرار دارد. سال‌ها پیش شرکت ملی نفت ایران به‌منظور تعیین میزان ذخائر درجا اقدام به حفر یک حلقه چاه اکتشافی (چاه شماره یک آرش) نمود که موقعیت این چاه نزدیک به خط مرزی مورد قبول کشورمان است. طی۱۲ سال گذشته کشور کویت با مستمسک قرار دادن نتایج لرزه‌نگاری انجام‌شده توسط شرکت شل برای این کشور، اقدام به تعریف خط مرزی جدید نموده که براساس این مرز، کل ساختمان میدان آرش در بخش عربی میدان قرار می‌گیرد، اما این مرز هیچ‌گاه مورد پذیرش کشورمان قرار نگرفته است.

عربستان و کویت، در سوم فروردین‌ماه سال گذشته، قراردادی برای توسعه میدان آرش امضا کردند. شرکت نفت کویت طی بیانیه‌ای اعلام کرد که پیش‌بینی می‌شود میدان گازی الدوراء، روزانه یک میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی و ۸۴ هزار بشکه در روز میعانات گازی تولید کند که این تولید به شکلی برابر میان دو شریک(عربستان و کویت) تقسیم خواهد شد. این قرارداد به اختلافات گذشته دامن زد و واکنش مقامات کشورمان را برانگیخت. «خطیب‌زاده»، سخنگوی وزارت امور خارجه دولت سیزدهم، این توافق را غیرقانونی خواند و اعلام کرد، هرگونه بهره‌برداری از این میدان باید با هماهنگی هر سه کشور انجام شود. حال که فضای تعاملات بین ایران و عربستان، با سال گذشته متفاوت است، این سوال مطرح می‌شود که در نهایت توسعه این میدان چه خواهد شد؟

اراده سیاسی برای حل مشکل در میدان آرش

نرسی قربان، تحلیل‌گر صنعت نفت و گاز با بیان اینکه ادعای کشور عربستان و کویت درباره میدان مشترک آرش، موضوع جدیدی نیست، به هم‌میهن گفت: «یکی از ۲۸ میدان مشترک نفت و گاز ایران، میدان آرش است که ادعا شده که این میدان در مرز آبی ایران نیست. البته متخصصانی در دنیا وجود دارد که درباره میادین نفت و گاز در آب تخصص لازم را دارند و می‌‌‌توانند علاوه بر تشخیص در مرز آبی، میزان ذخایر آن را اعلام کنند؛ یعنی این متخصصان به درستی تشخیص می‌دهند که چه میزان از ذخایر نفت و گاز این میدان، در کدام کشور است. بنابراین گام نخست این است که مطالعات دقیقی درباره این میدان گازی مشترک انجام شود.»

او با بیان اینکه اگر با دید مثبت به این موضوع نگاه کنیم می‌توان با توجه به بهبود روابط ایران و عربستان بگوییم که این میدان مسئله جدی نیست و قابل حل است، تصریح کرد: «در حال حاضر ایران سرمایه و تکنولوژی لازم را برای توسعه و بهره‌برداری از این میدان را ندارد از سویی با توجه به تحریم‌های آمریکا هیج شرکتی حاضر به همکاری با ایران نیست. از این رو بهتر است با توجه به روابط دیپلماتیک ایران با عربستان، طی مذاکراتی بعد از مشخص شدن سهم هر کشور از این میدان، با مشارکت عربستان و کویت توسعه یابد. با این اقدام میدان آرش به بهره‌برداری خواهد رسید و این دو کشور می‌توانند با برداشت از این میدان گازی، گاز مورد نیازشان را تامین کنند و سهم ایران از این توسعه را پرداخت کنند.» نرسی قربان با اشاره به اینکه بسیاری از میدان‌های نفت و گاز در ایران هنوز به توسعه نرسیده است، افزود: «حل مجادله ایجادشده در میدان آرش بیشتر به یک اراده سیاسی نیاز دارد و می‌توان با مذاکراتی این میدان را توسعه داد. البته به این نکته توجه کنیم که کویت ادعا دارد این میدان متعلق به ایران نیست. این در حالی است این میدان در خاک کویت نیست و قسمت بی‌طرف است که دو کشور عربستان و کویت هر دو ادعای مالکیت آن را دارند.»

این کارشناس با بیان اینکه به فرجام رسیدن این موضوع نیازمند مطالعات بین‌المللی است و کارشناسان هیچ کدام از کشورها نمِی‌توانند درباره آن نظر بی‌طرفانه بدهند، تصریح کرد: «در راستای بهبود روابط بین‌المللی توسعه این میدان قابل حل است به‌شرط اینکه کشورها به توافق برسند. هیچ شرکتی حاضر نیست در میدانی که شرکای آن به درستی مشخص نیست، سرمایه‌گذاری و ریسک کنند. بهتر است از این فرصت استفاده شود هرچند توسعه این میدان برای هیچ‌کدام از کشورها حیاتی نیست.»

اختلاف در میدان آرش بهانه سیاسی است

 محمود خاقانی، کارشناس بین‌‌المللی حوزه نفت و انرژی و مدیرکل پیشین امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت ایران با بیان اینکه موضوع میدان آرش بیش از اینکه اقتصاد انرژی باشد، موضوع سیاسی است، به هم میهن گفت:‌ «اختلاف ایجادشده درباره میدان آرش بیشتر سیاسی است تا میانجیگری چین برای بهبود روابط ایران و عربستان را تحت تاثیر قرار دهد. ایران و عربستان حدود ۳۰ سال است درباره میادین مشترک گازی و نفتی همکاری‌های مطالعاتی داشتند و این همکاری تا زمان در حیات بودن مرحوم هاشمی تنگاتنگ بوده است. میدان آرش و توسعه آن در مقاطع مختلف زمانی، مورد توجه ایران بود و هرازگاهی دو کشور عربستان و کویت نسبت به آن همکاری‌هایی با ایران داشته‌اند. اما اکتشاف و توسعه این میدان توسط ایران در دولت هفتم و هشتم انجام شد. به هر حال فعلا متوقف شده است.» او ادامه داد: «ظرفیت گاز و نفت این میدان بسیار است و نمی‌توان از آن گذشت به‌خصوص اینکه براساس مطالعات اولیه حدود ۴۰ درصد از ذخایر آن در مرزهای آبی ایران قرار دارد. در حال حاضر با توجه به سوددهی بالا آرامکوی عربستان، این کشور به‌دنبال توسعه میدان آرش است و در این مسیر کشور کویت نیز با این کشور همراه شده است. ایران باید همکاری‌های بین‌المللی خود را با عربستان توسعه دهد.»

این کارشناس بین‌المللی نفت و گاز ادامه داد: «دو کشور عربستان و کویت پیش از بهبود روابط ایران با همسایگان خود در تفاهم‌نامه‌ای مشترک با سرمایه‌گذار چینی برای توسعه این میدان توافق کردند که با اعتراض ایران این موضوع مسکوت ماند. ادعای کنونی کویت و بیانیه این کشور و ادعای عربستان نیز در راستای این تفاهم‌نامه است. این در حالی است که این دو کشور ادعای انحصاری این میدان را دارند که ایران پیشتر با مطالعه بر این میدان، گام‌های اولیه اکتشاف را برداشته است. حال ادعا می‌شود که ایران سهمی از این میدان ندارد.» خاقانی با تاکید بر اینکه باید حدود و ثغور مرزی ایران با سایر کشورها که امری پیچیده است، تعیین شود، گفت: «کارشناسان اقتصاد انرژی در دولت‌های هفتم و هشتم، دیپلماسی انرژی را تعریف کردند تا براساس منافع مشترک منطقه‌ای همکاری‌ها توسعه یابد. بنابراین در مورد میدان آرش نیز باید به سمت منافع مشترک حرکت کنیم. نکته مهم اینجاست که برخی از رسانه‌های خارجی با دامن زدن به این موضوع به دنبال آن هستند که مانع توسعه دیپلماسی ایران در منطقه شوند. از این رو باید مسئولان دیپلماسی به این موضوع توجه کنند. موضوع میدان آرش و اختلافات آن قابل حل است.»

او با اشاره به اینکه ایران در سال ۱۹۶۴ میلادی در این میدان عملیات اکتشاف و مخزن انجام داده است و شرکت ملی نفت در دولت‌های هفتم و هشتم نیز سرمایه‌گذاری ابتدایی برای آن داشته است، تصریح کرد: «از سال ۲۰۱۱ میلادی ایران در حفاری میدان تلاش‌هایی داشته است حتی در آن مقطع شرکت ملی نفت ایران، به دنبال متقاعد کردن عربستان و کویت بود تا میدان در هر دو بخش توسعه یابد. ایران در توسعه این میدان همیشه پیشتاز بوده است.»

الهه ابراهیمی