به گزارش روزنامه شهروند، «سدسازی در شرایط خشکسالی ادامه دارد. حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو، به تازگی اعلام کرده است كه در سال ٩٥ معادل ١٥ سد به بهره‌برداری رسیده است. این در حالی است که محمدرضا رضازاده، مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران هم اعلام کرده است ٦ سد دیگر در حال ساخت بوده است که تنها به دلیل بی‌پولی ساخت آنها متوقف شده است.
ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود و هدایت فهمی، کارشناس منابع آب وزارت نیرو به «شهروند» اعلام می‌کند که تنها ساخت سدهای بزرگ متوقف شده و ساخت ٩٠ سد کوچک دیگر در دستور کار قرار دارد. این موضوع انتقاد‌های بسیاری را به دنبال داشته است که وقتی آبی وجود ندارد، احداث سد چه توجیهی دارد. موضوع تبخیر شدید از حوضچه‌های پشت سدها مسأله دیگری است که منتقدان سدسازی مطرح کرده و می‌گویند با ساخت سدهای غیر ضروری اندک آب شیرین جمع‌شده پشت سدها تبخیر و آب‌های جاری خشک می‌شود.
محمدحسین کریمی‌پور، رئیس سابق کمیسیون کشاورزی آب و منابع طبیعی اتاق بازرگانی ایران هم به پدیده سدهای سیاسی در ایران اشاره می‌کند و از ساخت سدهایی می‌گوید که با اصرار و پیگیری نمایندگان مجلس ساخته می‌شود اما مجید سیاری، معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی شرکت مدیریت منابع آب ایران به «شهروند» می‌گوید که شاید حدود ١٠درصد سدها به دلیل فشار نمایندگان مجلس و مواردی از این دست ساخته شده باشد و در ٩٠درصد سدها چنین وضعیتی حاکم نیست.
تداوم بحران خشکسالی در ایران
تمام اینها در حالی است که در سال‌های اخیر وضع خشکسالی در ایران بحرانی‌تر شد و در سال ٩٥ به رغم بارش‌های مناسب، این بحران تداوم پیدا کرد. گزارشی که سال گذشته سازمان فضایی آمریکا، ناسا درباره گرمایش جهانی و خشکسالی در ٣٠سال آینده جهان منتشر کرد برای ما هم حکم تابلوی خطر داشت.
در این گزارش آمده بود که ٤٥ کشور جهان در معرض خشکسالی شدید هستند و ایران هم در رتبه چهارم فهرست هشدار قرار دارد. گزارشی نگران‌کننده که در بخشی از آن به رودخانه‌های دجله و فرات اشاره شده بود و این که این رودخانه‌ها چگونه بر اثر گرمایش زمین از یک سو و مسابقه سدسازی در منطقه از سوی دیگر بعد از رودخانه‌های هند، بیش از هر جای دیگر در حال از دست دادن آب هستند. اما در حالی که ایران سال‌های متوالی خشکسالی را پشت سر می‌گذارد و منابع آبی در خطر جدی قرار دارد، حالا وزارت نیرو فقط به بهانه محدودیت منابع مالی، ساخت ٦ سد آب را متوقف و از طرح‌های اولویت‌دار خارج کرده است.
محمدرضا رضازاده، مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، عنوان کرده که این ٦ سد در حوضه‌های آبریز کرخه و زهره در جنوب ایران قرار داشته است. به گفته مشاور وزیر نیرو با وجود خارج شدن این سدها از اولویت ساخت، اما ساخت سایر طرح‌های سد آبی و نیروگاه‌های برق‌آبی اولویت‌دار مطابق با برنامه زمانبندی در حال انجام است. در همین حال ایران با کره‌ای‌ها هم برای ساخت سد توافق یک میلیارد و ۷۰۰میلیون دلاری امضا کرده است. به گفته رضازاده امسال و همزمان با سفر رئیس‌جمهوری وقت کره‌جنوبی به تهران سه تفاهمنامه در مجموع به ارزش ۳.۴میلیارد دلار برای ساخت سدهای آبی و نیروگاه‌های برق‌آبی بین ایران و شرکت‌های کره‌جنوبی امضا شده است. این مقام مسئول در عین حال برنامه‌های اولویت‌دار سدسازی ایران را هم تشریح كرد و توضیح داد که هم اکنون ساخت ٦ سد آبی و نیروگاه برق آبی در دستور کار قرار گرفته است.
١٥ سد در سال ٩٥ به بهره‌برداری رسید
اما در حالی مشاور وزیر نیرو از توقف ساخت ٦ سد آبی به دلیل محدودیت منابع مالی خبر داده که به رغم حاکم بودن شرایط خشکسالی در کشور حدود پنج روز پیش هم وزیر نیرو از بهره‌برداری از ١٥ سد در سال جاری خبر داده بود. به گفته حمید چیت‌چیان امسال با آبگیری و بهره‌برداری ١٥ سد در سطح کشور ٢,٧ میلیارد متر مکعب آب استحصال شده که این میزان استحصال آب در توسعه کشاورزی، صنعت و آبرسانی بسیار تأثیرگذار است.
آن طور که وزیر نیرو گفته امسال طبق مصوبات ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی ١١ طرح بر عهده وزارت نیرو گذاشته شد که یکی از آنها بهره‌برداری ١٤ سد بوده اما با پیگیری‌ها ١٥ سد آبگیری شد. در حالی که وزارت نیرو محدودیت منابع مالی را دلیل توقف ساخت ٦ سد می‌داند، کارشناسان و صاحبنظران معتقدند که با توجه به تشدید خشکسالی در سال‌های اخیر باید احداث تعداد بیشتری سد متوقف شود. ولی نکته اینجاست که ساخت بسیاری از سدها در ایران سیاسی است و فضای حاکم بر سدسازی، فضای رودرواسی، سیاسی‌کاری و پوپولیستی است و همین موضوع هم موجب می‌شود که بدون توجه به بحران خشکسالی و وضع قرمز منابع آبی، سدسازی در برخی مناطق ادامه پیدا کند.
٩٠ سد کوچک در دست ساخت است
در همین حال هدایت فهمی، کارشناس منابع آب وزارت نیرو در گفت‌وگو با «شهروند» تأکید می‌کند که اگر ساخت یک سد ضرورتی نداشته باشد یا آسیب‌های زیست‌محیطی داشته باشد، وزارت نیرو ساخت آن را متوقف می‌کند و در همین راستا این وزارتخانه ساخت ١٥ سد را متوقف کرده است. به گفته او گاهی اوقات هم ممکن است ایجاد یک سد، آسیب‌های زیست‌محیطی نداشته باشد و ساخت آن هم ضرورت داشته باشد، اما امکانات مالی اجازه احداث را به وزارت نیرو ندهد. فهمی یکی از کارکردهای اصلی سدها را مربوط به دوران خشکسالی می‌داند و این استدلال که به دلیل خشکسالی، سدی ساخته نشود را درست نمی‌داند و معتقد است که اگر همیشه آب به اندازه کافی وجود داشته باشد، دیگر اصلا نیازی به سد وجود ندارد.
این کارشناس با اشاره به این که سدهایی که برای تأمین منابع آب شرب است، به طور حتم ساخته می‌شود، می‌گوید: البته در صورتی که وزارت نیرو بتواند از طرق دیگری به غیر از سد، آب شرب را تأمین کند، احداث سد را متوقف می‌کند. به گفته فهمی در دورانی به سر می‌بریم که تعداد سدهایی که باید ساخته شود، کم است و ساخت حدود ٩٠ سد دیگر در دستور کار قرار دارد.
او در عین حال خاطرنشان می‌کند که این ٩٠ سد هم سدهای کوچکی هستند و دیگر سدهای بزرگ ساخته نمی‌شود.
ساخت سد مورد علاقه نمایندگان مجلس است
اما محمدحسین کریمی‌پور، رئیس سابق کمیسیون کشاورزی آب و منابع طبیعی اتاق بازرگانی ایران معتقد است که ساخت سدها به رغم تداوم وضع خشکسالی، به دلیل عملکرد سخت‌افزاری وزارت نیرو از یک سو و ساخت سدهای سیاسی از سوی دیگر است.
کریمی‌پور در گفت‌وگو با «شهروند» با اشاره به این که عملکرد وزارت نیرو از دهه ٤٠ تا همین اواخر اغلب عملکرد سخت‌افزاری بوده، می‌گوید: در واقع در ٥٠سال اخیر عملکرد این وزارتخانه متوجه احداث تأسيسات و جمع‌آوری و انتقال آب بوده است. به گفته او در قسمت نرم‌افزاری هم فضای آب کشور دچار خطاهای بزرگی بوده که کشور را به اینجا رسیده که حالا با بحران عمیق آبی مواجه هستیم و از آنجا که کشورمان در محیط بیابانی قرار دارد، این بحران آبی موجب به هم ریختن محیط زیست شده است.
کریمی‌پور معتقد است که ساخت سد در میان تمهیدات سخت‌افزاری صنعت آب، مورد علاقه برخی از شخصیت‌های سیاسی محلی به ویژه نمایندگان مجلس است و به عبارتی در فضای فقدان احزاب، نمایندگان مجلس علاقه‌مند هستند که با پیگیری احداث سد، در حوزه‌های انتخابیه خودی نشان بدهند و هیچ چیزی به اندازه سد نمی‌تواند این تقاضای سیاسی را برآورده کند.
رئیس سابق کمیسیون کشاورزی آب و منابع طبیعی اتاق بازرگانی ایران با بیان این که پس از پایان جنگ تحمیلی، تقاضای گسترده‌ای از سوی نمایندگان مجلس برای احداث سد در حوزه‌های انتخابیه به وجود آمده است، می‌گوید: نتیجه این شده که در حال حاضر با پدیده سدهای سیاسی مواجه هستیم.
او در توضیح بیشتر این موضوع می‌گوید: در برخی موارد شاهد هستیم که سد احداث شده اما شبکه آب آن توسط نماینده مجلس یا وزارت نیرو پیگیری نشده و این در حالی است که سد با شبکه‌های زیردستی معنی می‌دهد. البته این شبکه‌ها در دید نیستند و از دور دیده نمی‌شوند و نتیجه این شده که با پدیده سدهای بی‌شبکه هم مواجهیم که در دنیا نظیر ندارد.
کریمی‌پور تأکید می‌کند که در ایران فضای حاکم بر سدسازی، فضای رودرواسی، سیاسی‌کاری و پوپولیستی است.
١٠درصد سدها نتیجه فشار نمایندگان است
اما مجید سیاری، معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی شرکت مدیریت منابع آب ایران، معتقد است که نمی‌توان به طور کلی سدسازی را زیر سوال برد و شاید حدود ١٠درصد سدها به دلیل فشار نمایندگان مجلس و مواردی از این دست ساخته شده باشد و در ٩٠درصد سدها چنین وضعیتی حاکم نیست.
سیاری در گفت‌وگو با «شهروند» با بیان این که روش‌های مختلف مانند سدسازی، حفر قنات و چاه و اصلاح شبکه‌های آبیاری مکمل یکدیگر هستند، می‌گوید: در برخی موارد سد خوب است و در برخی موارد قنات و چاه و در جای دیگری اصلاح شبکه‌های آبیاری جواب می‌دهد و در برخی شرایط هم باید مجموع این شرایط در کنار هم باشند.
او تأکید می‌کند که سد خوب، خوب و سد بد، بد است و اگر کسی از او بپرسد که سدسازی خوب یا بد است، این گونه پاسخ می‌دهد که این موضوع بستگی به نوع سد و خوب بودن یا بد بودن آن دارد.
به گفته معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی شرکت مدیریت منابع آب، در کشورمان سدهای بدی داریم که ساخته شده‌اند و سدهای خوبی داشتیم که ساخته نشدند و این که عده‌ای به طور کلی سدسازی را نفی می‌کنند یا عده‌ای به طور کلی سدسازی را تأیید می‌کنند، غلط است.
سیاری در ادامه می‌گوید: من بارها و در دوره‌های مختلف مجلس از نمایندگان سوال کرده‌ام که آیا سد می‌خواهند یا آب و تمام آنها گفته‌اند که سد می‌خواهند و جوابی به غیر از این نشنیده‌ام.
او با اشاره به این که در برخی از مقاطع زمانی، افرادی به لحاظ اقتصادی یا سیاسی از سدسازی منتفع هستند، اظهار می‌دارد: این قبیل افراد فقط می‌خواهند که سدی احداث شود و دیگر کاری ندارند که در پایین دست این سد چه اتفاقاتی رخ می‌دهد.
سیاری توضیح می‌دهد مواردی وجود داشته که در دوره‌های مختلف مجلس، برخی نمایندگان به دلیل این که دولت وقت به منطقه انتخابیه آنها توجهی نکرده، اصرار به سدسازی و فشارهایی را به وزارت نیرو وارد کرده و در مجلس هم برای آن اعتبار گرفته‌اند اما شاید در مورد ١٠درصد کل سدها چنین شرایطی حاکم بوده و در مورد ٩٠درصد سدها این گونه نبوده است.
این مقام مسئول تأکید می‌کند که سد یک ابزار است و فی نفسه نه خوب و نه بد است و در کنار سایر ابزارها می‌تواند نقش‌آفرینی داشته باشد.»
- 13
- 6
