آوریل سیاه نفت به پایان رسید و ماه می خاکستری برای بازارهای نفت از پنجشنبه آغاز شد. آیا تجربه آوریل در می هم برای بازار نفت تکرار می‌شود یا بازار نفت روند جدیدی را تجربه خواهد کرد. درحالي‌كه بزرگ‌ترين و بي‌سابقه‌ترين توافق كاهش توليد نفت از سوي توليدكنندگان بزرگ، از پنجشنبه گذشته اجرائي شد؛ اما همچنان سايه نگراني و بي‌اعتمادي بر بازارهاي جهاني در حال گسترش است. كشورهاي بزرگ توليدكننده از چند روز پيش، كاهش توليد خود براي اثبات پايبندي خود به توافق بزرگ را آغاز كردند.
توليدكنندگان بزرگ نفت در ائتلافي بي‌سابقه به محوريت اوپك ۲۴ فروردين توافقي را نهايي كردند كه بر‌اساس‌آن از ابتداي مي ۲۰۲۰ به مدت دو ماه روزانه ۹ميليون‌و ۷۰۰ هزار بشكه از توليد نفت خود براي جلوگيري از سقوط بيشتر قيمت نفت و مديريت عرضه نفت كاهش دهند. در شش ماه بعد از آن، عرضه نفت روزانه هشت میلیون بشکه کاهش می‌یابد و در ۱۶ ماه پس از آن، یعنی از ابتدای سال ۲۰۲۱ تا آوریل ۲۰۲۲ نیز روزانه شش میلیون بشکه از عرضه نفت کاسته خواهد شد. اين تصميم بزرگ و تاريخي اگرچه از شدت سقوط نفت در بازار كاست؛ اما مانع از ادامه روند كاهش قيمت نفت نشد و حتي در يك روز قيمت نفت آمريكا منفي ۳۷ دلار نيز معامله شد كه در نوع خود بي‌سابقه است. كشورهاي عمده توليدكننده نفت اگرچه ويروس كرونا را جدي نگرفتند و حتي دو قدرت نفتي يعني عربستان و روسيه بعد از چهار سال همكاري در قالب اوپك‌پلاس، پيوند همكاري خود را در شرايط گسترش كرونا در جهان از هم گسستند و توليد نفت خود را افزايش دادند؛ اما سرعت‌گرفتن سقوط قيمت نفت، نه‌تنها عربستان و روسيه را سر عقل آورد؛ بلكه پاي قدرت سومي را هم به ميان كشيد تا با ائتلافي سه‌گانه يعني اوپك، كشورهاي توليدكننده نفت غيراوپك و ضلع سوم يعني آمريكا به همراه كانادا و برزيل، در مسير همكاري براي كاهش توليد نفت و كمك به تثبيت قيمت نفت قرار گيرند.
شرايط بازار نفت آن‌قدر براي آمريكا و ترامپ سخت شده بود كه ترامپي كه در ماه‌هاي اخير با انواع شيوه‌ها به دنبال كاهش قيمت نفت بود، يكباره حامي افزايش قيمت نفت شد. علاوه‌بر‌اين آمريكا كه از ابتداي شكل‌گيري اوپك آن را به رسميت نمي‌شناخت و در جبهه تضعيف آن حركت مي‌كرد، با تغيير رويكرد براي نخستين‌بار پشت ميز مذاكره و همكاري با اوپك نشست و مهم‌تر از آن دولت آمريكا براي اجرائي‌شدن توافق كاهش توليد نفت، كاهش ۳۰۰ هزار بشكه‌اي توليد نفت مكزيك را كه دولت آن كشور زير بار نمي‌رفت، متقبل شد؛ اما اين همراهي‌ها و همكاري‌ها تاكنون نتوانسته به بازار نفت كه شايد براي نخستين‌بار همه كشورها از قبال كاهش قيمت‌ها دچار زيان شده‌اند، جان تازه‌اي دهد.
آشفتگي بازار نفت در يك ماه گذشته با وجود توافق بزرگ نفتي، به حدی بالا گرفت كه از عنوان آوريل سياه براي بازار نفت ياد مي‌شود.
فارغ از اين شرايط، بسياري از ناظران اقتصادي در انتظار عملياتي‌شدن اين توافق از جمعه اول مي و مشاهده اثرات آن بر بازار بودند. انتظاري كه البته چندان خوش‌بينانه به نظر نمي‌رسد. به اعتقاد اكثر ناظران، بازار نفت با توجه به تداوم آثار ناشي از شيوع كرونا، همچنان تا سه ماه آينده آشفته باقي مي‌ماند و تقاضا در اين بازار دست‌کم تا شش ماه آينده اگر بيشتر از سطح كنوني كاهش نيابد، افزايش نخواهد داشت. بازار نفت هم‌اكنون به اعتقاد كارشناسان اقتصادي و نفتي، با بيش از ۳۰ ميليون بشكه نفت مازاد مواجه است و كاهش ۱۰ ميليون بشكه‌اي نفت نمي‌تواند موجب رشد قيمت‌ها در اين بازار شود.
از سوي ديگر آنچه اين شرايط را مي‌تواند بيشتر آشفته کند، به‌پايان‌رسيدن ظرفيت ذخيره‌سازي و انباشت بيشتر نفت است كه علاوه بر مخازن خشكي، بسياري از تانكرهاي حامل نفت در‌حال‌حاضر در نقش ذخيره‌كننده نفت فعال شده‌اند.
محتواي توافق اخير توليدكنندگان نفت و برنامه‌ريزي آنها براي كاهش توليد تا دو سال آينده نيز حكايت از پيش‌بيني احيانشدن بازار نفت به شرايط ابتداي سال ۲۰۲۰ دست‌کم تا دو سال آينده است؛ بنابراين پيش‌بيني مي‌شود كشورهاي عمده توليدكننده با رصد تحولات هفته‌هاي آينده و ميزان تأثيرپذيري بازار نفت از كاهش واقعي توليد نفت، وادار به اتخاذ تصميمات جديدي شوند كه اين تصميمات احتمالا چيزي جز توافقي براي كاهش بيشتر توليد براي ايجاد توازن نسبي در عرضه و تقاضاي نفت نباشد. جداي از كاهش شديد قيمت نفت، مسئله مهم آن است كه اين بحران رقباي سخت در بازار نفت را مدتي در كنار هم قرار خواهد داد و چه بسا ساختار و روندهاي مؤثر بر بازار نفت و از‌جمله نهادهاي بين‌المللي مانند اوپك، تحولات بزرگي را در پيش داشته باشند.
عليرضا سلطاني- كارشناس اقتصاد انرژي
- 17
- 3
