با توجه به این رویکرد جلسه‌ای با موضوع تشریح فرآیندهای توسعه برق در بورس انرژی برگزار شد که در آن مدیران ارشد بورس انرژی همچون دکتر علی حسینی مدیرعامل بورس انرژی و مهندس محمدحسین عسگری رئیس اداره عملیات بازار بورس انرژی به تشریح روند فعالیت‌ها در بورس انرژی پرداخته و به پرسش‌های کارگزاران و خبرنگار «دنیای اقتصاد» پاسخ دادند. در این نشست ۱۵ کارگزار برتر فعال در معاملات برق دعوت شده و از رسانه‌ها نیز تیم خبری «دنیای اقتصاد» حضور داشت. اهمیت این نشست را از آن جهت می‌توان برجسته تر ارزیابی کرد که مکانیزم معاملات در بورس انرژی و قوانین بالادستی و عملیاتی در این بازار نیز مورد معرفی مجدد قرار گرفت و غنای مباحث مطرح شده تا حدی بود که گفتارهای آن را می‌توان به‌عنوان مانیفست (اعلامیه یا بیانیه) معاملات برق در بورس انرژی به شمار آورد. با مطالعه شرح این جلسه می‌توان تعریفی کلی از وضعیت و چارچوب‌های معاملات برق در بورس انرژی را آموخت بنابر این این جلسه را می‌توان پر اهمیت به شمار آورد.
در ابتدای این نشست دکتر حسینی مدیرعامل بورس انرژی گفت: پس از پیگیری‌های بسیار این بورس که در نهایت به تصویب هیات وزیران هم رسید، معاملات برق در بورس انرژی برای مصرف‌کنندگان بالاتر از ۵ مگاوات عملیاتی شده که البته دستورالعمل اجرایی آن توسط وزارت نیرو نیز صادر شده است. از روز شنبه این معاملات برای نمادهای هفتگی برق گشایش یافته و در آینده‌ای نزدیک، قراردادهای ماهانه و حتی سالانه آن نیز اجرایی خواهد شد. ترک تشریفات مناقصه‌های دولتی، معافیت‌های مالیاتی تولیدکننده، شفافیت مثال زدنی معاملات، امکان خرید برق به‌صورت رقابتی، توان مدیریت خرید در بازه‌های زمانی مختلف با قیمت‌هایی بهتر و بسیاری موارد دیگر را می‌توان از ویژگی‌های این معاملات به شمار آورد. هم اکنون فضا برای حضور خریداران بزرگ برق در بورس انرژی فراهم آمده و از این پس به فعالیت بیشتر بدنه کارگزاری نیاز داریم.
در ادامه این نشست مهندس محمدحسین عسگری رئیس اداره عملیات بازار بورس انرژی درخصوص برنامه‌های مربوط به توسعه و تعمیق معاملات برق بورس انرژی تا پایان سال جاری به چند رویکرد اصلی این بورس اشاره داشت که می‌توان از گشایش نمادهای با دوره تحویل طولانی تر (هفتگی، ماهانه، فصلی و سالانه) آغاز معاملات مصرف‌کنندگان برق بالای ۵ مگاوات در بازار فیزیکی (قراردادهای ترانزیت برق)، توجه به معاملات مصرف‌کنندگان بالای ۵ مگاوات در بازار مشتقه، راه‌اندازی معاملات برخط برق، توسعه کدهای عام به ویژه برای شرکت‌های خرده‌فروشی برق (که توان خرید و فروش برق را داشته باشند) و در نهایت انتشار اوراق گواهی ظرفیت نام برد. وی درخصوص دستورالعمل اجرایی آن گفت: از ابتدای هفته جاری نماد برق هفتگی برای عرضه در ۴ هفته آینده گشایش یافته یعنی برق عرضه شده از ۸ آبان ماه به دست مصرف‌کننده می‌رسد و این نماد تا ۴ آبان ماه باز بوده و امکان داد و ستد آن وجود دارد.
تجربه نشان داده است که شرکت‌های بزرگ مایل هستند تا برق مصرفی خود را با دوره زمانی طولانی تری خریداری کنند هرچند که در معاملات نماد هفتگی قابلیت بازرگانی برق نیز برای کدهای عام وجود دارد یعنی می‌توانند برق هفتگی خود را خریداری کرده و به‌صورت روزانه و حتی در سه حالت کم باری (زمانی با مصرف برق کم در کشور)، میان باری (مصرف متوسط) و پیک (اوج مصرف) به فروش برسانند. به‌عنوان مثال درخصوص همین معاملات پیش رو، نماد خرید هفتگی در روز ۱۰ مهرماه گشایش یافته تا ۴ آبان ماه ادامه می‌یابد. از طرفی تحویل آن از ساعت ۰۰:۰۰ روز شنبه ۸ آبان ماه آغاز شده و تا همان ساعت در تاریخ ۱۴ آبان ماه ادامه خواهد یافت.
مهندس عسگری درخصوص مزایای گشایش نمادها با دوره تحویل هفتگی در بورس انرژی گفت: توسعه و تعمیق معاملات بازار برق، قابلیت برنامه‌ریزی فروش برق تولیدی نیروگاه‌ها برای دوره طولانی تر و قابلیت برنامه‌ریزی خرید متقاضیان برای دوره طولانی تر، افزایش قابلیت خرید و باز فروش قراردادها (خرید به‌صورت هفتگی و بازفروش به‌صورت روزانه) و در نهایت استفاده از موقعیت‌های احتمالی جهت بازرگانی برق و افزایش معاملات کد عام را می‌توان از مزایای گشایش نمادها با دوره تحویل هفتگی و طولانی تر به شمار آورد. وی در ادامه افزود: هم اکنون سیاست‌گذاری کلان وزارت نیرو بر پایه تامین برق مصرف‌کنندگان بزرگ در بورس انرژی جای‌گیری کرده است یعنی تلاش دارند تا این قبیل خریداران اصلی، مصرف خود را از شبکه سراسری برق محدود کنند.
البته ذیل سیاست‌های کلی اصل ۴۴، خطوط توزیع برق باز هم دولتی خواهد ماند البته شبکه‌های توزیع ملزم به تامین و انتقال برق مصرفی در کشور هستند. هم اکنون نرخ رشد برق در کشور رقمی نزدیک به ۱۰ درصد است ولی با توجه به جهش صنعتی کشور در ماه‌های پیش رو، به سرعت تقویت خواهد شد. وی در ادامه به این نکته نیز اشاره کرد که هم اکنون امکان خرید برق به‌صورت مستقیم ذیل قراردادهای دوجانبه خارج از بورس فراهم است ولی خریدار در این معامله باید برق مصرفی یک‌سال اخیر خود را خریداری کند. با توجه به شرایط عرضه برق، حجم عرضه در زمان‌های مختلف، راندمان متفاوت نیروگاه‌ها و همچنین وضعیت تقاضا، خرید برق از بورس انرژی توجیه بیشتری برای خریدار و حتی فروشنده خواهد داشت.
رئیس اداره عملیات بازار بورس انرژی در ادامه به جایگاه معاملات برق در بورس انرژی پرداخت که البته در روزهای قبل نیز به آن اشاره کرده ایم. نکته جدیدی که مهندس عسگری به آن اشاره کرد را می‌توان مصوبه شماره ۱۰۰/ ۲۰/ ۳۶۷۷۶/ ۹۴ مورخ ۹ آبان ماه سال ۹۴ وزیر نیرو دانست که در آن آمده است: براساس آیین‌نامه بند «و» ماده ۱۳۳ قانون برنامه پنجم، هزینه ترانزیت به ازای هر یک کیلووات ظرفیت در هر ماه ۴۹ هزار و ۵۰۰ ریال است. بر این اساس ترانزیت برق برای مصرف‌کننده به ازای هر کیلووات ساعت حدود ۷۰ ریال هزینه دارد. با توجه به این بند می‌توان هزینه انتقال را برای هر مصرف‌کننده تعیین کرد. در ادامه وی درخصوص مدل معاملاتی مصرف‌کنندگان بزرگ در بورس انرژی به مصوبه شماره ۱۰۰/ ۲۰/ ۱۵۶۸۱/ ۹۵ وزیر نیرو در تاریخ ۱ خردادماه سال ۹۵ اشاره کرد که در بند ۲ آن ذکر شده است: با توجه به اینکه تامین برق هر کدام از متقاضیان مستلزم تامین ظرفیت متناسب با قدرت درخواستی هر کدام از آنها است؛ کلیه متقاضیان با قدرت درخواستی بالای ۵ مگاوات موظف به تامین ظرفیت و انرژی مورد نیاز خود از روش‌های زیر خواهد بود: احداث نیروگاه، انعقاد قراردادهای دو جانبه با نیروگاه‌های جدید الاحداث و خرید بسته ظرفیت و انرژی از طریق بورس انرژی.
در بند ۵ این مصوبه آمده است: به منظور تامین برق متقاضیان موضوع این مصوبه، شرکت بورس انرژی تمهیدات لازم را برای ارائه بسته‌های ظرفیت و انرژی یا تفکیک آنها جهت عرضه و مبادله در بورس انرژی فراهم خواهد کرد. در بند ۷ نیز به صراحت ذکر شده است: در صورت نبود عرضه لازم برای تامین برق متقاضیان موضوع این مصوبه، شرکت‌های برق زیرمجموعه وزارت نیرو موظف به تغییر قراردادهای تبدیل انرژی خود از طریق بورس انرژی به بسته‌های انرژی و ظرفیت یا انرژی ظرفیت و عرضه آنها در بورس انرژی است. به‌صورت ساده‌تر؛ اگر خریداری با مصرف بیش از ۵ مگاوات مایل باشد تمام یا بخشی از مصرف برق خود را از بورس انرژی خریداری کند در ابتدا باید بر اساس میزان خرید خود، اوراق ظرفیت خریداری کرده و بر پایه آن اوراق می‌تواند برق مورد نیاز خود را به‌صورت مستقیم از نیروگاه خریداری کرده و شبکه توزیع نیز موظف خواهد بود که این برق را با هزینه‌ای نزدیک به ۷۰ ریال بر هر کیلووات، انتقال دهد.
در ادامه مهندس عسگری درخصوص منافع حضور در بورس انرژی برای تولیدکننده و مصرف‌کننده گفت: کاهش ریسک نکول تعهدات طرفین معامله با استفاده از خدمات اتاق پایاپای، کاهش هزینه‌های معاملاتی از جمله هزینه‌های عقد قرارداد، بازاریابی و سایر هزینه‌های جانبی برای مشتریان در مقایسه با هزینه‌های قراردادهای معامله شده در خارج از بورس، وجود شبکه بازاریابی متشکل حرفه‌ای شرکت‌های کارگزاری و در نهایت شفافیت در قیمت قراردادها و برخورداری از چارچوب مقرراتی جامع در حوزه مبادلات و تسویه معاملات منافع بزرگی است که با داد و ستد برق در بورس انرژی فراهم خواهد شد. مدیر عملیات بازار بورس انرژی در ادامه با تشریح برخی دیگر از مزیت‌های بورس انرژی برخورداری تولیدکنندگان از معافیت مالیاتی ۱۰ درصدی را یکی از مهمترین مزیت‌های داد و ستد برق در این بورس عنوان کرد و گفت: بر اساس ماده ۶ قانون توسعه ابزارهای مالی، ۱۰ درصد از مالیات بر درآمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورس‌های کالایی پذیرفته شده و به فروش می‌رسد، از بخشودگی مالیاتی برخوردار است. وی همچنین ترک تشریفات به منظور خرید کالای برق توسط مصرف‌کننده برق را یکی دیگر از مزیت‌های بورس انرژی برشمرد و گفت: بر اساس ماده ۱۷ قانون توسعه ابزارهای مالی جدید و بندهای قوانین بودجه سنواتی خرید و فروش کالاهای پذیرفته‌شده در بورس‌های کالایی که با رعایت مقررات حاکم بر این بورس‌ها مورد داد‌و‌ستد قرار می‌گیرند از سوی وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های دولتی و عمومی و اجرایی نیاز به برگزاری مناقصه یا مزایده و تشریفات مربوط به آنها ندارد.
در ادامه این نشست مهندس عسگری به شرایط معامله برق در شبکه توزیع اشاره کرد و سه هزینه مجزا را برای پرداخت برشمرد؛ از جمله پرداختی بابت قدرت (قدرت قراردادی با احتساب بهای قدرت)، پرداختی بابت انرژی مصرفی (انرژی مصرفی با احتساب نرخ تعرفه) و سایر پرداخت‌ها (همچون مالیات و عوارض به علاوه هزینه تجاوز از قدرت). این در حالی است که برخی هزینه‌ها در زمان‌های مختلف همچون پیک مصرف تفاوت دارد. وی درخصوص برآورد هزینه‌ها در صورت خرید از بورس انرژی در کنار تامین نیازهای مازاد از شبکه برق سراسری گفت: در این شیوه معامله پرداخت بخش بزرگی از هزینه‌ها مستقیما به عرضه‌کننده اصلی باز‌می‌گردد آن هم با قیمت توافقی در بورس انرژی، البته هزینه ترانزیت برق نیز معادل ۴۹ هزار و ۵۰۰ ریال به ازای هر کیلووات ظرفیت در ماه نیز به‌صورت مستقیم در بورس انرژی پرداخت خواهد شد. این در حالی است که با توجه به تامین بخشی از برق مورد نیاز در بورس انرژی، پرداخت بهای قدرت به برق منطقه‌ای بر اساس تعرفه صورت گرفته ولی رقم کمتری به نسبت گذشته خواهد بود؛ همچنین پرداخت بهای انرژی به برق منطقه‌ای نیز بر اساس تعرفه صورت خواهد گرفت. تجمیع این موارد در نهایت باعث می‌شود تا هزینه کمتر و رقابت قیمتی، شرایطی را برای تامین برق مورد نیاز با هزینه کمتر ایجاد کند. البته سایر هزینه‌های مرتبط به تامین برق نظیر آبونمان، عوارض، تجاوز از قدرت و سایر موارد همچنان برای کل مصرف از مشترک دریافت می‌شود.
مدیر عملیات بازار بورس انرژی مصرف‌کنندگان برق با مصرف بیش از ۵ مگاوات را به دو دسته مشترکین جدید و متقاضیان موجود طبقه‌بندی کرد و گفت: مشترکین موجود به‌صورت مستقیم و پس از دریافت کد معاملاتی می‌توانند در بازار برق حضور یافته و انرژی مورد نیاز خود را خریداری کنند. درخصوص متقاضیان جدید نیز در ابتدا باید از طریق بازار گواهی ظرفیت بورس انرژی ایران اقدام به خرید بسته ظرفیت کرده و سپس برای خرید انرژی مورد نیاز خود در بازار برق بورس انرژی حضور یابند. عسگری در ادامه درخصوص مدل معاملاتی مصرف‌کنندگان بزرگ در بورس انرژی (بازار مشتقه – متقاضیان موجود) و در مورد انجام معاملات در تابلوی قراردادهای سلف موازی استاندارد برق بازار مشتقه گفت: نحوه حضور مصرف‌کنندگان بزرگ برق در تابلوی قراردادهای سلف موازی استاندارد بازار مشتقه مشابه رویه‌هایی که هم اکنون صورت می‌پذیرد بوده و مصرف‌کنندگان بزرگ می‌توانند همانند یک شرکت خرده‌فروش در این بازار نقش‌آفرینی کرده و نمادهای روزانه، هفتگی، ماهانه، فصلی و سایر انواع را خریداری کرده یا مجددا به فروش برسانند.
کلیه فرآیندهای دریافت کد و معامله، مشابه شرکت‌های خرده‌فروشی بوده و تنها تفاوت در ارائه معرفی‌نامه به منظور صدور کد از سوی نهاد ذی‌ربط در وزارت نیرو خواهد بود. مصرف‌کنندگان بزرگ فعال در بازار فیزیکی نیز می‌توانند برق خریداری شده در بازار فیزیکی را در قالب رژیم‌های باری موجود در بازار مشتقه بازفروش کرده و از این محل حتی منتفع شوند. درخصوص ساز و کارهای معاملاتی نیز پس از تایید اطلاعیه عرضه به تناسب میزان عرضه از ظرفیت نیروگاه در بازار سلف کاسته شده و برای نیروگاه در بازار فیزیکی ظرفیت تعیین می‌شود. پس از معامله نیز بر اساس دستورالعمل موجود، تولیدکننده باید فرم درخواست ترانزیت برق را به همراه مدارک و مستندات به شرح زیر طی مدت زمان مشخص قبل از ترانزیت برای مدیریت شبکه ارسال کند:
- پروانه بهره‌برداری نیروگاه
- قرارداد یا مجوز اتصال به شبکه
- تاییدیه کتبی مصرف‌کننده مبنی بر مبادله قرارداد دو جانبه
- دیاگرام تک خطی مصرف‌کننده و تولیدکننده ( محل نصب کنتورهای اندازه‌گیری).
مهندس عسگری در ادامه به معرفی بیشتر گواهی ظرفیت پرداخت و گفت: بر اساس بندهای «ز» و «ژ» دستور العمل بند «و» ماده ۱۳۳ قانون برنامه پنجساله پنجم، گواهی ظرفیت سندی است قابل مبادله که با اجازه وزارت نیرو مبتنی بر ایجاد ظرفیت نیروگاهی قابل اتکا جدید یا کاهش قدرت قراردادی مشترکان موجود صادر می‌شود. واحد گواهی ظرفیت کیلووات است که معرف تعهد تدارک یک کیلووات ظرفیت مطمئن نیروگاهی به مدت نامحدود است. واگذاری اشتراک جدید یا افزایش قدرت قراردادی مشترکان مستلزم ارائه میزان متناسبی از گواهی ظرفیت است. همچنین بازار ظرفیت، بازار متمرکز خرید و فروش گواهی ظرفیت است که توسط بورس انرژی ( و قبل از تاسیس آن توسط مدیریت شبکه برق ایران) اداره می‌شود.
وی درخصوص اوراق گواهی ظرفیت سررسید شده نقدی نیز افزود: این نوع اوراق در قالب بازار نقدی معامله شده و از طریق نیروگاه‌های موجود یا مشترکانی که مایل به کاهش قدرت قراردادی هستند منتشر می‌شود. خریداران این اوراق نیز متقاضیان اتصال به شبکه با افزایش قدرت قراردادی بالای ۵ مگاوات، نیروگاه‌های مواجه با افت ظرفیت و بازنشستگی و سرمایه گذاران عادی هستند. مدیر عملیات بازار بورس انرژی در ادامه تاکید کرد: در حال حاضر پیش نیاز حضور متقاضیان جدید با قدرت قراردادی بالای ۵ مگاوات خرید بسته‌های ظرفیت از بازار گواهی ظرفیت بوده و پس از آن می‌توانند انرژی مور‌دنیاز خود را از بازار برق بورس انرژی خریداری کنند.
مهندس عسگری در ادامه این نشست ضمن توضیح وضعیت معاملات فعلی برق در بورس انرژی گفت: هم‌اکنون رقمی نزدیک به ۴۳ درصد از حجم معاملات در بورس انرژی در ۱۵ دقیقه پایانی صورت گرفته هرچند که در ۵ دقیقه پایانی وقت معاملات یعنی در ساعاتی بین ۱۱:۵۵ تا ۱۲، این حجم به ۵۱ درصد از این ۴۳ درصد مربوط می‌شود. به عبارت ساده‌تر در بورس انرژی ۵ دقیقه پایانی به تنهایی ۲۲ درصد از حجم معاملات را به خود اختصاص داده که غالب مشکلات و خطاها نیز در همین زمان صورت می‌گیرد. وی از کارگزاران خواست تا حجم معاملات خود را به‌صورتی منظم مدیریت کنند تا شاهد کمترین اخطار در معاملات باشیم. در ادامه مدیر عملیات بازار بورس انرژی درخصوص نحوه دریافت کد معاملاتی بیان کرد: پس از درخواست متقاضی باید شرکت برق منطقه‌ای و نهاد ذی ربط در وزارت نیرو نیز آن را تایید کنند تا در نهایت توسط بورس انرژی و سپس شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه ( سمات) نسبت به صدور کد و آغاز معاملات اقدامات لازم انجام پذیرد. در معرفی نامه‌ها سقف مذکور ( قدرت قراردادی اولیه)، قید شده و تغییرات آن به‌صورت سالانه جهت اعمال در سامانه اعلام می‌شود.
در ادامه این گفت‌وگو مدیرعامل بورس انرژی خطاب به کارگزاران حاضر عنوان کرد: در صنعت کارگزاری با محوریت توسعه بازار، فعالیت‌هایی که مورد نظر و نیاز است را شاهد نیستیم یعنی به افزایش فعالیت کارگزاری‌ها و جذب مشتریان جدید همچنین افزایش حجم معاملات نیاز داریم و هم اکنون با راه‌اندازی معاملات به‌صورت هفتگی، دیگر محدودیت تعداد بازیگران بازار همچون گذشته وجود ندارد. از طرفی باید به این نکته نیز اشاره کرد که با توجه به قراردادهای بلندمدت با قید قیمت تضمینی باید عنوان کرد که برخی قیمت‌ها برای تولیدکنندگان چندان جذاب نیست. البته باید به این نکته نیز توجه کنیم که شرایط سخت بازپرداخت وجوه برای نیروگاه‌ها باعث شده تا جذابیت معامله در بورس انرژی ایجاد شود همچنین قیمت‌های معامله در بورس انرژی، هزینه‌های تولید آنها را پوشش می‌دهد. از این پس باید جهت‌گیری فعالیت‌ها را به سمتی هدایت کنیم که نرخ‌ها جذابیت لازم را هم برای نیروگاه‌ها و هم برای مصرف‌کنندگان در بر داشته و از صرفه اقتصادی مطلوبی برخوردار باشد. شبکه‌های توزیع بیشتر به فکر خدمت رسانی به مردم و مصرف‌کننده‌ها هستند و باید به سمت تعیین قیمتی تعادلی که منافع بخش‌های مختلف را در بر داشته باشد حرکت کنیم. تا پایان سال جاری رقمی نزدیک به ۲۲۰۰ میلیارد تومان منابع وارد بازار خواهد شد ولی در ماه گذشته تنها ۱۰۰ میلیارد تومان آن جذب شده است. امیدواریم با فرض ورود بار هفتگی به معاملات برق، حجم و ارزش معاملات تقویت شود. بنابراین دستیابی به قیمت‌هایی بهینه که برای عرضه‌کننده و متقاضی جذاب بوده، افزایش حجم معاملات و مصرف نقدینگی تزریق شده توسط وزارت نیرو را باید سه رویکرد اصلی پیش رو به شمار آوریم.
در ادامه این نشست شاهد گفت‌وگوهای بسیاری بین مدیران بورس انرژی و برخی کارگزاران فعال در بازار برق بودیم. یکی از مهمترین بحث‌هایی که مطرح شد کافی نبودن تزریق ۲۰ تا ۳۰ میلیارد تومان نقدینگی در هفته از سوی بدنه وزارت نیرو بود، زیرا هم‌اکنون بازار کشش جذب نقدینگی بیشتر را داراست و اگر این میزان به ۵۰ میلیارد تومان در هر هفته برسد، وضعیت بهتری تجربه خواهد شد. دکتر علی حسینی در ادامه این گفت‌وگو افزود: قطعا افزایش نقدینگی در بازار برای همه بخش‌ها نتیجه بهتری به ارمغان خواهد داشت ولی با توجه به شرایط موجود، باید تلاش خود را بر این مبنا قرار دهیم که رقم تخصیص یافته کنونی یعنی ۲۲۰۰ میلیارد تومان فعلی تا پایان سال، جذب شود. نکته دیگری که مورد پرسش قرار گرفت تقاضای توضیح بیشتری در مورد گواهی ظرفیت بود که مهندس محمدحسین عسگری در پاسخ عنوان کرد: این اوراق فقط یک بار خریداری شده و برای کل معاملات یک بنگاه اقتصادی معتبر خواهد بود. این اوراق چیزی شبیه به حق انشعاب است و با توجه به میزان مصرف خریداری خواهد شد. به‌صورت دقیق تر برای خرید هر کیلووات برق نیاز به خرید یکی از این اوراق داریم، کارکرد آن مشابه اوراق تسه (تسهیلات وام مسکن) در بورس اوراق بهادار است، ولی تفاوت آن را می‌توان در دائمی بودن اوراق دانست یعنی یک بار خرید برای همیشه معتبر است. البته مصرف‌کنندگان جدید که مایل باشند نیاز خود را از بورس انرژی به‌صورت مستقیم خریداری کنند، نیاز دارند که این اوراق را تهیه کرده و به کمک آن برق خریداری کنند.
در ادامه این نشست مدیرعامل بورس انرژی افزود: باید به کمک یکدیگر تلاش کنیم تا دغدغه تولید برق را کاهش دهیم حتی اگر دست یافتن به این هدف، به افزایش گام به گام قیمت برق در بورس انرژی منجر شود. هم‌اکنون وزارت نیرو نیز مایل است تمامی برق تولید شده در کشور را در بورس انرژی عرضه کنند، زیرا به این صورت دغدغه قیمت‌گذاری‌ها به آرامی تقلیل یافته و شرایطی رقابتی پیش روی بازار برق ایجاد خواهد شد. هم‌اکنون باید منافع بلندمدت تولیدکننده و مصرف‌کننده را در نظر بگیریم تا در نهایت به نرخی برسیم که تولید برق ادامه داشته، از سرمایه‌گذاری‌های جدید برای تولید برق حمایت شود و مصرف‌کننده هم از وضعیت عرضه و قیمت‌ها راضی باشد. باید به مشتری برق توضیح داده شود که چقدر از مبلغ پرداختی به مدیریت شبکه، مالیات و سایر هزینه‌ها باز گشته و همچنین چه بخش از آن به تولیدکننده باز می‌گردد و البته در نهایت در بورس انرژی به چه قیمتی دست پیدا می‌کند. به‌عنوان مثال هم‌اکنون رقمی نزدیک به ۶۸ تومان برای هر کیلووات ساعت در شبکه توزیع به فروش می‌رود در حالی که به‌صورت میانگین ماه‌های اخیر، رقمی نزدیک به ۲۵ تومان ارزان تر در بورس انرژی مورد داد و ستد قرار گرفته است. البته هنوز تقاضای صنعتی برق به دلیل رکود اقتصادی حاکم در جامعه خودنمایی نکرده و اصطلاحا از خواب بیدار نشده و اگر با توجه به افزایش محسوس اعطای مجوزهای صنعتی و دورنمای مثبت رشد اقتصادی، حجم تقاضا افزایش یابد قطعا مصرف برق نیز ترقی یافته و می‌توان در نهایت به تعادل قیمت‌ها امیدوار بود. حسینی در ادامه افزود: پس از جلب نظر مثبت شرکت‌های نیروگاهی، هم‌اکنون مجوز عرضه ۲۰ میلیارد تومانی اوراق سلف استاندارد موازی یکی از شرکت‌ها صادر شده هرچند که بیش از ۱۷۰ میلیارد دیگر نیز تقاضای پذیره‌نویسی همین شرکت وجود دارد. البته درخواست‌های بسیاری بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیارد تومان نیز به هیات پذیرش ارسال شده است.
سپس مدیر عملیات بازار بورس انرژی افزود: ثبات و سیاست مشخصی در حوزه برق وجود دارد هرچند که در این صنعت، ثبات عرضه‌ها از موقعیت اقتصادی آن مهمتر است چون باید در نهایت تعادل عرضه و تقاضا برقرار شود. اگر از بحث‌های فنی بگذریم؛ همیشه در هر نیروگاه یک ظرفیت امن و مطمئنی تعریف می‌شود البته در روزهای سرد سال به دلیل افت تقاضا، کاهش عرضه‌ها نیز منطقی به نظر می‌رسد البته برای ایام عزاداری عاشورا و تاسوعا، کمترین میزان برق مصرفی در کشور تعریف شده بنابراین و با توجه به این موارد، از هم‌اکنون تا پایان سال حداقل ظرفیت برای نیروگاه‌ها تعریف می‌شود. با توجه به این موارد شاید بتوان ظرفیت‌های عرضه شده فعلی را تا پایان سال معتبر دانست هرچند که امکان تغییر محدودی نیز وجود دارد. در مورد قیمت‌های بورس نیز باید گفت که اگر قیمت‌ها در شبکه توزیع نرخ‌هایی منطقی به شمار می‌آمدند، هیچگاه نیروگاه‌ها به بورس قدم نمی‌گذاشتند و البته قیمت بازار مدیریت شبکه نیز قابل انتقاد است.
مدیرعامل بورس انرژی در ادامه افزود: بیش از یک سال و نیم زمان برد تا بتوانیم نیروگاه برق عسلویه را وارد بازار کنیم زیرا مشکلات ثبتی و حسابرسی بسیاری داشته است. در هر حال این تلاش‌ها به ثمر نشست و البته شرایط عرضه‌ها را نیز گام به گام در مسیر بهبود و ترقی قرار داد. اگر به گذشته معاملات توجه کنیم شاهد خواهیم بود که اولین شرکت پذیرش شده در بورس انرژی مپنا بود هرچند که این روزها در حال زمینه‌سازی برای ورود عضوی از این شرکت در هیات مدیره بورس انرژی هستیم که نشان‌دهنده تغییر کلی و توانمندی فعلی بورس انرژی در معاملات برق است. کمک بسیاری به صنعت برق کردیم تا تولیدات خود را به سادگی به فروش رسانده و همچنین در زمینه تامین مالی نیز گام‌های بزرگی برای آنها برداشته ایم. واقعیت آن است که این فعالیت‌ها به سادگی میسر نشده زیرا انحصار دولتی در این صنایع بزرگ همچون برق یا صنعت پالایشگاهی، ریشه‌ای ۱۰۰ ساله دارد. با توجه به این موارد دشوار است که در کوتاه مدت شرایطی را فراهم آوریم تا نقش بخش خصوصی همچون سایر بورس‌های فعال در کشور پررنگ شود. در هر حال سومین نیروگاه بخش خصوصی نیز در حال ورود به فرابورس است ( موسوم به بکهنوج). البته بازار سرمایه در ۱۰ سال اخیر باعث شد تا صنایع بسیاری در این بازار توانمندی بیشتری پیدا کنند هرچند که به کمک آنها بخش‌های مختلف بازار سرمایه نیز رشدی محسوس را تجربه کرد. زمانی خوش بینی چندانی به بورس‌های مختلف معطوف نبود ولی هم‌اکنون شرایط کاملا دگرگون شده و توانمندی کارشناسی آنان درخصوص ساز و کارهای بورسی، تقویت محسوسی پیدا کرده که می‌تواند فضای فعالیت ما را نیز تقویت کند.
حسینی در پاسخ به سؤالی در مورد قیمت تمام شده متفاوت برق برای نیروگاه‌های مختلف گفت: تفاوت قیمت تمام شده در کنار راندمان متفاوت نیروگاه‌ها واقعیتی غیرقابل انکار است ولی زمانی می‌توانیم در بازار برق کشور تاثیرگذار باشیم که سهم خود را در این بازار افزایش دهیم که در آن صورت می‌توان به افزایش تزریق نقدینگی، تامین مالی ساده تر و حتی اصلاح در برخی قوانین امیدوار بود. ما به تقویت فرآیند اعتمادسازی نسبت به جایگاه بورس انرژی نیاز داریم که آن هم با کشف قیمت عادلانه‌تر میسر خواهد شد. البته نظر وزارت نیرو نیز چنین است زیرا آنها نیز معتقدند که بازار مدیریت شده شبکه توزیع برای آنها نیز دردسر ساز بوده و این بازار و این شیوه قیمت‌گذاری فقط برای بالانس شبکه مفید و لازم خواهد بود. با توجه به این ویژگی‌ها در کنار رشد اقتصادی و تقویت سطح رفاه، تلاش داریم تا فضا را به گونه‌ای به پیش ببریم که روزی شاهد قیمت‌گذاری منطقی برق در بورس انرژی باشیم.
وی در ادامه باز هم به تاریخچه مختصری از بورس انرژی اشاره کرد و گفت: زمانی معاملات برق با رقمی نزدیک به یک میلیارد تومان آغاز شد ولی هم‌اکنون این معاملات به چند صد میلیارد تومان بالغ شده است. بورس انرژی هم‌اکنون این آمادگی را دارد تا بر مبنای عرضه و تقاضای واقعی و به کمک تقویت حجم معاملات، به سمت مدیریت قیمت‌ها حرکت کرده و البته درخصوص مدل قیمت‌گذاری‌ها نیز تلاش می‌کنیم تا این وضعیت بهبود یابد. از سوی دیگر حتی شرکت‌های توزیع را نیز مورد بررسی قرار داده ایم تا بتوانیم بر مبنای وضعیت معاملات، حتی شرکت‌های حاضر در بورس انرژی را نیز رتبه بندی کنیم.
در انتهای این نشست حسینی، مدیرعامل بورس انرژی در پاسخ به پرسش خبرنگار «دنیای اقتصاد» درخصوص امکان خرید برق از سوی کارخانه‌های بزرگ با قیمت‌هایی پایین تر از نرخ‌های فعلی گفت: در شرایط فعلی نیروگاه‌های مختلف تولیدکننده برق پس از عرضه به دولت با تأخیری ۹ ماهه تا یکساله مطالبات خود را دریافت می‌کنند، بنابراین فروش برق با رقمی کمتر از قیمت‌های شبکه توزیع می‌تواند جذاب باشد هرچند که در صورت بررسی سایر موارد همچون معافیت مالیاتی ۱۰ درصدی در بورس، حتی می‌توان تا ۲۰ درصد کمتر از قیمت‌های موجود برق را مورد داد و ستد قرار داد که رخداد بزرگ و مهمی برای مصرف‌کنندگان به شمار می‌رود. نکته مهم دیگر را می‌توان در رفتار شرکت‌های بزرگی دانست که از یکسو سهامدار شرکت‌های بزرگ مصرف‌کننده برق همچون صنعت فولاد هستند و از سوی دیگر، خود سهامدار برخی نیروگاه‌های بزرگ محسوب می‌شوند.
شرایط معاملاتی جدید قطعا برای این قبیل شرکت‌ها مورد توجه خواهد بود تا به جای فروش برق به شبکه‌های توزیع، به‌صورت مستقیم به شرکت‌های زیرمجموعه خود، این دارایی را منتقل کنند زیرا داد و ستد و تبادل مالی آنها، در بدنه خودشان صورت می‌گیرد. در اسناد بالادستی همچون برنامه پنجم توسعه نگاه بر این است که این شیوه معاملاتی مزیت‌های فراوانی داشته و دارد بنابراین در کشور ما نیز همچون سایر کشورهای صنعتی در جهان، باید به سمت داد‌و‌ستد آزادانه برق حرکت کنیم. در نهایت امکان تسویه نقدی و سپس تأمین مالی به شیوه‌های مختلف در بورس انرژی نیز مزیت دیگری است که می‌تواند جذابیت داد و ستد مستقیم در بورس انرژی را تقویت کند. حسینی در پایان تاکید کرد: هم‌اکنون هیچ مانعی در برابر پذیرش شرکت‌های بزرگ در بورس انرژی برای خرید برق وجود ندارد و از شنبه امکان این شیوه داد‌و‌ستد به‌صورت هفتگی به وجود آمده است.
شرایط کلی معاملات برق در بورس انرژی
هم اکنون پس از معاملات سلف روزانه، سلف هفتگی نیز اجرایی شده و بورس انرژی در تلاش است تا معاملات سلف ماهانه و فصلی را نیز به مرحله اجرا در آورد. در تمامی شیوه‌های معاملاتی امکان بازفروش آنها به‌صورت ساعات بار پایه، پرباری، میان باری و ساعات پیک وجود داشته هرچند که شیوه هفتگی از امکان بازرگانی آن به‌صورت روزانه نیز برخوردار است. آخرین روز معاملاتی هر کدام از معاملات فوق ۳ روز قبل از تحویل فیزیکی آن بوده اما زمان گشایش سلف روانه ۳۰ روز قبل از دوره تحویل، سلف هفتگی ۴ هفته قبل، سلف ماهانه یک ماه و سلف سالانه یک فصل قبل از تحویل فیزیکی آن خواهد بود.
مشترکین جدید و آن دسته از خریدارانی که نیاز به ظرفیت جدید دارند باید نسبت به خرید اوراق ظرفیت اقدام کنند. واحد اوراق ظرفیت کیلووات است و برای هر یک کیلووات ظرفیت جدید به خرید یکی از این اوراق ظرفیت نیاز داریم. مصرف‌کنندگان جدید فقط یکبار نیاز به خرید این اوراق دارند و به کمک آن می‌توانند تقاضای برق مورد نیاز خود را خریداری کنند. این اوراق نیز به تنهایی در بازاری ثانویه قابل داد‌و‌ستد است. درخصوص انتقال برق مورد معامله نیز وزارت نیرو و شرکت‌های توزیع طبق قانون ملزم به انتقال برق بوده و هزینه آن بر اساس دستورالعمل‌ها تعیین می‌شود. هزینه ترانزیت به ازای هر یک کیلووات ظرفیت در هر ماه ۴۹ هزار و ۵۰۰ ریال است. بر این اساس ترانزیت برق برای مصرف‌کننده به ازای هر کیلووات ساعت حدود ۷۰ ریال هزینه دارد.
رویکرد اجرایی معاملات هفتگی برق در بورس انرژی:
از ابتدای هفته جاری نماد برق هفتگی برای عرضه در ۴ هفته آینده گشایش یافت و برق عرضه شده از ۸ آبان ماه به دست مصرف‌کننده می‌رسد. این نماد تا ۴ آبان ماه باز بوده و امکان داد‌و‌ستد آن وجود دارد. تجربه نشان داده شرکت‌های بزرگ مایل هستند تا برق مصرفی خود را با دوره زمانی طولانی‌تری خریداری کنند.در این معاملات نماد هفتگی، قابلیت بازرگانی برق نیز برای کدهای عام وجود دارد، یعنی این قبیل خریداران می‌توانند برق هفتگی خود را خریداری کرده و به‌صورت روزانه و حتی در سه حالت کم باری ( زمانی با مصرف برق کم در کشور ) میان باری ( مصرف متوسط ) و پیک ( اوج مصرف ) به فروش برسانند. نمادهای هفتگی، روزانه، کم باری، میان باری و بار پیک به‌صورت مجزا تا ۳ روز قبل از زمان عرضه فیزیکی باز بوده و خریدار اولیه تا این زمان می‌تواند برق خریداری شده خود را تا این زمان به فروش برساند.
به‌عنوان مثال درخصوص همین معاملات پیش‌رو، نماد خرید هفتگی در روز ۱۰ مهرماه گشایش یافته تا ۴ آبان ماه قابل معامله خواهد بود. از طرفی تحویل فیزیکی آن از ساعت صفر روز شنبه ۸ آبان ماه آغاز شده و تا همان ساعت در تاریخ ۱۴ آبان ماه ادامه می‌یابد. بهترین شرایط برای بازرگانی برق هم اکنون به شرکت‌های توزیع باز‌می‌گردد، اگرچه اولین خرید هفتگی برق نیز توسط یکی از همین شرکت‌ها انجام شد.
- 17
- 4
