اصلاحات بزرگ بورس

با دستور مسعود کرباسیان، وزیر اقتصاد رنسانس بورس بعد از سال‌ها در بازار سرمایه شکل گرفت تا پس از این شاهد ارتقای شفافیت معاملاتی در این بازار همیشه پرنوسان باشیم. اصلاح شیوه توقف و بازگشایی نماد معاملاتی شرکت‌ها که طی حداقل پنج سال اخیر به یک معضل و ابهام همیشگی برای سهامداران در تالار شیشه‌ای تبدیل شده بود بالاخره بعد از ماه‌ها کشمکش و بررسی از سوی مدیران سازمان بورس و کارشناسان به سرانجام مطلوبی رسید.

اصلاح شیوه توقف و بازگشایی نمادها به عنوان یک اتفاق مهم در دو دهه اخیر به خوبی می‌تواند بخش قابل اعتنایی از ابهام‌ها و رانت‌های اطلاعاتی را در جهت حمایت از سهامداران خرد و حقیقی به عنوان بازیگران اصلی بورس برطرف کند. براساس این تصمیم بازگشایی نمادها در مدت ۶۰ تا ۹۰ دقیقه در شرایط طبیعی بعد از انتشار اطلاعات مالی از سوی شرکت‌ها صورت خواهد گرفت.

همچنین توقف نمادها حداکثر در ۳۰ روز صورت می‌گیرد و بعد از آن نماد تحت هر شرایطی باز می‌شود. براساس دستورالعمل جدید، تبعات و مسوولیت وجود نقاط خاکستری، ابهام و حتی عدم راستی‌آزمایی اطلاعات و خرید سهام شرکت مربوطه برعهده سهامداران است، در عین حال کارگزاران موظف خواهند شد با گرفتن تعهد از سهامداران نسبت به آگاه‌سازی معامله‌گر درباره ریسک سرمایه‌گذاری اقدام کنند.

هرچند این مساله یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های این روش تازه خواهد بود اما گذر زمان ثابت خواهد کرد که این شیوه تا چه میزان می‌تواند برای سهامداران دردسرآفرین باشد. به هر حال بازگشایی نماد در کمترین زمان بزرگ‌ترین هدف روش تازه خواهد بود. براساس اعلام سازمان بورس همه نمادهای متوقف شده تا امروز شامل این ابلاغ نخواهند بود و این خبر خوبی برای سهامدارانی که نماد معاملاتی سهم خود را متوقف می‌بینند، نیست و شاید حاشیه‌هایی را هم همانند گذشته در تالار شیشه‌ای شکل دهد.

در سیستم تازه شاهد خلق دو عبارت « تعلیق و توقف» هستیم چراکه در این دستورالعمل به حالتی که نماد بیش از پنج روز متوقف باشد تعلیق و نمادی که زیر پنج روز متوقف باشد، توقف اطلاق می‌شود. افزون بر این باید این مساله را هم بدانیم و از امروز منتظر باز یا بسته شدن هر نمادی نباشیم چراکه زمان اجرایی شدن کامل اصلاح دستورالعمل نحوه بازگشایی و توقف نمادها ۴۵ روز است و آغاز حرکت از رویه فعلی به رویه جدید، حداکثر تا یک ماه و نیم دیگر اجرایی می‌شود.

به هر صورت بازار سهام و سهامداران از امروز با نگاه تازه و اطمینان بیشتری در بورس فعالیت‌های خود را آغاز می‌کنند که همین اتفاق می‌تواند بر رونق معاملات تاثیر خوبی برجای بگذارد. ذکر این نکته هم لازم است که باید بازخوردهای این روش تازه نیز در میان‌مدت به خوبی از سوی سازمان بورس به عنوان نهاد ناظر مورد ارزیابی قرار گیرد تا اگر اشکالاتی در فرآیند اجرایی این روش رخ داد در کمترین زمان ممکن برطرف شود و همانند گذشته همه چیز به ابهام‌های تازه ختم نشود.

تایید کرباسیان و ابلاغ نهاد ناظر

سازمان بورس و اوراق بهادار پس از تصویب دستورالعمل اصلاحی نحوه توقف و بازگشایی نمادها در هیات‌مدیره خود و با تایید وزیر اقتصاد، دستورالعمل یادشده را ابلاغ کرد. وزیر امور اقتصادی و دارایی پیش از آغاز جلسه هیات دولت در گفت‌وگو با شادا درخصوص اهمیت این دستورالعمل، با مهم خواندن آن به سبب تاثیری که بر تعمیق شفافیت در بازار سرمایه دارد، ابراز داشت: از این پس اصل بر این است که نماد‌ها طی ۶۰ تا ۹۰ دقیقه بازگشایی شوند و در شرایط عادی نمادی بیش از ۹۰ دقیقه متوقف نخواهد بود.

در عین حال، براساس اصلاح برخی مفاد، شش دستورالعمل مرتبط با نحوه توقف و بازگشایی نماد‌های حاضر در بازار سرمایه حداکثر زمان پیش‌بینی شده برای توقف نماد‌ها ۲۰ روز است. مسعود کرباسیان ابراز داشت: بعد از ۲۰ روز توقف نماد، ناشران می‌توانند تنها ۱۰ روز دیگر درخواست مهلت کنند و پس از گذشت ۳۰ روز توقف نماد امکان‌پذیر نخواهد بود. وی خاطرنشان کرد: در صورتی که ناشران طی ۱۰ روز ابتدایی اطلاعات را افشا نکنند موضوع اعلام عمومی می‌شود و درخواست مجدد ارسال اطلاعات مالی از سوی سازمان بورس نیز به عموم اعلام خواهد شد.

بعد از مدت تعیین شده نماد بازگشایی خواهد شد و اگر ناشری اطلاعات را افشا نکرده باشد از سوی سازمان بورس به فعالان بازار سرمایه اعلام می‌شود تا در معاملات خود این موضوع را در نظر بگیرند. وزیر امور اقتصادی و دارایی تاکید کرد: در دستور‌العمل جدید مگر در مواردی که مشکلات قضایی وجود داشته باشد، نماد بیش از ۳۰ روز بسته نخواهد بود و اختیار دادوستد در زمان ابهام صورت‌های مالی به فعالان بازار سرمایه داده شده است. کرباسیان در پایان تاکید کرد: توسعه شفافیت و ایجاد شرایط مناسب برای نظارت هرچه بیشتر مردمی بر بخش‌های مختلف اقتصاد سیاستی است که با جدیت در وزارت اقتصاد به دنبال نهادینه‌سازی آن هستیم.

جزییات دستورالعمل‌ها

از سویی دیگر، شاپور محمدی، رییس سازمان بورس و اوراق بهادار جزییات اجرایی شدن اصلاح برخی از مواد «دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات شرکت‌های ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار»، «دستور‌العمل اجرایی نحوه انجام معاملات در بورس اوراق بهادار تهران»، «دستور‌العمل اجرایی نحوه انجام معاملات اوراق بهادار در فرابورس ایران»، «دستور‌العمل پذیرش اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار تهران»، «دستورالعمل پذیرش، عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار در فرابورس ایران» و «دستور‌العمل اجرایی نحوه انجام معاملات سهام و حق‌تقدم خرید سهام در بازار شرکت‌های کوچک و متوسط فرابورس ایران» با هدف افزایش نقدشوندگی و کاهش زمان توقف نمادهای معاملاتی را اعلام کرد.

دبیر شورای عالی بورس با بیان اینکه شش دستورالعمل در نحوه توقف و بازگشایی نمادها مرتبط است، ابراز داشت: برخی از مواد دستورالعمل‌های فوق که با توقف و بازگشایی نمادهای معاملاتی مرتبط هستند مورد اصلاح قرار گرفته است. محمدی ادامه داد: تغییر رویه ۱۰ ساله نحوه توقف و بازگشایی نمادها به اصلاح شش دستور‌العمل ذکر شده نیاز داشت و برای تحقق این امر، ضمن توجه به شرایط موجود بازار سرمایه ایران، تجربه سایر کشورها نیز که بازارهای سرمایه توسعه‌یافته‌ای دارند بررسی شد.

رییس سازمان بورس و اوراق بهادار با ذکر این نکته که حدود هشت ماه مطالعات کارشناسی و تخصصی برای اصلاح نحوه توقف و بازگشایی نماد‌ها صورت گرفت، گفت: پس از مطالعات انجام شده نتایج حاصل از تجربه‌های جهانی با مقتضیات بازار سرمایه کشور تطبیق داده شد و در برخی از مفاد شش دستورالعمل موثر بر نحوه توقف و بازگشایی نمادهای معاملاتی شرکت‌ها اصلاحاتی صورت پذیرفت.

وی با اشاره به اینکه از روز گذشته، اصلاحات صورت گرفته به بورس‌ها ابلاغ شد، افزود: از این پس اصل بر این است که نماد طی ۶۰ تا ۹۰ دقیقه بازگشایی شود، بر این اساس، در شرایطی که اطلاعات توسط ناشران اوراق بهادار ارائه شود نمادی بیش از ۹۰ دقیقه متوقف نخواهد ماند.

حداکثر توقف نماد ۲۰ روز

دبیر شورای عالی بورس با ذکر این نکته که حداکثر زمان پیش‌بینی شده برای توقف نماد‌ها ۲۰ روز است، ادامه داد: در صورتی که شرکتی اطلاعات لازم را ارائه نکند نماد آن ابتدا ۱۰ روز متوقف می‌شود و اگر ناشر همچنان اطلاعات را افشا نکند ۱۰ روز دیگر به این مدت اضافه می‌شود. محمدی ادامه داد: در این دستورالعمل به حالتی که نماد بیش از پنج روز متوقف باشد تعلیق و نمادی که زیر پنج روز متوقف باشد، توقف اطلاق می‌شود.

سخنگوی سازمان بورس افزود: در دستور‌العمل‌ها به نحوه توقف و بازگشایی نماد‌ها به صورت جامع اشاره شده و براساس آن مشخص می‌شود که تحت چه شرایطی نماد ۹۰ دقیقه و تحت چه شرایطی بین ۱۰ تا ۳۰ روز متوقف می‌شود. محمدی تاکید کرد: در صورتی که ناشران طی ۱۰ روز ابتدایی اطلاعات را افشا نکنند موضوع اعلام عمومی می‌شود و درخواست مجدد از سوی سازمان بورس نیز به عموم اعلام خواهد شد. پس از ۲۰ روز توقف نماد یا ناشر درخواست مهلت می‌کند که طی این مدت نیز نماد بسته خواهد بود یا درخواست مهلت از طرف ناشر ارائه نمی‌شود که در این صورت نماد بازگشایی خواهد شد.

گرفتن تعهد از سهامداران

رییس سازمان بورس ادامه داد: بعد از ۲۰ روز مدت تعیین شده نماد بازگشایی خواهد شد و اگر ناشری اطلاعات را افشا نکرده باشد از سوی سازمان بورس به فعالان بازار سرمایه اعلام می‌شود تا در معاملات خود این موضوع را در نظر بگیرند. از سویی دیگر، کارگزاران نیز باید تعهدی را مبنی بر اطلاع از عدم افشای اطلاعات توسط ناشر و آگاهی از ابهام در اطلاعات از معامله‌کنندگان سهام مربوط به نماد معاملاتی مربوطه دریافت کنند.

وی افزود: مطابق اصلاحات صورت گرفته در دستورالعمل‌ها مگر در مواردی که مشکلات قضایی وجود داشته باشد، نماد بیش از ۳۰ روز بسته نخواهد بود و اختیار دادوستد در زمان ابهام صورت‌های مالی به فعالان بازار سرمایه داده شده است. دبیر شورای عالی بورس تاکید کرد: هرچند از این پس نمادها به دلیل عدم ارائه اطلاعات مالی بسته نخواهند ماند اما سازمان بورس بر اساس وظایف ذاتی و قانونی خود، عدم ارائه اطلاعات از سوی مدیران شرکت‌ها را پیگیری خواهد کرد.

نمادهای متوقف قبلی باز نمی‌شوند

رییس سازمان بورس ادامه داد: نمادهایی که پیش از ابلاغ این دستور‌العمل متوقف شده باشند مشمول اصلاحات انجام شده نیستند اما سازمان بورس در تلاش است این نمادها نیز به زودی بازگشایی شوند. وی به نمادهای بانکی اشاره کرد و گفت: با توافق وزارت امور اقتصادی و دارایی، بانک مرکزی و همکاری سازمان حسابرسی مقرر شد صورت‌های مالی بانک‌ها سریع‌تر ارائه شود و سازمان بورس آمادگی دارد بلافاصله پس از افشای اطلاعات، نمادهای بانکی را بازگشایی کند.

سخنگوی سازمان بورس زمان اجرایی شدن کامل اصلاح دستور‌العمل نحوه بازگشایی و توقف نمادها را یک ماه و نیم عنوان کرد و افزود: فرآیند حرکت از رویه فعلی به رویه جدید، حداکثر تا یک ماه و نیم دیگر اجرایی خواهد شد البته برخی از موارد طی دو هفته آتی عملیاتی می‌شود.

دبیر شورای عالی بورس به اختیارات جدید بورس‌ها اشاره کرد و گفت: در زمان توقف و بازگشایی نماد‌ها وظایف سازمان بیش از بورس‌ها بود اما تجربه جهانی نشان داده بورس‌ها باید درخصوص توقف و بازگشایی بیشتر فعال باشند، بر همین اساس در این خصوص تکالیفی برعهده بورس‌ها گذاشته شد که در دستور‌العمل جدید قابل مشاهده است.

کاهش کارمزدها، برای افزایش حجم معاملات

وی به یکی دیگر از اقدامات جدید سازمان بورس اشاره کرد و گفت: یکی از اقدامات سازمان بورس برای جذابیت بیشتر معاملات الگوریتمی و معاملات پربسامد و همچنین افزایش حجم دادوستد، کاهش کارمزدها بود و پیرو آن بورس‌ها نیز همین رویکرد را اتخاذ کردند که کاهش کارمزد معاملات بورس‌ها و کارگزاران بنا به پیشنهاد خود آنها در هیات‌مدیره سازمان بورس به تصویب رسید. دبیر شورای عالی بورس با بیان اینکه بر اساس قانون رفع موانع تولید بازارگردان‌ها از مالیات معاف هستند، گفت: کاهش کارمزد بازارگردان‌ها با هدف گسترش و رشد بازارگردانی انجام شده و امیدواریم در بلندمدت به افزایش حجم دادوستد بازار منجر شود.

بازارگردانی باید بالذات یک فعالیت اقتصادی شود و موافقت شورای عالی بورس برای کاهش کارمزد‌ها به تحقق این امر منجر می‌شود. محمدی افزود: کاهش کارمزد‌ها کمک خواهد کرد تا هزینه خرید و فروش برای اشخاص کاهش و بازدهی افزایش پیدا کند، هزینه خرید و فروش در معاملات الگوریتمی و معاملات پربسامد که در بعضی از کشورها ۸۰ درصد حجم معاملات را تشکیل می‌دهد کاهش پیدا کند و به بازارگردان‌ها کمک می‌کند عملیات بازارگردانی در کشور سودآور شود.

وی با بیان اینکه حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران یکی از رسالت‌های مهم سازمان بورس است، گفت: یکی دیگر از اقدامات اخیر سازمان بورس که ادامه خواهد داشت، اطلاع‌رسانی درخصوص نهاد‌های تحت نظارت خود از طریق رسانه ملی، مطبوعات و رسانه‌های نوین بود تا از اقدام تعداد قلیلی سودجو که به اسم نهادهای تحت نظارت سازمان و بازار سرمایه از مردم منابعی را جمع‌آوری و در فرآیند کاهش نرخ‌های تامین مالی اخلال ایجاد می‌کنند، جلوگیری شود.

ساماندهی اوراق بدهی

رییس سازمان بورس به ساماندهی اوراق بدهی به‌عنوان یکی دیگر از اقدامات سازمان بورس اشاره کرد و گفت: دادوستد این اوراق که به شکل غیررسمی و متاسفانه با روابط غیرمرسوم شکل می‌گرفت به بازار رسمی سوق داده شد و مطابق بند «ب» ماده «۳۶» قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور معاملات اوراق بهادار خارج از بازار سرمایه فاقد اعتبار است.

وی ابراز امیدواری کرد دادوستد اوراق بهاداری که مطابق قانون منتشر می‌شود در شرایط منصفانه انجام شود و گفت: جلوگیری از معاملات غیررسمی این اوراق به کاهش نرخ تامین مالی کمک خواهد کرد و اقدامات سازمان بورس مکمل اقدامات بانک مرکزی در کاهش نرخ سود بانکی است.

نقشه راه جدید صندوق‌ها

افزون بر این سازمان بورس اصلاحات جدید در اساسنامه و فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری را ابلاغ و شروطی برای فعالیت این نهادها و سود و حد نصاب مجاز سرمایه‌گذاری تعیین کرد.سازمان بورس که از بعد از کاهش نرخ سود بانکی تغییراتی را در صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت مدنظر داشت، اقدام به ابلاغ اصلاحاتی در اساسنامه و امیدنامه صندوق‌ها کرد.

براساس این گزارش، طبق این ابلاغیه و مصوبه ۱۵ شهریور هیات‌مدیره سازمان بورس، همه صندوق‌ها باید صرفا در اوراق قابل معامله در بورس‌ها، سرمایه‌گذاری کنند و هیچ نوع از صندوقی نمی‌تواند سودی را پیش‌بینی و تضمین کند.

همچنین در حالی ماده جدیدی به اساسنامه صندوق‌ها اضافه شده و تمدید فعالیت صندوق‌ها منوط به رعایت و احراز شرایط این مصوبه شده که حد نصاب مجاز سرمایه‌گذاری صندوق‌ در گواهی سپرده بانکی و سپرده‌های بانکی و چگونگی احتساب کارمزد هم اعلام شد.از سوی دیگر حدنصاب ترکیب دارایی‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری «در سهام»، سقف سرمایه صندوق‌های نیکوکاری نیز مشخص شد.

تحول در شفافیت و نقدشوندگی

در همین حال مدیر نظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اوراق بهادار، رویکرد اصلی در اصلاح دستورالعمل‌های جدید این سازمان در بازگشایی و توقف نمادها را حرکت به سوی بازاری نقدشونده به همراه ایجاد شفافیت بالا دانست.

محسن خدابخش گفت: دو مساله‌ای که همواره در بازار سرمایه با آن مواجه هستیم، بحث نقدشوندگی و شفافیت بوده و ایجاد تعادل بین نقدشوندگی و شفافیت همواره از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، به‌گونه‌ای که سرمایه‌گذاران نیز در انتخاب‌های خود برای سرمایه‌گذاری همواره این دو مساله را مدنظر قرار داده و بستگی به استراتژی‌های معاملات خود سهام با درجه نقدشوندگی بالا یا سهامی با درجه شفافیت بالا را با توجه به تحلیل‌های خود انتخاب می‌کنند.

وی با بیان اینکه سازمان بورس و اوراق بهادار نیز به‌عنوان ناظر و قانون‌گذار بازار سرمایه کشور همواره به دنبال ارتقای همزمان دو موضوع شفافیت و نقدشوندگی و ایجاد تعادل بین این دو موضوع بوده است، گفت: در همین راستا سازمان بورس و اوراق بهادار سرانجام بعد از ماه‌ها تلاش و بررسی‌های کارشناسی و اخذ نظرات فعالان و صاحبنظران اقدام به اصلاح شش دستورالعمل کرد.

وی افزود: رویکرد اصلی در اصلاح همه این دستورالعمل‌ها حرکت به سوی داشتن بازاری نقدشونده به همراه ایجاد شفافیت بالا بوده است؛ به‌گونه‌ای که در هر مرحله اقدامات انجام شده در راستای ایجاد شفافیت از سوی بورس‌ها اطلاع‌رسانی شده و بسته بودن نمادها به حداقل زمان تقلیل پیدا می‌کند.

حذف ابهام برای سهامداران

مدیر نظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اوراق بهادار اظهار داشت: خودکار شدن بازار و بسته شدن نمادها در اثر ارائه اطلاعات بااهمیت از سوی ناشر از ویژگی‌های این دستورالعمل است چراکه به نظر می‌رسد موضوع اساسی، مطلع شدن سهامدار از وضعیت ناشر سهام است. به‌عنوان مثال اگر اطلاعات با اهمیت افشا و این اطلاعات ۹۰ دقیقه قبل از پایان جلسه معاملاتی ارسال شود، نماد معاملاتی به صورت خودکار ۶۰ دقیقه متوقف شده و دوباره بازگشایی می‌شود.

خدابخش، پویایی بیشتر ناشران را از ویژگی‌های مدل جدید برشمرد و گفت: در این مدل به سیگنال‌های قیمتی بازار نیز توجه شده است؛ به گونه‌ای که اگر ناشری ضوابط افشای اطلاعات با اهمیت را رعایت نکند، نماد ناشر جهت رفع ابهام حداکثر برای دو روز کاری متوقف شده و در صورت عدم رفع ابهام یا اصلاح اطلاعات از سوی ناشر ضمن افشای اطلاعات عمومی در خصوص عدم همکاری ناشر نماد بازگشایی می‌شود.

هادی مومنی