حساب و کتاب حیوانات

شمردن مهارتی شگفت انگیز است. این طور که به نظر می رسد این توانایی تنها مختص انسان ها نیست؛ حیوانات هم برخلاف تصور ما توانایی خوبی در شمردن دارند.

*** 

مرغ ها بهتر از کودکان نوپا می توانند شمارش کنند

اغلب فکر می کنیم مرغ ها از هوش چندانی برخوردار نیستند اما در واقع رفتار آنها می تواند هوشمندانه تر از چیزی باشد که به نظر می آید. مطالعات متعدد نشان داده است حتی جوجه های کوچک هم می توانند تا پنج بشمرند. آنها حتی می توانند تعداد اشیاء پنهان شده پشت یک صفحه را جمع و تفریق کنند و بعد با اطمینان صفحه ای را انتخاب کنند که تعداد خوراکی بیشتری پشت آنها وجود دارد.

در آزمون های مختلف مشخص شده است جوجه ها در آزمایش های شمردن عملکرد بهتری از کودکان نوپا دارند. با توجه به این که جوجه ها بعد از چند روز لانه را ترک می کنند و با گذشت چند هفته مستقل می شوند، لازم است به سرعت توانایی های لازم برای یافتن غذا و دوری از شکارچیان را فرا بگیرند و با شرایط لازم برای زندگی مستقل، سازگار شوند. توانایی مرغ ها و جوجه ها به همین جا ختم نمی شود، بلکه گمان می شود آنها درک ابتدایی از فیزیک نیز داشته باشند. 

برخلاف مثل مشهور «جوجه را آخر پاییز می شمارند»، مشخص نیست آیا مرغ ها می توانند تعداد جوجه های شان را پیش از بیرون آمدن از تخم مرغ بشمرند یا خیر؟

شامپانزه ها می توانند جمع و تفریق کنند

شامپانزه ها از گونه های بسیار نزدیک به انسان هستند، بنابراین هوشمندی آنها موضوع خارق العاده ای نیست. در میان همه مهارت های شامپانزه ها، توانایی استفاده از ابزار از همه جالب تر است. همچنین آنها می توانند زبان انسان ها را با استفاده از زبان اشاره یاد بگیرند و با استفاده از آن دستورهای پیچیده را دنبال کنند. آنها حتی می توانند مهارت های مختلف را از یکدیگر یاد بگیرند. در حقیقت توانایی های آنها در حد یک کودک پنج ساله برآورد شده است.

شامپانزه ها توانایی شگفت انگیزی در یادآوری یک سلسله خاطرات دارند. تحقیقات نشان داده است سطح توانایی آنها در این مورد حتی از انسان ها هم بالاتر است. این میمون ها حتی می توانند اعداد کوچک و بزرگ را تشخیص دهند. در پژوهش دیگری نشان داده شد این میمون ها می توانند اعداد عربی را فرا بگیرند و با آنها جمع و تفریق کنند؛ البته وقتی پاداشی در کار باشد. 

شامپانزه ها از مهارت شمارش در بخش های مختلف زندگی شان استفاده می کنند. آنها بیشتر وقت خود را در گروه های پنج تا ده تایی می گذرانند؛ در حالی که گروه عضوی از یک دسته حدودا صدتایی است. دسته اغلب به طور هماهنگ شکار می کند و گوشت بخش مهمی از رژیم غذایی آنهاست. موفقیت در شکار با تعداد شامپانزه های نر گروه ارتباط مستقیمی دارد، بنابراین برای این که بدانند پیوستن به کدام دسته برای شان مفید است، توانایی شمارش قابلیتی حیاتی محسوب می شود. از طرفی این توانایی موجب می شود آنها بهترین محل را که غذای بیشتری دارد، انتخاب کنند.

اسبی که واقعا نمی توانست بشمرد

در دهه ۱۹۸۰ میلادی معلم بازنشسته ای به نام ویلیام ون آسون به اسبی به نام «هانس باهوش» جمع و تفریق ریاضی یاد می دهد. مهارت های شگفت انگیز هانس آن قدر جالب بود که او را در سراسر آلمان معروف کرد. همین مسئله باعث شد به همراه صاحبش به تمام کشور سفر کند و توانایی اش را در ریاضیات به نمایش بگذارد. نمایش به این ترتیب بود که وقتی ویلیام حاصل جمعی را از او می پرسید، اسب با کشیدن پی در پی سم هایش روی زمین پاسخ صاحبش را به درستی می داد. این اسب تماشاچیان را با توانایی ریاضی خود به هیجان می آورد.

با وجود این، مشخص شد همه چیز آن طور که به نظر می رسید، نبود. واقعیت این بود که اسب در واقع به علامت های دیداری که برای تماشاچیان قابل فهم نبود، پاسخ می داد و به این ترتیب توانسته بود برای مدتی توجه مردم را به خود جلب کند. اما سوال این است که آیا اسب ها واقعا می توانند بشمرند؟ پژوهشگران می گویند آنها در واقع توانایی شمارش تعداد کم را دارند و همیشه سطلی با تعداد بیشتر سیب را انتخاب می کنند.

سینه سرخ ها چوب خط غذای شان را دارند

سینه سرخ نر نیوزیلندی نسبت به همسر خود بسیار فداکار است و اغلب برای یافتن غذا به بیرون از لانه پرواز می کند، به خصوص وقتی ماده روی تخم ها می خوابد، پرنده نر با مهربانی فراوان چندین مرتبه در روز برای او غذا می آورد. با وجود این با شروع فصل زمستان و کمیاب شدن غذا، شرایط در لانه سینه سرخ ها تغییر می کند؛ حالا همسرهای مهربان غذا را از یکدیگر پنهان می کنند!

محققان دریافته اند پرنده ماده با تعقیب همسرش، مخفی کردن غذا توسط او را مشاهده می کند. همچنین متوجه می شود کدام پرنده نر و در کدام مخفیگاه غذای بیشتری پنهان کرده است. بنابراین به محض دور شدن او به مخفیگاه اصلی دستبرد می زند. در مقابل پرنده نر هم می داند کدام مخفیگاهش از غذای بیشتری انباشته شده است، و از آن در برابر مهاجمان، از جمله همسر خودش، به خوبی دفاع می کند. آزمایش ها نشان داده اند سینه سرخ ها به راحتی می توانند ذخیره گاه هایی با هفت تکه اندوخته غذایی را از مخفیگاهی با چهار تکه آذوقه تشخیص دهند.

گرگ ها بهتر از سگ ها می شمرند

گرگ ها در گله شکار می کنند و می توانند طعمه هایی مانند گوزن و گاومیش را ساعت ها تعقیب کنند. تعقیب شکار به زمان و انرژی فراوانی نیاز دارد، بنابراین برای شان مهم است بتوانند تعداد اعضای گله ای را که می خواهند به آن حمله کنند، تخمین بزنند. گله بزرگ تر احتمالا افراد پیر و ناتوان بیشتری دارد، بنابراین حدس زدن تعداد افراد می تواند برای دسته گرگ ها سودمند باشد.

تحقیقات زیادی نشان داده است گرگ ها قادرند تعداد مختلف طعمه های شان را حتی زمانی که گله مورد نظرشان بسیار متراکم است، تشخیص دهند. مشخص شده است آنها توانایی شمارش اعضا را دارند و این قابلیتی فراتر از تخمین اندازه گله است؛ این مهارت به آنها کمک می کند بدانند دقیقا از کدام نقطه باید به گله حمله کنند. 

وقتی همین آزمایش ها روی سگ های اهلی انجام شد، نتایج بسیار عجیب بود. سگ ها قادر به شمارش نبودند و انتخاب های شان اغلب تصادفی بود. اهلی شدن سگ ها و صدها سال همنشینی آنها با انسان باعث شده برای غذایابی بیش از پیش به ما وابسته باشند، بنابراین تا وقتی غذای شان توسط انسان ها فراهم می شود، استعداد ریاضی نیز نخواهند داشت.

طوطی خاکستری می تواند جمع های ساده را انجام دهد

طوطی های خاکستری پرندگان باهوشی هستند. آنها حتی می تواند از پس یکسری آزمایش های مخصوص کودکان چهار ساله هم برآیند. با وجود نداشتن تارهای صوتی حقیقی، این پرندگان توانایی تقلیدی اصوات اساسی را دارند. این توانایی به معنی آن است که آنها توانایی یادگیری گفتن اعداد را دارند و این موضوع انجام آزمایش های بررسی توانایی شمارش را در طوطی ها آسان می کند.

طی یک آزمایش، طوطی خاکستری به نام الکس تحت آموزش شناسایی اعداد و شمارش آنها قرار گرفته بود. او همچنین آموخته بود مجموعه ای از اشیاء هشت تایی را شناسایی کند. متاسفانه، این طوطی خیلی زود از دنیا رفت. با وجود این محققانی که با او کار کرده بودند توانستند درک بالای او را از ریاضیات مشاهده کنند.

چنگر تخم هایش را می شمارد

چنگرهای آمریکایی اغلب در دسته های بزرگ زندگی می کنند و دسته تخم های (کلاچ) ده تایی می گذارند. زیاد بودن تعداد جوجه ها علاوه بر زندگی در دسته ای چند هزارتایی، سبب می شود رقابت برای دستیابی به غذا بسیار شدید باشد و جوجه های جوان تر اغلب گرسنه بمانند. برای جلوگیری از این اتفاق، پرنده های ماده اغلب چند تخم آخرشان را در لانه چنگرهای دیگر قرار می دهند. البته گاهی هم مشاهده شده است برخی ماده ها حتی تمام تخم های شان را در لانه پرنده دیگری می گذارند.

پژوهش ها مشخص کرده اند پرنده های ماده می توانند تعداد دسته تخم هایی را که در لانه خودشان می گذارند بشمرند و آن تعداد از تخم هایی را که متعلق به آنها نیست از لانه بیرون می اندازند.

اگر تفاوت ظاهری تخم های تحمیلی واضح باشد، آنها را به لبه لانه می رانند تا گرمای کمتری به آنها برسد و تنها تخم های متعلق به خودشان را به جوجه تبدیل می کنند اما اگر نتوانند متوجه تفاوت تخم های خودشان با تخم های همسایه دغل باز بشوند، پس از این که متوجه زیاد شده تعداد تخم ها در لانه می شوند، تخم گذاری را متوقف می کنند. این رفتار نشان دهنده این موضوع است که آنها می توانند تعداد تخم ها را بشمارند.

گوپی ها دوست دارند به هم بچسبند

گوپی ها ماهیان کوچک آب های گرم استوایی هستند که طول بدن شان به زحمت به چند سانتی متر می رسد، به همین دلیل شکار مناسبی برای انواع پرندگان و ماهیان بزرگ تر به حساب می آیند. در نتیجه آنها سعی می کنند در گروه های بزرگ تر زندگی کنند زیرا می دانند تعداد زیادشان شکارچیان را دچار سردرگمی می کند و زندگی گروهی برای شان امنیت به دنبال خواهد داشت. همچنین گروه بزرگ تر در یافتن غذا نیز موفق تر عمل خواهد کرد.

گوپی ها می توانند گله های بزرگ تر را تشخیص دهند و به راحتی عضو گله ای با تعداد بیشتر شوند. حتی نوزادان نیز قادرند تا چهار بشمرند و توده های بزرگ تر غذا را انتخاب کنند.

زنبورها مسافت را محاسبه می کنند

کندوی زنبورهای عسل از یک ملکه، صدها زنبور نر بارور و ده ها هزار زنبور ماده کارگر عقیم تشکیل شده است. حیات کلی به کار دسته جمعی زنبورها و ارتباط میان تک تک اعضای کندو وابسته است. مشخص شده است همه گونه های زنبور عسل برای ارتباط با یکدیگر از یک نوع زبان انتزاعی استفاده می کنند.

مثلا برای این که جهت خاصی را به سایر زنبورها نشان دهند، یک رقص دایره ای شکل دارند؛ مدت زمان رقص با فاصله زنبورها با گل ارتباط مستقیمی دارد. جالب تر این که سایر زنبورهای کارگر این پیام را درک می کنند و دقیقا متوجه می شوند تا محل مورد نظر چقدر فاصله دارند.

شیرها زندگی در گروه های بزرگ تر را ترجیح می دهند

زندگی در گروه به شیرها امکان می دهد با موفقیت بیشتری توله های شان را بزرگ کرده و طعمه های بزرگ تری نیز شکار کنند. امتیاز دیگر زندگی گروهی این است که شیرها می توانند با قدرت بیشتری از قلمروشان در برابر گروه های رقیب دفاع کنند. مرزهای قلمرو شیرها اگرچه همواره در حال تغییر است اما شیرها پیوسته از قلمرویی با مساحت حدود ۲۶۰ کیلومتر به سختی دفاع می کنند.

رفتار تهاجمی و بی رحم شیرهای نر نسبت به توله های گله های رقیب، خطری است که اغلب اوقات دسته را تهدید می کند. این موضوع اهمیت اندازه دسته را بیش از پیش روشن می کند. بنابراین دور از ذهن نیست شیرها بتوانند تعداد اعضای دسته ای را که با آن مواجه می شوند، تخمین بزنند و قضاوت آنها درباره تعداد اعضای دسته رقیب تعیین می کند آیا می توانند حمله ای خونین را ترتیب دهند یا بهتر است با احتیاط عقب بنشینند؟

مورچه ها قدم های شان را می شمرند

مورچه های بیابانی در زیستگاه هایی بسیار خشن زندگی می کنند که جهت یابی در این مناطق چالشی حیاتی به شمار می رود. به نظر می رسد آنها توانایی بی نظیری در یافتن بهترین مسیر رسیدن به لانه دارند. این قابلیت برای آنها ضروری است زیرا به دلیل گرمای شدید هوا و تابش مستقیم نور خورشید، تنها برای مدتی محدود می توانند خارج از لانه باشند.

پیش از این تصور می شد آنها با استفاده از موقعیت خورشید یا ستارگان ناوبری می کنند اما محققان دریافتند مورچه ها حتی بدون استفاده از این نشانه ها هم قادر به یافتن مسیر خود هستند. بالاخره مشخص شد مورچه ها در واقع با شمارش گام هایی که در جهت مشخصی برداشته اند، می توانند مسیر درست را تشخیص دهند. سپس با استفاده از قانون مثلثات و نور قطبی شده، بهترین زاویه را برای یافتن مسیر بازگشت به خانه انتخاب می کنند. 

مجله دانستنیها - علی اکبر یالپانیان