به گزارش باشگاه خبرنگاران، ویروس کرونا (corona) یا همان کووید۱۹ از اواخر سال پیش با سرعتی غیر قابل وصف در سرتاسر دنیا منتشر شد. این ویروس تا به حال بیش از دو میلیون تن را در جهان مبتلا کرده و هزاران نفر را به کام مرگ برده است.
کووید ۱۹ به علت جهش هایی که داشته، علایم متفاوتی را در اشخاص مختلف از خود بروز داده است. ولی اخیرا یک مریض ۵۸ ساله به علت ابتلا به ویروس کرونا دچار آشفتگی شده و جزء نامش چیز دیگری به یاد نمی آورد. آزمایشات اولیه از وجود التهاب مغزی خبر داده اند. در بخش هایی از مغز هم که مسوول رله سیگنال های حسی، تنظیم هوشیاری و دسترسی به خاطرات هستند، ضایعات سفیدی به چشم می خورد که مملو از عصب های مرده و در حال مرگ بودند.
طبیبان بیماری وی را «انسفالوپاتی هموراژیک نکروزان حاد» یا ANE تشخیص دادند. این عارضه نادر معمولاً همراه عفونت های ویروسی بروز پیدا می کند، ولی عامل آن نه خود ویروس بلکه انتشار بی اندازه پروتئینهای محلولی به اسم«سیتوکین» است. این پروتئین (Protein) در واقع سیگنال هشدار بدن در خصوص حمله ویروس است، ولی گاهی اوقات بی اندازه آزاد شده و سبب التهاب می شود. دانشمندان هنوز مطمئن نیستند که آیا همین اتفاق در مورد ویروس کرونا هم رخ می دهد یا این که ویروس مستقیما سیستم عصبی را مورد هدف قرار می دهد.
هر چند از سرفه و تب بعنوان نشانه های ابتلا به کرونا نام برده می شود، ولی بعضی موارد عجیب تر از این بوده و شامل سر درد، گیجی، سوزش، بی حسی، تشنج و حتی از دست دادن احساس چشایی و بویایی نیز می شود که شک متخصصان به آسیب کرونا به مغز را در پی داشته است.
سکته مغزی، تشنج طولانی مدت و آنوسمی از علایم ویروس کرونا
اولین گزارشات در خصوص اثرگذاری کووید- ۱۹ بر سیستم اعصاب مرکزی در بهمن ماه سال پیش از ووهان مخابره شد. عصب شناسان با تحلیل سوابق پزشکی ۲۱۴ بیمار بوجود علایم مرتبط به سیستم عصبی در ۳۶.۴ درصد آنها پی برده بودند. متداول ترین نشانه های دیده شده شامل درد عضلانی، سردرد، سرگیجه و سردرگمی بوده است که در بیماری های ویروسی به خصوص بین سالخوردگان چندان نادر نیست، ولی بعضی دیگر سندرم های عصبی پیچیده تری نظیر سکته مغزی (stroke)، تشنج طولانی و آنوسمی را تجربه کرده اند.
مغز دارای قسمتی از رگ های به هم چسبیده به اسم سد خونی مغزی است که بعنوان مانعی نیمه تراوا از بافت این عضو حیاتی حفاظت می کند. در صورتی که ویروس کرونا از این مانع عبور کرده و نورون ها را آلوده کند، یافتن درمان آن بسیار دشوار خواهد بود به دلیل آن که پژوهشگران سالهاست در تلاش برای عبور از این مانع و درمان اختلال هایی نظیر بیماری آلزایمر هستند.
از سوی دیگر آنچه امروز جان بسياري از بیماران درگیر کرونا را نجات می دهد دستگاه تنفس مصنوعی است، ولی در صورت آلوده شدن مغز داستان بسیار متفاوت خواهد بود به دلیل آن که این عضو را نمی توان به ونتیلاتور متصل کرده و زنده نگاه داشت. هنوز تحقیقات جامعی در این موارد صورت نگرفته، ولی متخصصان بر این باورند که علایم آسیب به سیستم عصبی در درصد کمی از ۲ میلیون بیمار مبتلا به کرونا ظهور پیدا کرده است. با این حال همین درصد پائین هم برای جامعه پزشکی اهمیت بالایی دارد به دلیل آن که این علائم احتمالا به خط درمانی جدیدی نیاز دارند که بیش از بدن باید روی مغز تمرکز داشته باشد.
دچار سردرد شدن چندین روز پیش از سرفه و تب خواستار گنجاندن این مورد در علایم احتمالی ابتلا به کرونا شده است به دلیل آن که میتواند به تشخیص سریعتر بیماری کمک کند.
پژوهشگران ظاهر شدن این علایم را چندان عجیب نمی داند به دلیل آن که هر عفونت جدی ویروسی میتواند از طریق التهاب در سیستم ایمنی رخ داده و یا بصورت مستقیم سیستم اعصاب مرکزی را هدف بگیرد. شیوع گسترده کرونا و فشار شدید آن روی سیستم درمانی امکان تعیین دقیق نحوه اثربخشی بر سیستم عصبی را غیر ممکن کرده است. متخصصان برای بررسی این مسئله احتیاج به عکسبرداری از مغز، برآورد میزان فعالیت سیستم عصبی و مشاهده کپی های ویروس کرونا در مایع نخاعی دارند، ولی شرایط بحرانی این امکان را از آنها صلب کرده است.
احتمال حمله مستقیم ویروس کرونا (corona) به سیستم عصبی
با این حال بعضی تحقیقات در این زمینه از احتمال حمله مستقیم به سیستم عصبی حکایت دارد. در ژاپن مردی ۲۴ ساله با علایمی مثل تب، سردرد و خستگی دوبار به دو کلینیک مختلف مراجعه کرده، ولی آزمایش خون و اشعه ایکس ابتلای او به بیماری خاصی را رد می کند در حالی که چند روز بعد بیهوش و غوطه ور در استفراغ، کف خانه پیدا شده و حین انتقال به بیمارستان هم دچار تشنج (seizure) می شود.
نتیجه نمونه گیری بزاق و مخاط وی در بیمارستان ابتلا به کووید- ۱۹ را رد می کند، ولی نکته عجیب اینجاست که در تست مایع نخاعی، این ویروس مهلک پیدا می شود. این مورد عجیب از توانایی کرونا در حمله به سیستم اعصاب مرکزی حکایت دارد.
طبیبان بعد از بررسی وضعیت مریض متوجه شدند که الگوی التهاب او با رفتار عفونت ویروسی تطابق دارد. Elissa Fory، عصب شناس بیمارستان فورد و پزشک این مریض معتقد است این احتمالا نشانه ای از توانایی ویروس در حمله مستقیم به مغز در موارد نادر است.محققان امیدوارند در ماه های آینده و با افزایش پیشرفت ها در مقابله با ویروس کرونا و همینطور افزایش کیت های تست مایع نخاعی پزشکان به شکل بهتر و جامع تری بیماران کووید- ۱۹ به خصوص اشخاص با نشانه هایی از مشکل در سیستم عصبی را معاینه کنند.
یکی از اندک افرادی که از رخنه ویروس مرموز به مغز شوکه نشده یک میکروب شناس و پزشک بیماری های عفونی به اسم«Stanley Perlman» است که در «دانشگاه آیووا» فعالیت دارد. در طول اپیدمي سارس که ۷۷۴ را به کام مرگ فرستاد، تنها چند کالبدشکافی روی کشته شدگان انجام شد، ولی دستکم در ۸ مورد از آنها علائمی از ویروس و ژنوم آن علاوه بر ریه (Lung)، کلیه و طحال در مغز هم پیدا شده بود.
در آزمایش هایی که بر روی موش ها انجام شد ویروس به جای آنکه مستقیما سراغ ریه برود، از طریق حفره بینی و با استفاده از نورون های بویایی وارد مغز حیوان شد. SARS- CoV به سرعت خود را در مغز تکثیر کرده و با ایجاد صدمات عصبی شدید به سرعت به مرگ موش منجر شد.
چند سال بعد پژوهشگران همین آزمایش را با ویروس کرونای عامل مرس تکرار کردند. در هر دو مورد ویروس بیشتر سراغ نورون ها در بخش های خاصی مثل ساقه مغز می رفت که طناب نخاعی را به مخچه و نیمکره ها متصل کرده و در تنظیم تنفس غیرارادی تأثير دارد.
قدرت نفوذ ویروس کرونا به بافت های مغز
با وجود شمار بسیار بالای متوفیان کرونای جدید کالبدشکافی های چندانی صورت نگرفته و در بخش عمده ای از همین موارد هم تمرکز اصلی روی ریه بوده است. با این حال بعضی از پژوهشگران چینی با بررسی جمجمه بیماران متوفی بر اثر کووید- ۱۹ از رخنه ویروس به بافت های مغز خبر داده اند.
ولی آنچه که بیشتر نظر پژوهشگران را به خود جلب کرده موارد اندک عبور ویروس از این سد نیست بلکه شمار بالای مواردی است که از عدم توانایی آن خبر می دهد، مواردی که اشخاص در آن حس بویایی و چشایی را از دست داده اند.
داده های کنونی نشان می دهد که آنوسمی یا از دست دادن یک باره حس بویایی و چشایی در ۳۰ تا ۵۰ درصد از بیماران کووید- ۱۹ رخ می دهد. در اغلب موارد این علایم حتی پیش از سرفه و تب ظهور کرده و نشانگر نفوذ ویروس به سلول های بویایی درون بینی و آسیب رساندن به آنها است. این نورون ها در حباب های بویایی قرار داشته و بازوی پوشیده از گیرنده های رایحه آنها به داخل حفره بینی کشیده شده است.
در این اشخاص ویروس خود را به تنها سلول های سیستم اعصاب مرکزی می چسباند که در معرض دنیای بیرون قرار دارند که به گفته او اگر SARS- CoV- ۲ در پی ایجاد بیماری مغزی بود باید این اشخاص هم قربانی آن می شدند، ولی آنها تنها حس بویایی و چشایی را از دست داده اند و این بسیار عجیب است.
هنوز کسی نمی داند چرا ویروس به جای این که مثل مورد موش از بینی برای رخنه به مغز استفاده کند همانجا متوقف شده، ولی سرنخ ها در حال پیدا شدن هستند و مهمترین دلیل عدم بیان گیرنده های ACE۲ در نورون های بویایی عنوان شده اند.
پژوهشگران در دو مطالعه جداگانه به بررسی نقاط حضور گیرنده ACE۲ در دستگاه تنفسی و منافذ بینی پرداخته و هر دو گروه آنها را روی انواع مختلفی از سلول ها یافته اند. تحلیل های آنها نشان می دهد که این گیرنده در نورون های بویایی وجود ندارد و ویروس ناچار روی سلول های دیگری در بینی اثر می گذارد.
تیم تحقیقاتی که توسط عصب شناسان دانشگاه هاروارد رهبری شده احتمال داده اند که دلیل نفوذ ویروس به مغز حمله به سلول هایی است که در حفظ سد خونی نقش دارند. تیم دیگری هم به احتمال آلوده شدن سلول های اطراف نورون های بویایی اشاره کرده اند که در نتیجه میتواند به فلج شدن موقتی این نورون ها و از کار افتادن شامه بیماران منجر شود.
اثبات درستی هر یک از این پژوهش ها مستلزم مطالعات گسترده روی بافت های زنده درون بینی است، ولی قانع کردن بیماران کووید- ۱۹ به مشارکت در پروژه های تحقیقات پزشکی بسیار مشکل است. تا هنگامی که امکان تحقیقات جامع فراهم شود طبیبان باید به داده های در دسترس برای بررسی اثرات ویروس کرونا بر مغز و راه‌های درمان آن اکتفاء کنند.
- 13
- 5
