دلایل ایجاد احساس گناه و درمان آن

احساس گناه

احساس گناه چیست؟

احساس گناه حسی آزار دهنده مانند شرم، خجالت یا غرور است که به صورت احساسی خودآگاه وصف می شود. به دنبال ایجاد احساس گناه فرد خود را سرزنش می کند. این احساس به دلایل مختلفی بروز می کنند مثلا فرد عمل خطایی را مرتکب شده است یا حداقل فکر می کند که این گونه است، گاهی نیز کاری را که باید انجام می داد را پشت گوش انداخته به همین دلیل احساس گناه در او ایجاد می شود. دسته ای از افراد به دنبال افکار و اعتقادی که دارند از نظر اخلاقی مرتکب اشتباه شده و با احساس گناه درگیر هستند.

در برخی از موارد احساس گناه کاملا طبیعی است، برای مثال فردی که به دیگران آسیب رسانده احساس گناه واکنشی کاملا طبیعی خواهد بود. این حالت درونی با جامعه نیز در ارتباط است، بنابرآنچه به نظر می رسد احساس گناه نقش مهمی در تنظیم روابط میان افراد دارد. برای مثال افراد را تشویق می کند تا روابط ارزشمند خود را ترمیم کنند و از اقداماتی که به رابطه هایشان آسیب می زنند پرهیز کنند. 

هرچند وجود احساس گناه موجب آزار فرد می شود اما انگیزه ای قوی برای طلب بخشش، تصحیح اشتباه و جبران همچنین رفتار مسئولانه ایجاد خواهد کرد. این کارها پیوندهای اجتماعی را حفظ می کند، و از آسیب به دیگران جلوگیری می کند، پس می توان نتیجه گرفت که احساس گناه کارکردهای مثبتی به دنبال دارد. زمانی که احساس گناه بیش از اندازه باشد و فرد در موقعیت های مختلف خود را سرزنش کند؛ در صورت عدم درمان زمینه ساز مشکلاتی مانند اضطراب، وسواس و افسردگی است. 

ایجاد احساس گناه

علائم فیزیکی احساس گناه:

- افرادی که احساس گناه دارند ممکن است تحریم پذیری را در خود احساس کنند.

- آنها ممکن است بیش از حد گنگ باشند یا عذرخواهی کنند. 

- احساس گناه غالبا به علائم جسمی نیز مشخص می شود. 

علائم جسمی شامل موارد زیر می باشد:

هرگونه مشکل در خواب مانند بی خوابی؛ درمان این مشکل با دارو امکان پذیر است.

- ایجاد ناراحتی در معده مانند تهوع یا سایر مشکلات گوارشی

- دل درد

- تنش عضلانی

- سردرد که در درمان آن به صورت غیر دارویی نیز امکان پذیر است.

- ایجاد حالت گریه

دلایل ایجاد احساس گناه:

از نظر روانشناسی احساس گناه ریشه های متعددی دارد، روانکاوی معتقد است احساس گناه زمانی ایجاد می شود که میان فراخود و نهاد تعارض ایجاد می شود که سبب بروز جنگ میان اصل اخلاقیات و اصل لذت و شهوات خواهد شد همین موضوع زمینه ساز احساس گناه و عذاب وجدان خواهد بود. براساس این نظریه زمانی که افراد بین خواسته های نامعقول خود و اصول و ارزش هایی که برای خود قائل هستند تعارض را مشاهده می کنند؛ دچار عذاب وجدان خواهند شد. 

عقده ادیپ:

بر اساس نظریه غده ادیپ هر فردی در بازه سنی ۳ الی ۶ سالگی که سومین مرحله رشد روانی جنسی خود را پشت سر می گذارد، تجربه های اضطراب اختگی ناشی از عقده ادیپ را دارد که منجر به احساس گناه می شود. قوانین اخلاقی و اجتماعی همچنین قوانینی که والدین برای کودک تعیین می کنند؛ احساس گناه را پی ریزی می کند. 

سایر علل:

برخی نیز اعتقاد دارند زمانی که فرد استانداردهای اجتماعی را در درون خود تعیین می کند، هرگونه عبوری از این مرزها احساس گناه را در فرد ایجاد خواهند کرد. 

گروهی نیز ایجاد فاصله بین خود ایده آل و خود حقیقی را زمینه ساز ایجاد گناه می دانند، به عبارتی می توان گفت فاصله میان آنچه هستیم و آنچه والدین و اجتماع از ما انتظار دارند باشیم یا باید باشیم. 

از طرفی گروهی معتقد هستند احساس گناه فرآیند رشد شناختی است، بر اساس این نظریه عنوان می شود زمانی که همدلی با دیگران آموزش داده می شود؛ درصورتی که رفتاری از وی سر بزند که به دیگران آسیب بزند منجر به تشکیل احساس گناه خواهد شد. 

درمان گران وجودگرا اعتقاد دارند؛ درصورتی که انسان نتواند یک زندگی اصیل مبتنی بر خود داشته باشد همچنین نتواند با اضطراب های وجودی ناشی از زیستن کنار بیاید؛ دچار احساس گناه می شود.

دلایل ایجاد احساس گناه

انواع حس گناه:

بعد از اینکه دلایل ایجاد گناه بررسی شدند باید ببینم انواع این حس شامل چه مواردی می باشد. احساس گناه می تواند در برابر احساسات منفی و ناراحت کننده از فرد محافظت کند اما اگر مقدار آن بیش از اندازه باشد؛ اختلالات روانی مانند افسردگی ایجاد می کند. به همین دلیل گروهی از روانشناسان اعتقاد دارند بهتر است احساس گناه را به دو دسته تقسیم کنند:

احساس گناه ناسازگار:

این نوع احساس گناه غالبا بر زندگی تاثیر منفی خواهد گذاشت؛ که شامل احساس گناه مزمن می شود،

احساسی که مربوط به شرم و سایر گناهانی می باشد که ناراحتی روحی و روانی را در پی دارد. 

احساس گناه سازگار یا طرفدار اجتماع:

این نوع احساس گناه مفید است زیرا موجب می شود فرد از اشتباهات خود اطلاع پیدا کند، بعد از آن برای جبران این اشتباهات و ترمیم روابط تلاش خواهد کرد.

به غیر از دسته‌بندی بالا، در دیدگاه دیگری سه نوع احساس گناه وجود دارد:

گناه واکنشی:

این نوع احساس گناه هنگامی اتفاق می افتد که اقدامی برخلاف باورها و عقایدش و استانداردهای جامعه انجام داده باشد.

گناه پیش‌بینی‌کننده:

این نوع احساس گناه در نتیجه تفکر درباره اقدامی برخلاف معیارهای اخلاقی شخصی یا معیارهای جامعه اتفاق می‌افتد. در این نوع احساس گناه ممکن است فرد تصمیم داشته باشد اقدام خاصی انجام ندهد زیرا می داند اشتباه است یا اعتقاد دارد با این کار احتمال صدمه به دیگران وجود دارد. 

احساس گناه پیش بینی کننده

گناه وجودی:

این نوع احساس گناه پیچیده تر از سایر موارد می باشد که می تواند در اثر احساسات فرد نسبت به بی‌عدالتی عمومی یا ناعادلانه بودن جهان هستی ایجاد شود، از طرفی می تواند احساس شخص را نسبت به تاثیرات منفی که ممکن است در زندگی دیگران ایحاد کند، نشان دهد.

یک نوع از گناه وجودی به عنوان احساس گناه بازمانده عنوان می شود. این نوع احساس گناه زمانی شکل می گیرد که شخص از تصادف یا بلایی که دیگران در آن آسیب دیده اند اما او جان سالم به در برده است ،در نتیجه از آسیب دیگران احساس گناه دارد یا زمانی که دیگران درگیر یک بدبختی هستند اما وی آن را تجربه نمی کند. 

عوارض ناشی از احساس گناه:

همانطور که اشاره شد احساس گناه می تواند موجب تبعیت فرد از قوانین اجتماعی و هنجارها شود، از طرفی مانعی ایجاد می کند که فرد را از آسیب به دیگران باز می دارد. از طرفی مواقعی هم ممکن است فرد را از انجام وظایفش و برقراری روابط با کیفیت باز دارد، همچنین احساس گناه شدید اختلالاتی نظیر؛ اضطرابی، افسردگی شدید و وسواس را ایجاد می کند. 

احساس گناه انگیزه را برای ادامه از فرد می گیرد، عزت نفس را به شدت کاهش می دهد و در صورتی که با احساس گناه درگیر باشید هیچ لذتی از آن نخواهید برد. این احساس معمولا با وسواس همراه خواهد شد به طوری که فرد برای انجام هرکاری هرچند کوچک از انجام اشتباه و احساس عذاب وجدان بعد آن هراس دارد.

راهکارهای غلبه بر احساس گناه:

تا اینجا به احساس گناه، انواع آن و دلایل ایجادی اشاره شد، اما باید بدانید چگونه می توان بر احساس گناه غلبه کرد تا سلامت روانی حفظ شود و زندگی کیفیت بهتری به خود بگیرد. در صورتی که احساس گناه دارید به طوری که زندگی روزمره را با اختلال روبرو می کند؛ باید با یک متخصص بهداشت روان در این زمینه صحبت کنید. گزینه های درمانی مختلفی برای این مشکل وجود دارند که ممکن است به شما برای کنار آمدن با این احساس کمک کنند، در ادامه به تعدادی از این موارد اشاره شده است:

دارودرمانی:

 پزشک شما ممکن است داروهای ضد افسردگی یا ضد اضطراب را برای کمک به شما در کنار آمدن با علائم ناشی از احساس گناه تجویز کند. همچنین پزشک ممکن است روان درمانی را توصیه کند.

درمان احساس گناه با دارو

روان‌درمانی: 

درمان شناختی-رفتاری:

درمان شناختی رفتاری نوعی روش درمانی محسوب می شود که به شما یاد خواهد داد افکار منفی که موجب ایجاد احساس گناه می شوند را تشخیص دهید، بعد از آن خواهید توانست افکار منفی ناشی از گناه را با افکار مثبت جایگزین کنید. این درمان می تواند به شما در درک بهتر احساسات و نگرش ها کمک بسیار کند، در نتیجه با اتفاق افتادن موضوعی که شما را با احساس گناه درگیر می کند؛ می توانید برای مقابله در همان لحظه خود را مجهز کنید همچنین از برخی تحریف‌های شناختی که در ایجاد گناه نقش دارند، جلوگیری می شود. 

مقابله: 

در صورتی که سعی داشته باشید با احساس گناه مداوم خود کنار بیایید، مواردی وجود دارد که می توانید احساس گناه را مدیریت کرده و احساسات دشوار را راحت تر تحمل کنید. برخی از استراتژی هایی که در این مورد به شما کمک می کنند در ادامه آورده شده اند: 

وضعیت را تغییر دهید: 

درصورتی که گمان می کنید تنها بر افکار منفی تمرکز دارید باید راه هایی را در نظر بگیرید که بتوانید در مورد موقعیت متفاوت فکر کنید. آیا عوامل دیگری نیز نقش داشتند؟ در آینده چه کارهای متفاوتی می‌توانید انجام دهید؟ 

در صورتی که راهی برای تغییر تمرکز از افکار منفی به افکار مثبت و واقع بینانه پیدا کنید می توانید احساسات خود سرزنشگر گذر کنید. 

خودتان را ببخشید:

یکی از ابزارهای مهم برای رها شدن از احساس گناه؛ یاد گرفتن نحوه بخشیدن خود است. بخشیدن خود به این معنا نیست که در صورت ارتکاب اشتباه که به دیگران آسیب می زند خود را بی تقصیر بدانید، بلکه باید مسئولیت پذیر باشید و به خودتان فرصت دوباره ای جهت ابراز پشیمانی، جبران، سپس یافتن راهی برای ادامه دادن بدهید. 

درمان احساس گناه؛ خودتان را ببخشید

با فردی امن صحبت کنید:

در برخی از مواقع در میان گذاشتن احساس خود با یک دوست نزدیک و عاقل بسیار مفید خواهد بود. حمایت اجتماعی نقش بسیار مهمی در مقابله با احساسات دشوار خواهد داشت، پس نباید اهمیت حفظ رابطه با دوستان و عزیزان را فراموش کرد. 

در صورتی که برای گفتگو با عزیزان خود در مورد احساس گناه با مشکل روبرو هستید یا حمایتی که خواستار آن هستید از طرف اطرافیان ارائه نمی شود می توانید درباره‌ی احساسات خود با یک دکتر روانشناس خوب مشورت کنید. 

گردآوری: بخش روانشناسی سرپوش