حملات ادامه‌دار به اقلیم کردستان و تبعات آن | تبعات حقوق بشری و سیاسی برای ایران

روزنامه توسعه ایرانی: اقلیم کردستان به‌عنوان منطقه‌ای خودمختار در شمال عراق، از شرق با کردستان ایران، از شمال با کردستان ترکیه و از غرب با کردستان سوریه هم‌مرز است. از میان این سه بیشترین سخت‌گیری را ترکیه نسبت به کُرد‌ها اعمال کرده است.

در سوریه، حکومت اسد به دلیل شرایط جنگی، ناگزیر دست کردها را باز گذاشت تا به عنوان نیروی بازدارنده در برابر داعش عمل کنند. در ایران نیز گرچه گروهی از کُردها همواره نسبت به تضییع حقوق این قوم از سوی حاکمیت معترض بوده‌اند اما به هر حال در ادبیات رسمی دولت‌ها و حاکمیت بر وحدت و احترام به اقوام تاکید شده و سعی در پرهیز از تنش بوده است.

در ترکیه اما اردوغان مواضع بسیار سرسختانه‌ای نسبت به کُردها دارد. درگیری این کشور با حزب کارگران کردستان یا همان پ ک ک  به اوایل دهه ۸۰ میلادی بازمی‌گردد. ترکیه این گروه را کُردهای تروریست می‌خواند و بارها نیز به مواضع آنها در شمال سوریه و عراق حمله کرده است.

اردوغان، رئیس جمهور ترکیه همزمان که به دنبال کسب محبوبیت در میان جمعیت بزرگ کردهای ترکیه و جلب آرای آنها در رقابت‌های سیاسی و انتخاباتی است، تعداد زیادی از کُردها را به اتهام همدستی با پ ک ک تحت فشار قرار داده و از خاک ترکیه رانده است.

ایران در تمام این سال‌ها اما به دلیل حساسیت‌برانگیز بودن موضوع اقوام، هرگز خود را وارد پرونده‌ ترکیه و کُردها نکرده است؛ به ویژه آنکه جمعیت قابل توجهی از کرد‌های منطقه در خاک ایران سکونت و نسبت به کردهای بیرون از مرزهای ایران نیز تعلق قومی دارند.

ایران نه تنها خود را درگیر مخاصمات ترکیه و کُردها‌‌ نکرده، بلکه به باور بسیاری از کارشناسان در مواردی نیز از مسئله کُردها برای تحت فشار قرار دادن ترکیه استفاده کرده است.

«دستگیری اعضای کومله و حزب دموکرات در اغتشاشات»

علی‌رغم این پیشینه اما آنچه دیروز و طی دو ماه اخیر اتفاق افتاده، نشانه‌ای از ورود ایران به یک فاز جدید از مواجهه با مسئله کُردهاست. سپاه پاسداران ایران روز گذشته پس از گذشت دو ماه از ناآرامی و التهاب در ایران در پی درگذشت یک دختر کُرد، اعلام کرد که برای دومین بار به مواضع احزاب کُرد در اقلیم کردستان عراق حمله موشکی و پهپادی کرده است.

روابط عمومی سپاه پاسداران ایران با صدور اطلاعیه‌ای عنوان کرد: «با توجه به شرایط و اشراف اطلاعاتی  و برنامه‌ریزی عملیاتی از صبح امروز (دوشنبه) مقرها، مراکز و همچنین معابر حمل و انتقال سلاح و مهمات تروریست‌ها به ایران مورد اصابت عملیات موشکی و پهپادی رزمندگان اسلام قرار گرفت.»

ایران احزاب تجزیه‌طلب و مشخصا احزاب تجزیه‌طلب کُرد را یکی از اصلی‌ترین عوامل آنچه از اعتراض و اغتشاش در هفته‌های اخیر در ایران رخ داده معرفی می‌کند. گذشته از حمله سپاه به اقلیم کردستان، سردار محمدتقی اوصانلو، فرمانده قرارگاه حمزه سیدالشهدا (ع) نیروی زمینی سپاه دیروز خبر داد که «در اغتشاشات اخیر بیش از ۱۰۰ نفر از اعضای گروه‌های ضدانقلاب از جمله دموکرات و کومله را دستگیر کردیم.»

او همچنین عنوان کرد که در طول یک ماه گذشته مقدار قابل توجهی سلاح و مهمات از گروه‌هایی که به گفته وی به دنبال انتقال سلاح به داخل کشور بودند را دستگیر و تجهیزاتی که می‌خواستند به شهر‌های عمقی بفرستند را توقیف کرده‌اند.

حملات هماهنگ یا همزمانی اتفاقی؟

همزمان ترکیه نیز دیروز از بمباران مواضع پ ک ک در شمال سوریه خبر داد. بهانه این حمله، انفجار تروریستی دو روز پیش در میدان استقلال استانبول بود. ترکیه اعلام کرده زنی که عامل این اقدام تروریستی بوده، سوری است و از پ ک ک در کوبانی (شهری با اکثریت کُردنشین در شمال سوریه) دستور گرفته است.

این اولین همزمانی ترکیه و ایران در حمله به مواضع کُردها نیست. اوایل ماه گذشته نیز وقتی سپاه پاسداران ایران حدود دو هفته پس از اعتراضات به مرگ مهسا امینی پایگاه‌های احزاب کُرد در اقلیم کردستان عراق را با پهپاد و موشک‌های زمین به زمین مورد حمله قرار داد، ترکیه یک روز قبل‌ترش به پایگاه‌های احزاب کرد در حومه الحسکه سوریه حمله کرده بود.

احزاب کرد ادعا کردند که این همزمانی به معنای «هماهنگی پیشین» ایران و ترکیه برای اقدام علیه کُردها بوده است. ترکیه دو هفته قبل از حمله به حومه الحسکه، در شهریور به اقلیم کردستان حمله کرده بود و به طور کلی ترکیه به دفعات دست به اقدام نظامی علیه کردها می‌زند؛ از این رو شاید بتوان همزمانی حملات آن با ایران را اتفاقی دانست.

تبعات حقوق بشری و سیاسی برای ایران

اما به هر حال فارغ از ارزیابی صحت و سقم ادعای احزاب کرد در هماهنگی تهران و آنکار علیه کُردها، آنچه روشن به نظر می‌رسد، تغییر رویه ایران و عزم آن برای استفاده از گزینه نظامی برای دفع خطر از سوی مرزهای مشترک با کُردهاست؛ عزمی که گرچه مقامات نظامی و امنیتی آن را برای حفظ امنیت مرزهای ایران اجتناب‌ناپذیر عنوان می‌کنند اما به هر ترتیب تبعات سیاسی نیز برای ایران خواهد داشت.

بخشی از این تبعات مربوط به فشارهای حقوق بشری خواهد بود که پیوسته متوجه ایران می‌شوند و حملات نظامی ایران به اقلیم کردستان، دست نهادهای حقوق بشری برای این فشارها را بازتر خواهد کرد.

در پی حملات ششم مهر ایران به اقلیم کردستان عراق، احزاب کرد مدعی شدند که بر اثر این حملات ۱۸ تن کشته و ۶۲ نفر زخمی شدند که در میان کشته‌شدگان یک زن باردار نیز بوده است.

محمد پاکپور، فرمانده نیروی زمینی ارتش دیروز پس از اعلام عملیات حمله به اقلیم کردستان عراق، در همین ارتباط با بیان اینکه «ما بنا نداریم حتی خانواده‌های تروریست دچار آسیب شوند»، گفت «در برخی مناطق شاهد هستیم که تیم‌های ترور این گروهک‌ها در خانه‌های سازمانی مستقر هستند و ما به طور دقیق از جزئیات آن‌ها مطلع هستیم و اینکه در چه منطقه‌ای قرار دارند. اما، به لحاظ ملاحظه‌ای که درباره افراد بی‌گناه و خانواده‌ها داریم از منهدم کردن آن‌ها پرهیز داریم. اما بعداً نمی‌دانیم که این‌ها اطرافشان خانواده هست یا نیست و حتماً مورد هدف قرار خواهیم داد.»

اظهارات او تلویحا احتمال آسیب به غیرنظامیان را تایید می‌کند. سردار پاکپور با تکیه بر این مسئله ابراز امیدواری کرده که «مردم منطقه، دولت مرکزی عراق و دولت اقلیم شمال عراق نسبت به این موضوعات حساسیت نشان دهند و اقداماتی که در جهت امنیت مردم خودشان است را انجام بدهند که اخراج و خلع سلاح این گروهک‌های تجزیه‌طلب و تروریستی از اقلیم شمال عراق است.»

دستاویزی تازه برای ریاض و واشنگتن

گذشته از مباحث حقوق بشری، اقدام نظامی ایران علیه کردستان عراق، دست کشورهایی چون عربستان و آمریکا برای تخریب هرچه بیشتر وجهه سیاسی ایران را نیز بازتر خواهد کرد.

پس از حمله ماه گذشته سپاه به اقلیم کردستان، وزارت خارجه عربستان ضمن محکومیت این حملات تصریح کرد که اقدامات ایران در تضاد با قوانین و عرف بین‌المللی است و جامعه بین‌المللی باید با آن مقابله کند.

ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا پس از حمله ۶ مهر ایران به کردستان عراق، مدعی شد یک شهروند آمریکایی نیز در میان کشته‌شدگان این حملات هست.  او در کنفرانسی خبری هشدار داد که آمریکا ابزارها و خط‌مشی‌هایی برای پاسخگو کردن ایران بابت اقدامات ثبات‌زدایش در منطقه پیش روی دارد.

روز گذشته نیز در واکنش به حملات صبح دوشنبه سپاه به اقلیم کردستان، نمایندگی سازمان ملل در بغداد آن را نقض حاکمیت عراق خواند و اعلام کرد: عراق نباید به میدان تسویه حساب تبدیل شود و باید به سلامت اراضی آن احترام گذاشت.

مسرور بارزانی، نخست وزیر اقلیم کردستان عراق، نیز آن را تعرض به حاکمیت اقلیم عنوان کرده و پس از محکومیت این حمله، تصریح کرد: «اقلیم کردستان روابط خوبی با تمام همسایگان دارد اما دولت عراق باید به این تخلفات پایان دهد.»

چنین اظهاراتی شرایط و موقعیت سیاسی در منطقه را برای ایران بیش از پیش سخت خواهد کرد. از سوی دیگر مقامات در ایران اذعان می‌کنند که نمی‌توان در برابر اقدامات تحریک‌آمیز تجزیه‌طلبان سکوت کرد.

تداوم حملات در پی ناکامی دیپلماسی

در گرفتاری میان دوراهی اقدام نظامی و تحمل تبعات آن و سکوت هزینه‌ساز در برابر آنچه «تحرکات تجزیه‌طلبانه» نامیده می‌شود؛ بسیاری تاکید می‌کنند که ایران باید راهکار دیپلماتیک را جایگزین اقدامات نظامی در مواجهه با کردهای تجزیه‌طلب در کشورهای همسایه کند. اما آنچه از کلام مقامات نظامی و امنیتی برمی‌آید این است که راهکارهای دیپلکاتیک بی‌نتیجه بوده است.

فرمانده نیروی زمینی سپاه دیروز در توضیحات خود درباره حمله صبح دوشنبه به اقلیم کردستان، گفت که پس از عملیات ششم مهر، به طور مرتب با دولت مرکزی عراق و مسئولان اقلیم شمال عراق ارتباط داشتیم. مسئولان وزارت امور خارجه نیز جلسات و مذاکراتی جهت خلع سلاح و اخراج گروه‌های تروریست از شمال عراق با مقامات عراقی برگزار کردند. آنها قول دادند که در این جهت گام‌های اساسی بردارند.

آنطور که سردار پاکپور گفته مقامات در عراق قول داده‌اند که مقرهای احزاب کرد در مرز ایران و مقرهای عمقی آنها در ۱۲۰ کیلومتری خاک عراق جمع شوند. او ادامه داد که با گذشت ۵۰ روز از آن مذاکرات، هیچ اقدام عملی در این راستا صورت نگرفته است.

اطلاعیه سپاه پاسداران نیز دیروز در متن خود تاکید کرده که حمله اخیر «در پی تداوم بی‌عملی‌ها و برخی غفلت‌های آشکار و بعضاً تعمدی مقامات اقلیم شمال عراق در برخورد با فعالیت‌های گروهک‌های تروریستی ضد انقلاب و ضد ایرانی تجزیه‌طلب» صورت گرفته است.

با این تفاسیر از ناکامی دیپلماسی در مسئله کُردها، این سوال پیش می‌آید که آیا ایران در مواجهه با احزاب کُرد قصد دارد راه ترکیه را در پیش بگیرد و اساسا این حملات و اقدامات نظامی تا کجا ادامه خواهد داشت؟

پاسخی که سپاه به این سوال می‌دهد این است: «حملات موشکی سپاه به اقلیم کردستان عراق تا نابودی کامل گروهک‌های تروریستی در این منطقه ادامه خواهد داشت.»

محبوبه ولی