روزنامه آرمان ملی نوشت: رگير شدن استان‌ها و مناطق مختلف کشور در حادثه ناگوار سيل در چند روز گذشته همانند تمامي حوادث و بحران‌هاي ناگوار گذشته موجي از حزن و اندوه اجتماعي را در کشور به همراه داشته است، اما در اتفاقي تکراري همزمان با نگراني‌هاي عمومي، برخي از مسئولان به سياق سابق بهره‌برداري نمايشي از اين بحران را در پيش گرفته‌اند. بهره‌برداري از حوادث ناگوار که احساسات عمومي را بر مي‌انگيزد، به رويه‌اي تکراري و مرسوم براي برخي مسئولان تبديل شده که از درون آن فرصت‌هاي ويژه را براي خود جست وجو مي‌کنند. واقعيت امر اين است که حوادث ناگوار طبيعي و غيرطبيعي در اشکال مختلف هر از چند گاهي در کشور به وقوع مي‌پيوندند اما رويکرد نمايشي برخي مسئولان به منظور بهره‌برداري سياسي، پايه ثابت تمامي رخدادها است. اگر قبل‌تر در حوادثي همچون زلزله بم، آتش‌سوزي پلاسکو، زلزله کرمانشاه، حادثه متروپل اهواز و... رفتار نمايشي برخي مسئولان مورد توجه رسانه‌ها و افکار عمومي قرار گرفته بود، در چند روز اخير حضور شهردار تهران و جمعي از نمايندگان مجلس در ناحيه سيل‌زده امام زاده داوود نيز موجي از واکنش‌هاي انتقادي را به همراه داشته است. در واقع، تکرار اين رفتارهاي نمايشي اکنون به مسئله‌اي قابل تامل تبديل شده که پرداختن به آن ضروري به نظر مي‌رسد.
حضور از روي وظيفه يا نمايشي؛ مسئله اين است؟
اگر چه في‌نفسه حضور مسئولان در يک ناحيه يا منطقه بعد از وقوع حوادث ناگوار نه تنها نادرست نيست، بلکه اساسا در کليه جوامع و کشورها يک وظيفه حتمي محسوب مي‌شود. اما در اين ميان مسئله نوع و ماهيت حضور مسئولان در نقاط حادثه ديده است. براي نمونه در کشورهاي مختلف اروپايي و آمريکايي زماني که يک فاجعه يا بحران در سطح کلان ملي اتفاق مي‌افتد، تمامي رسانه‌ها و افکار عمومي از مسئولان انتظار حضور فعال و پي‌گير را دارند. مسئولان نيز از روي وظيفه (نه با اهداف سياسي و تبليغاتي) در محل حوادث حاضر مي‌شوند و حتي به صورت نمادين لباس نيروهاي امدادي را مي‌پوشند و گاها چند ساعتي نيروهاي امداد را کمک مي‌کنند. اما حال سوال اين است که بعد از حادثه سيل امامزاده داوود آيا حضور عيلرضا زاکاني و جمعي از نمايندگان مجلس که انتقادات عمومي را برانگيخته، از روي وظيفه بوده يا بيشتر گرفتن عکس‌هاي يادگاري و بهره‌برداري سياسي از «حادثه» بازنمايي مي‌شود؟در ابتداي امر توجه به اين مهّم ضروري است که برغم هشدارهاي مختلف سازمان هواشناسي، سازمان مديريت بحران کشور، سازمان مديريت بحران تهران و اورژانس‌هاي سراسر کشور نسبت به احتمال بارش‌هاي تابستاني و جاري شدن سيل در مسيل‌ها و معبرهاي رودخانه‌اي، برخي از مسئوليني که در چند روز گذشته به نقاط سيل‌زده سر مي‌زنند، اقدام جدي‌اي را براي جلوگيري از وقوع فاجعه انجام نداده بودند. براي نمونه عملکرد شهرداري تهران در اين زمينه بسيار مورد انتقاد قرار گرفته است. در سطح دوم، نوع نمايش و بازتاب حضور نيز مساله مهمي است که خود مي‌تواند رمزگشاي حضور برخي از مسئولان در امامزاده داوود باشد. براي نمونه حضور عليرضا زاکاني شهردار تهران در امامزاده داوود با کت‌وشلوار و حتي بدون پوشيدن کفش مناسب، در ميان گل‌ولاي برجاي مانده از سيل، نمايش هدفمندي است که کسي از روي وظيفه بودن، هدف او را باور نمي‌کند.» يا اين که چند نماينده مجلس در منطقه سيل‌زده امامزاده داوود با لباس هاي گل آلود عکس يادگاري بگيرند و متعاقبا با بيل مکانيکي امدادگران که مي‌بايست براي امدادرساني مورد استفاده قرار بگيرند، جابه‌جا مي‌شوند، نه تنها نمي‌تواند با اراده واقعي صورت گرفته باشد، بلکه نشانگر آن است که آنها مشاوران رسانه‌اي بسيار ضعيفي نيز دارند که نمي‌توانند فهيم بودن ملت را به آنها گوشزد کنند.
بهره‌برداري براي ارتقاي جايگاه
هيچ شخص، جريان و نهادي از مسئولان را موظف نکرده که با کت و شلوار و کفش کتاني و چرمي به دل سيل بزنند و عکس يادگاري بگيرند اما شايد اين اهداف ويژه شخصي و سياسي است که به نظر مي‌رسد آنها را به ميدان حادثه فراخوانده است. حال بايد از اين مسئولان هميشه حاضر در صحنه حوادث پرسيد که با کت و شلوار و عبور از ميان گل‌ولاي برجاي مانده از سيل با وسيله امدادي‌اي که مي‌بايست در خدمت امدادرسانان باشد، چه کمکي از سوي آنها مي‌تواند صورت بگيرد. در باب حضور آنها و البته انتشار عکس‌هاي يادگاري از فاجعه، توجه به دو محور اساسي ضروري است. اول اين‌که به نظر مي‌رسد اين مسئولان در پي تقويت جايگاه خود هستند و قصد دارند با حضور در ميان فجايع براي خود محبوبيت و مقبوليت سيستمي و مردمي را خريداري کنند. در سطح دوم، حضور نمايندگان به وضوح نمايان‌گر آينده‌نگري آنها براي انتخابات مجلس دوازدهم است و البته پيش‌بيني اين امر نيز دشوار نيست که عکس‌هاي امروز آنها در امامزاده داوود و... در روزهاي تبليغات انتخاباتي با چه بيلبوردهاي بزرگي بر ميادين اصلي شهرها برافراشته خواهد شد. حتي برخي از مسئولان در پي آن هستند که از ميدان فاجعه و حادثه براي بر زمين زدن و پيشي گرفتن از رقباي خود بهره بگيرند. آنها که از هر فرصتي براي پشت‌پا زدن به رقباي خود بهره مي‌برند، لااقل مصيبت‌هاي عمومي را بهانه تسويه حساب‌هاي سياسي خود نکنند. دور از انتظار نيست که آنها در فرداي انتخابات رقيب خود را به عدم حضور در کنار شهروندان فهيم حوزه انتخابيه در زمان وقوع بحران متهم کنند. واقعيت امر اين است که اگر يک مسئول در حوزه وظايف مربوطه خود عملکرد مناسبي داشته باشد، در زمان حضور در کنار مردم در لحظه وقوع بحران نيز صادقانه و با اخلاص حاضر خواهد شد. حضور از روي صداقت نه نيازمند پوشيدن کت و شلوار است و نه همراه آوردن عکاس و مشاور رسانه‌اي. لذا به جرات مي‌توان اظهار داشت که برخي از مسئولان تلاش مي‌کنند از درون حوادث احساسات‌برانگيز جامعه، ضعف‌هاي مديريتي خود را بپوشانند.
پوپوليسم‌پروري و بازتوليد فرهنگ سياسي تظاهر
هر چند پيرامون ورود برخي مسئولان به حوادثي همانند سيل، زلزله يا فجايعي همانند فروريختن ساختمان متروپل، دلايلي چند ارائه شد اما در يک خوانش کلان‌تر نمي‌توان اين پديده را ناشي از اراده فردي مورد بازخواني قرار داد. شايد مجددا ناچار باشيم به اين سخن رجوع کنيم، «از ماست که بر ماست.»
واقعيت امر اين است که فرهنگ سياسي تظاهر و جست وجوي نمايش خود در ميان فجايع، محصول يک ساختار فرهنگي کلان است که مي‌توان از آن به عنوان «پوپوليسم‌پروري» ياد کرد. جامعه‌اي که پذيراي اشخاص و مديران پوپوليست باشد، بدون ترديد، توليد و بازتوليد فرهنگ سياسي تظاهر را در ميان بخشي از مسئولانش مي‌توان شاهد بود. اساسا فرد و جامعه در رابطه‌اي از کنش و واکنش متقابل بوده و هستند. زماني‌که فرهنگ سياسي حاکم بر عرصه سياست‌ورزي کشورمان در مسير پوپوليسم‌پروري قرار داشته باشد، پرورش يافتن نخبگان متظاهر نيز نه تنها امري بعيد نيست، بلکه برآيند طبيعي يک رابطه ديالکتيکي خواهد بود. يا به عبارت ديگر نهادينه شدن فرهنگ سياسي تظاهر در ميان بخشي از مسئولين، واقعيت انکارناپذير و محصولي طبيعي خواهد بود.
- 11
- 5
