رئیسی چگونه «کاپیتولاسیون» را دوباره زنده کرد؟

روزنامه هم میهن: «بیست‌و‌یک هزار ایرانی در اندیشه‌ی گرفتن پناهندگی در کشورهای عضو اتحادیه اروپا هستند». این خبری است که روز گذشته رسانه‌های ایرانی به نقل از یورونیوز بازنشر کردند.

گزارش دقیقی که بر اساس آمار، آژانس پناهندگی اتحادیه اروپا منتشر کرده است و مردم ایران را به‌خصوص در پنج ماه اخیر در صدر گروه‌هایی عنوان کرده که می‌خواهند پناهندگی بگیرند. همزمان با انتشار این خبر، صحبت‌های وزیر ارتباطات در خصوص اینکه قرار است «سیم‌کارت مخصوصی» در اختیار توریست‌های خارجی گذاشته شود تا طی مدت اقامت‌شان در کشور ایران، راحت‌تر بتوانند از اینترنت بدون فیلتر استفاده کنند قابل توجه است؛ رویکردی که موجی از انتقادات گسترده کاربران شبکه‌های اجتماعی را در بر داشت. هرچند شب گذشته وزارت ارتباطات نسبت به این حواشی اطلاعیه‌ای صادر و اعلام کرد «سیم‌کارت مخصوص» فعلا در حد پیشنهاد است و درباره آن تصمیم‌گیری نهایی نشده است.

ایرانی‌ها؛ شهروند درجه دو؟

صحبت‌های وزیر ارتباطات درحالی مطرح شد که انتقادات فراوانی را در برداشت و موجب عصبانیت بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی شد مبنی بر اینکه چطور مردم ایران در کشور خودشان نمی‌توانند اینترنت پرسرعت بدون فیلتر در اختیار داشته باشند اما توریست‌های خارجی که شاید برای دو تا سه هفته بخواهند در ایران اقامت کنند می‌توانند فراتر از مردم ایران، از اینترنت پرسرعت بدون فیلتر استفاده کنند؟!

امیر محمودحریرچی، جامعه‌شناس و آسیب‌شناس اجتماعی در گفت‌وگو با «هم‌میهن» درخصوص اینکه چطور دولت به چنین تصمیمی رسیده که به‌جای توجه بیشتر به مردم ایران، امکانات بیشتری را در اختیار خارجی‌ها بگذارد، گفت: «در پنج ماه اخیر به‌دلیل فیلترینگ گسترده و کاهش پهنای باند، بسیاری از کسب‌وکارها با مشکل روبه‌رو شدند.

بسیاری از مردم را می‌شناسم که دقیقا به‌واسطه فیلترینگ گسترده، مجبور شدند مغازه‌شان را تعطیل کنند، چون بیشتر فروش‌شان از طریق شبکه‌های اجتماعی بود. مسئولان به‌جای اینکه فکری به حال اینترنت کشور کنند تا شرایط معیشتی مردم نسبت به قبل بهتر شود و از این بحران خارج شویم، در اندیشه دادن سیم‌کارت مخصوص به توریست‌های خارجی هستند تا به‌راحتی بتوانند از طریق واتس‌آپ با دیگران صحبت کنند! واقعا چنین تصمیماتی آن هم در صورت کلان، شگفت‌انگیز و غیرقابل‌باور است. در واقع خارجی‌ها در ایران شهروندان درجه یک هستند و ما ایرانی‌ها در خاک خودمان شهروند درجه دو محسوب می‌شویم.»

کاپیتولاسیون زنده شد

در یکی دوماه اخیر، دولت به‌صورت غیرمستقیم «اینترنت طبقاتی» را کلید زد. همان‌طور که در خبرها منتشر شد نوید اینترنت بهتر و بدون فیلتر برای استادان دانشگاه، دانشجویان و برخی گروه‌های دیگر داده‌ شده هرچند تا امروز محقق نشده اما این امر نشان می‌دهد که اینترنت طبقاتی به‌زودی اجرایی خواهد شد. حالا بحث «سیم‌کارت مخصوص» برای خارجی‌ها نیز در راستای اینترنت طبقاتی است که بازهم برای گروه دیگری، استفاده از اینترنت تعریف خاص و بهتری پیدا کرده است.

محمد رهبری، پژوهشگر شبکه‌های اجتماعی در گفت‌وگو با «هم‌میهن» می‌گوید بعد از واکنش تند کاربران شبکه‌های اجتماعی، دولت شاید به‌طور مقطعی عقب‌نشینی کرده است و می‌خواهد این تصمیم را با لحن دیگری بیان کند تا حواشی کمتری داشته باشد. او گفت: «صفحه توئیتری «پاد» که صفحه اطلاع‌رسانی دولت است، چنین مطلبی مبنی بر در اختیار قراردادن سیم‌کارت مخصوص به توریست‌های خارجی را حذف کرده که فکر می‌کنم به‌خاطر اعتراض‌های مردمی درخصوص این مسئله است.

نکته‌ای که وجود دارد فارغ از خبر حذف‌شده، این است که این اتفاق به‌زودی رخ خواهد داد و اجرایی می‌شود. اما موضوع مهمی که باید به آن اشاره کرد؛ این است که متاسفانه دولت در تحلیل‌هایش دچار اشتباه شده و تصور می‌کند علت کاهش توریست‌ها در ایران صرفا اینترنت است؛ در صورتی که چنین نیست. همچنین به‌نظر می‌رسد به هرحال اگر دولت بخواهد چنین کاری بکند به آن معنا است که توریست‌ها و غیرایرانی‌ها حق بیشتری نسبت به مردم ایران دارند که می‌توانند امکاناتی را داشته باشند که مردم ایران از آن محروم هستند. اینکه خود دولت هم، چنین موضوعی را رسانه‌ای و بعد آن را مخفی می‌کند نوعی تعبیر «کاپیتولاسیون» است.»

حل بحران «کاهش توریست» با «سیم‌کارت مخصوص»؟

خرداد ۱۴۰۱ گزارشی به نقل از «شورای جهانی سفر و گردشگری» منتشر شد که ایران را در جایگاه هشتادونهم در جذب توریست قرار داده بود؛ موضوعی که نشان‌دهنده کاهش حضور توریست‌ها است، به‌خصوص طی پنج ماه اخیر و با توجه به شرایط خاص کشور، گردشگری کاهش چشمگیری داشته است.

دولت طبعا می‌خواهد در کوتاه‌مدت، حداقل یکی از اتفاقاتی که منجر به انتقاد توریست‌های خارجی در ایران می‌شود را برطرف کند. کمتر از سه ماه پیش بود که «یورگن لوکادیا» بازیکن هلندی پرسپولیس در گفت‌وگویی اعلام کرد یکی از دلایلی که باعث شد به یک‌باره تصمیم به فسخ قرارداد با پرسپولیس و خروج از ایران بگیرد فیلترینگ گسترده شبکه‌های اجتماعی به‌خصوص «واتس‌آپ» بوده که نمی‌توانست با خانواده‌اش خارج از ایران صحبت کند.

محمد رهبری درخصوص اینکه آیا با در اختیار دادن «سیم‌کارت مخصوص» وضعیت گردشگران خارجی در کشور بهتر می‌شود یا خیر گفت: «شاید دولت تصور می‌کند اگر اینترنت پرسرعت را در اختیار توریست‌های خارجی قرار دهد، مشکلات حل می‌شود، اما چنین نیست. مسئله گردشگری سال به سال کاهش یافته، اما به‌هرحال مشکل توریست‌ها در ایران صرفا اینترنت نیست و با چنین رویکردی، توریست‌ها برای کشور ایران افزایش پیدا نمی‌کند.»

امیر محمود حریرچی نیز هم‌عقیده با محمد رهبری است و می‌گوید مشکل بحران حضور توریست‌ها فراتر از رفع فیلترینگ است: «بسیاری از مقام‌های مسئول تصور می‌کنند مشکل توریست‌های خارجی در ایران صرفا بحث «اینترنت» است، در صورتی که واقعا چنین نیست و اگر کمی در مورد جذب توریست مطالعه کنند متوجه خواهند شد که بحث اینترنت برای آنها قطعا در اولویت اصلی نیست.»

سیم‌کارت مخصوص از نگاه حقوقی

محمد فاضلی، جامعه‌شناس در توئیتی به انتقاد از تصمیم دولت پرداخت: «ما مردم ایران را هم توریست فرض کنید، فقط اقامت ما متوسط ۷۰ سال است. اگر توریست‌های خارجی برای چند روز اقامت به سیم‌کارت ویژه نیاز دارند تا از فضای مجازی استفاده کنند ما توریست‌های بلندمدت هم نیاز داریم». چنین انتقادهایی به طرق و با لحن‌های مختلفی در توئیتر از سوی کاربران مطرح شده است، اما به لحاظ حقوقی چطور می‌توان این موضوع را تحلیل کرد؟

کامبیز نوروزی، کارشناس حقوقی در گفت‌وگو با «هم‌میهن» بیان می‌کند با توجه به اینکه در مبحث اینترنت، قانون رعایت نمی‌شود، چنین تصمیماتی گرفته می‌شود: «به‌طور کل موضوع اینترنت در ایران فاقد هر نظام حقوقی است و دولت یا شورای عالی فضای مجازی بدون اینکه از قاعده حقوقی تبعیت کند هر کاری که دقیقا دل‌بخواه‌شان باشد را انجام می‌دهد، کاهش پهنای باند و فیلترینگ و انواع روش‌ها برای کاهش دسترسی مردم به اینترنت و حالا صحبت وزیر ارتباطات درخصوص سیم‌کارت مخصوص برای خارجی‌ها از آن دست تصمیمات فراقانونی است.

علاوه بر این چنین تصمیماتی برای مردم ایران «تحقیرآمیز» است. چه دلیلی دارد که خارجی‌ها امتیاز بیشتری نسبت به شهروندان کشور داشته باشند؟ این درحالی است که قانون اساسی، آزادی‌های اجتماعی و فردی و آزادی رسانه را طبق اصل ۲۴ جزئی از حقوق اساسی ملت برشمرده است.

دسترسی آزاد به منابع آزاد از «آزادی‌های رسانه» است که در قانون اساسی غیرقابل‌خدشه است، اما متاسفانه حداقل در این حوزه، رعایت نمی‌شود.» در روزهایی که یک استان ترکیه(آنتالیا) دو برابر درآمد نفتی ایران، درآمد توریسم دارد، دولت ابراهیم رئیسی می‌خواهد صرفا با در اختیار دادن سیم‌کارت مخصوص به توریست‌های خارجی، امتیازی دهد که در نهایت «گل به‌خودی» بدی به مردم داخل ایران محسوب می‌شود. اگر خارجی‌ها بابت اقامت چندروزه در ایران می‌توانند از شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های مختلف، با سرعت مناسب و بدون فیلتر استفاده کنند، چرا مردم ایران با اقامت دائمی در ایران، نباید از چنین امتیازهایی برخوردار باشند؟

سپهر خرمی