فاضل میبدی: مهم ‌ترین دلیل اشاعه فساد و فحشا، فقر است

اگر به قواعد شرعی نیز نگاه کنیم، در می‌یابیم که تظاهر به بی‌حجابی مجازاتی ندارد

منشأ فساد و فحشا هرچیزی می‌تواند باشد. مهم‌ترین دلیل اشاعه فساد و فحشا، فقر است

اگر مسئولان مملکت نگران توسعه فساد در کشور هستند، بروند و در مقابل این حجم از فقر و بیکاری بایستند

اگر قرار باشد خوانش درستی از دین داشته باشیم، خشونت در آن جایی ندارد

اگر امنیت اقتصادی و روانی وجود نداشته باشد، هیچ چیز بر سر جای خود نخواهد بود

در جامعه‌ای که عدالت اجتماعی از بین برود، نمی‌توان انتظار رعایت فرایض دینی از سوی آحاد مردم را داشت

از دید امیرالمومنین(ع)، سوءاستفاده از قدرت برای کسب منافع مالی بسیار ناپسند بود

ما نمی‌توانیم بخشی از اسلام را زیر ذره‌بین قرار دهیم و از دیگر دستورات آن غافل شویم

اگر انجام یک‌گناه حرام محسوب می‌شود، ریختن آبروی افراد نیز حرام است و نباید حرامی را با یک حرام دیگر پاسخ داد

هیچ‌کس حق ندارد آبروی فردی را به‌دلیل آنکه عمل خلاف شرع انجام داده است، بریزد

حجاب یادآور عفاف و پاکدامنی مردمی است که طی سالیان متمادی و شاید به عمر تاریخ با پوشش خود از ذات الهی انسان حفاظت کرده‌اند. حجاب نه‌تنها در عصر حاضر که در دوران باستان نیز به‌عنوان یکی از مظاهر مدنیت مطرح بوده است و هیچ‌خللی بر این مدعا وجود ندارد و شاید به چنین دلایلی دین اسلام آن را به عنوان یک واجب مطرح کرده است. از این‌رو اگر در تبیین امر حجاب به درستی عمل می‌شد نه‌تنها نسبت به رعایت آن دافعه‌ای از سوی مردم وجود نداشت بلکه جوانان رعایت آن را افتخار می‌دانستند اما هنگامی که در تشریح علت رعایت حجاب، خشونت و برخوردهای قهری و سلبی جایگزین گفت‌وگو می‌شود، نمی‌توان انتظار داشت که رغبت عمومی در اجرای فریضه حجاب وجود داشته باشد.

گرچه بی‌حجابی از منظر قوانین داخلی ایران جرم‌انگاری شده است اما عموم حقوق‌دان‌های کیفری بر این باورند که در کنار برخوردهای جزایی باید تبیین و فرهنگ‌سازی نیز وجود داشته باشد. از سوی دیگر نباید به‌بهانه نقض قانون رعایت حجاب، برخی با تندروی، قانون دیگري را نقض کنند یا آنکه نباید به دلیل وقوع یک حرام، حرامی دیگر ایجاد شود. ضرب‌وشتم، ایجاد وحشت در جامعه و نقض حریم خصوصی افراد، موضوعات غیرقانونی و صدالبته غیرشرعی مهمی است که از پسِ برخورد با امر بدحجابی یا بی‌حجابی رخ می‌دهد.

شاید برخی بگویند که امر به معروف و نهی از منکر ایجاب می‌کند که ماموران نیروی انتظامی به اشخاص بی‌حجاب یا بدحجاب تذکر لازم را بدهند. بر اساس قانون آمران به معروف و ناهیان از منکر و همچنین بر مبنای قواعد فقهی شاید بتوان این مدعا را پذیرفت اما بی‌تردید زمانی که امر به معروف و نهی از منکر کارساز نباشد، ادامه آن جایز نیست. وقتی در فقه و قانون چنین خوانشی وجود دارد، قابل پذیرش نیست که افرادی تحت هر نام و عنوانی خلاف شریعت اسلام رفتار کنند و باعث ضرب‌وشتم بخشی از مردم شوند. فقه اسلامی هیچ‌گاه خشونت را جایز نمی‌داند؛ از این‌رو بسیاری از فقها و عالمان دینی نسبت به برخوردهای اخیر ماموران نیروی انتظامی با افراد بدحجاب انتقاد دارند و باید صدای آن‌ها شنیده شود. یکی از آن عالمان دینی، حجت‌الاسلام «محمدتقی‌فاضل‌میبدی»، عضو مجمع محققان و مدرسان حوزه علمیه است. برای تبیین آثار و پیامدهای وجود خشونت در امر به معروف و نهی از منکر ساعتی را با او به گفت‌وگو نشستیم.

یکی از مسائلی که دین اسلام بسيار بر آن تاکید دارد، حفظ حریم خصوصی افراد و پاسداری از کرامت مردم است. قبح شکستن حریم خصوصی تا کجاست؟

حفظ و احترام به‌حریم خصوصی افراد، نه‌تنها در دین اسلام که در قوانین بین‌المللی و قانون اساسی ایران بسیار مورد تاکید قرار گرفته است. براین مبنا هیچ‌کس حق ندارد بدون مجوز قانونی به حریم اشخاص تعرض کند. قانونگذار ایران نیز به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته است، چنانچه شنود غیرقانونی به شدت تقبیح شده است. در فقه اسلامی نیز نباید مانع فردی شد که در خانه‌اش ترک واجبی می‌کند یا مبادرت به عمل حرامی می‌‌ورزد. احترام به حریم خصوصی تا جایی است که نمی‌توان به بهانه امر به معروف و نهی از منکر، حریم شخصی مردم را نقض کرد. البته اگر فعل حرامی که باعث اخلال در جامعه شود، در انظار عمومی و نه حریم شخصی رخ دهد، می‌توان فرد را امر به معروف و نهی از منکر یا با او برخورد کرد.

شارع مقدس بر حفظ حریم خصوصی افراد تاکید ویژه‌ای داشته‌ است اما در سال‌های اخیر بعضی از جریان‌های حاضر در مجلس، با ابزار قانونگذاری یا دولت و نهادهای دیگر با ابزارهای اجرایی به‌دلیل امر به‌معروف و نهی از منکر در حریم شخصی افراد وارد می‌شوند. دلیل چنین رویکردی چیست؟

هیچ‌کس حق ندارد آبروی فردی را به‌دلیل آنکه عمل خلاف شرع انجام داده است، بریزد زیرا هتک حرمت اشخاص، حرام است. در حقیقت اگر انجام یک گناه حرام محسوب می‌شود، ریختن آبروی افراد نیز حرام است و نباید حرامی را با یک حرام دیگر پاسخ داد. گاهی مشاهده می‌شود که برای تخریب برخی افراد، تصویرهای خصوصی آن‌ها منتشر می‌شود و بعضی از جریان‌ها از آن تصاویر سوءاستفاده می‌کنند وبه فرد مورد نظر اتهام بی‌بندوباری می‌زنند؛ آن‌ها نمی‌دانند که هتک حیثیت افراد گناهی بسیار بزرگ‌تر از بی‌حجابی است. در شرایط کنونی رقابت‌های سیاسی با ظاهری دینی جای دین‌مداری واقعی را گرفته است.

چنین رویکردهایی برخلاف اخلاق و قواعد شرعی است. هیچ‌کس حق ندارد از خانه و حریم خصوصی اشخاص فیلم و عکس تهیه کند یا اسباب شنود را مهیا سازد. در خصوص مساله حجاب نیز این قاعده جاری است. حجاب یک قاعده مسلم فقهی است که هم در روایات و هم در کلام خدا بر آن تاکید شده است اما اینکه به دلیل رعایت نشدن حجاب و با توجیه امر به معروف و نهی از منکر خشونتی صورت گیرد به هیچ وجه قابل پذیرش نیست. امر به معروف و نهی از منکر تا جایی می‌تواند پیش رود که تاثیر داشته باشد و اگر این اطمینان حاصل شد که در شخص مورد نظر کارساز نیست، باید متوقف شود و آن فرد داخل در استثنائات امر حجاب لحاظ می‌شود. در جامعه گروهی از مردم پذیرای نهی از منکر نیستند که بر اساس روایات باید آن‌‎ها رها شوند. نمی‌توان به دلیل یک گناه با مردم برخورد فیزیکی کرد یا آن‌ها رابه زندان انداخت. اگر به قواعد شرعی نیز نگاه کنیم، درمی‌یابیم که برای گناهی مانند شرب خمر مجازات تعیین شده است اما در شرع تظاهر به بی‌حجابی مجازاتی ندارد. مرحوم شهید مطهری در کتاب حجاب، بحث را به درستی تبیین کرده است.

او می‌گوید که بعضي افراد در امر حجاب استثنا هستند. نخست افرادی که دیگر انتظار ازدواج برای آن‌ها متصور نیست. دوم، بادیه نشین‌ها و سوم، افراد اهل ذمه که حجاب را قبول ندارند. آیت‌ا... شاهرودی باور دارد که ملاک‌های فوق را می‌توان به زنان شهرنشین نیز تعمیم داد. بنابراین برخورد قهری و سلبی با مقوله بدحجابی صحیح نیست و امروزه از هر دوطرف چه آن‌هایی که با حجاب مخالفند و چه برخوردکنندگان با بدحجابی، رویکردی سیاسی دارند. دیگر آنکه در اولویت قراردادن برخورد با بدحجابی باعث شده است که از اهداف بزرگ انقلاب و ایران باز بمانیم. قراردادن ماشین‌های نیروی انتظامی برای نظارت بر بانوان این مملکت و انتقال برخی از آن‌ها به بازداشتگاه‌ها یا ایجاد ضرب‌وشتم در انظار عمومی به صلاح کشور اسلامی ایران نیست. زور و اجبار در هیچ مقطع زمانی کارساز نبوده است. رعایت حجاب یک امر فرهنگی است که باید ترویج آن با گفت‌وگو صورت بگیرد.

خشونت و اجبار باعث ایجاد ریاکاری در جامعه می‌شود یعنی آنکه افراد به دلیل ترس از خشونت اِعمال شده در جامعه شاید به صورت ظاهری حجاب را رعایت کنند اما در مقام عمل به آن وفادار نخواهند بود؛ از سوی دیگر دلزدگی اجتماعی از فرایض را ایجاد می‌کند. بی‌تردید هدف شارع مقدس از وضع واجبات و محرمات ایجاد خشونت اجتماعی نبوده است. از این رو لازم به نظر می‌رسد که رحمانیت اسلام در مواجهه با جوانان رعایت شود.

برخی باور دارند که تظاهر به بی‌حجابی باعث اشاعه فساد و فحشا می‌شود. آیا این ادعا قابل پذیرش است؟

منشأ فساد و فحشا هرچیزی می‌تواند باشد. مهم‌ترین دلیل اشاعه فساد و فحشا، فقر است. فرض کنید که دختری جوان به دلیل فقر خانوادگی نه می‌تواند ازدواج کند و نه حتی در صورت ازدواج توان تهیه جهیزیه‌اش را دارد. او بیش از یک دختر بی‌حجاب در معرض فساد و فحشا قرار دارد. نمی‌توان از یک فرد فقیر که محتاج نان شب خود و خانواده‌اش است، انتظار خواندن نماز شب داشت. اگر مسئولان مملکت نگران توسعه فساد در کشور هستند، بروند و در مقابل این حجم از فقر و بیکاری بایستند. اکنون بسیاری از دختران حجاب ناقصی را رعایت می‌کنند.

عجیب است که مسئولان تصور می‌کنند که نبود یا وجود همان میزان حجاب باعث حفظ یا از بین رفتن عفت عمومی می‌شود. به هر حال قبول دارم که کشف حجاب صحیح نیست اما باید بررسی شود که آیا فساد عمومی در جامعه به‌دلیل رعایت‌نکردن حجاب رخ می‌دهد؟ در بسیاری از کشورهای اسلامی مانند لبنان، پاکستان و ترکیه رعایت حجاب چندان مدخل بحث ندارد اما میزان فساد عمومی نیز پایین است. رعایت اصول دینی باید در تمام ابعاد و ارکان صورت گیرد تا یک جامعه به تعالی برسد. ما نمی‌توانیم بخشی از اسلام را زیر ذره‌بین قرار دهیم و از دیگر دستورات آن غافل شویم. دوباره تاکید می‌کنم که مهم‌ترین علت اشاعه فساد در جامعه فقر است و مسئولان باید در درجه نخست این موضوع را حل کنند.

میزان حرمت بدحجابی در اسلام تا چه حد است؟

در اینکه بی‌حجابی خلاف دستورات اسلام است، شک و شبهه‌ای نیست. اما بی‌تردید بی‌حجابی در زمره گناهان کبیره قرار نمی‌گیرد؛ هر چند برخی باور دارند که اصرار بر گناه صغیره، گناه کبیره است که در این خوانش بحث و تردید وجود دارد. اینکه بگوییم گناه فردی که بدون داشتن حجاب به خیابان بیاید چه قدر است، بستگی به تلقی ما از آن گناه دارد. شرب خمر به صراحت در قرآن تقبیح شده است یا کشتن یک انسان از دید شارع مقدس گناه بسیار بالایی دارد یا سلب آسایش مردم از دید خداوند بسیار زشت و ناپسند است.

گناه بی‌حجابی مانند قتل، شرب خمر و امثال این‌ها نیست. اما اگر بی‌حجابی مقدمه بی‌عفتی باشد، میزان گناه به شدت بالاتری دارد؛ این موضوع نیز نه به دلیل ذات بی‌حجابی بلکه به علت هتک حرمت اجتماعی و بی‌عفتی عمومی است زیرا دین اسلام تاکید بسیاری بر پاکدامنی مردم دارد. فرض کنیم که خانم مسلمانی در کشوری مانند کانادا بی‌حجاب باشد.بی‌حجابی او در کشوری مانند کانادا هیچ‌ضرری را متوجه جامعه کانادا نمی‌کند؛ از این‌رو نمی‌توان گفت که بی‌حجابی آن شخص از درجه گناه بالایی برخوردار است.

بی‌حجابی در جایی مورد تقبیح شدید است که باعث بی‌عفتی عمومی شود؛ چنانچه کنیزها، زن‌های پیر یا زن‌های کپرنشین در اسلام از داشتن حجاب استثنا شده‌اند زیرا بی‌حجابی آن‌ها باعث ایجاد رغبت شهوانی جامعه و توسعه فساد و فحشا نمی‌شود،بنابراین میزان درجه گناه بی‌حجابی بستگی به پیامدهایش دارد.

میزان حدود و ثغور امر به معروف و نهی از منکر براساس احادیث و روایات چقدر است؟

امیرالمومنین(ع) با اعمالی مانند زنا یا سرقت برخورد شدیدی می‌کرد. از دید حضرت، سوءاستفاده از قدرت برای کسب منافع مالی بسیار ناپسند بود. بر مبنای احادیث می‌توان دریافت که ایشان به‌هیچ‌وجه افرادی را که مال مردم را به ناحق می‌بردند، تحمل نمی‌کرد. با دانستن تمام این‌‌ها من در روایتی ندیده‌ام که پیامبر اکرم(ص) و حضرت علی(ع) به دلیل حجاب ناقص زنان جامعه با ایشان برخورد تندی داشته باشند. در حقیقت امر به معروف و نهی از منکر یا حتی شدت برخورد با اشخاص در گناهان مختلف تفاوت دارد.

رویکرد پیشروان و بزرگان انقلاب اسلامی خاصه حضرت امام(س) با مقوله‌ای به نام برخورد با بدحجابی یا بی‌حجابی چگونه بوده‌ است؟

مهم‌ترین هدف انقلاب اسلامی و پیشگامان آن، احقاق عدالت اجتماعی بوده است. در جامعه‌ای که عدالت اجتماعی از بین برود، ثروت‌های ملی به صورت عادلانه میان مردم تقسیم نشود و عده‌ای با ایجاد رانت‌های مالی بخش عظیمی از ثروت مملکت را به دست بگیرند و عموم مردم در وضعیت نامناسب مالی به سر ببرند، نمی‌توان انتظار رعایت فرایض دینی از سوی آحاد مردم را داشت. مردم علاوه بر اسلامی‌شدن جامعه به امید فقرزدایی و رفاه عمومی انقلاب کردند؛ رفاهی که برآمده از عدالت اجتماعی باشد. در دین اسلام فقر به عنوان یکی از ریشه‌های گناهان شناسایی شده است. در جامعه‌ای که اقتصاد ناسالم است، نباید توقع رعایت واجبات و ترک محرمات را داشت. روایت داریم که فقر جامعه را به کفر می‌کشاند. در حال حاضر بیکاری و تورم سر به فلک می‌کشد. امیرالمومنین(ع) به پسرش محمد حنفیه فرمود که از فقر بترس زیرا در وهله نخست دین را ناقص می‌کند، سپس عقل را زایل می‌کند و در نهایت باعث آشوب می‌شود. در تقبیح فقر، روایات و احادیث بسیاری وجود دارد. خداوند در قرآن جامعه‌ای را مناسب می‌داند که دوچیز یعنی امنیت و معیشت عمومی در آن محقق شود. در حقیقت اگر امنیت اقتصادی و روانی وجود نداشته باشد، هیچ چیز بر سر جای خود نخواهد بود.

به عنوان بحث پایانی بفرمایید که تا چه میزان می‌توان رأفت اسلامی را در حق جوانان جاری کرد؟

اسلام می‌خواهد تا جایی که ممکن است مردم را از کیفر برهاند. برخورد سخت، قهری و سلبی با مردم، هدف دین اسلام نیست. تجربه چنددهه اخیر نشان می‌دهد که برخوردهای خشن باعث بدتر شدن اوضاع می‌شود. هرچه تعداد احکام سنگین افزایش یابد و میزان زندانی‌ها بیشتر شود، بحران اجتماعی و قضایی نیز بیشتر خواهد شد. زندان طریقت و کاهش جرم موضوعیت دارد. نباید با پیش‌ذهنی منفی جوانان، متهمان و مجرمان بالقوه تصور شوند. مسئولان با ید فرهنگسازی را جایگزین خشونت کرده و راه حلی منطقی در خصوص موضوع حجاب پيدا كنند. عموم دخترانی که در خیابان به دلیل بدحجابی دستگیر می‌شوند از خانواده‌های متدینی هستند که ریشه‌های اسلامی را می‌شناسند. هنگامی که خشونت در دستور کار برخورد با ایشان قرار می‌گیرد، نه‌تنها حجاب برای‌شان تبیین نمی‌شود که از رعایت آن گریزان می‌شوند. دین اسلام، دین رحمانیت و مهربانی است و اگر قرار باشد خوانش درستی از دین داشته باشیم، خشونت در آن جایی ندارد.

مهرشاد ایمانی