مذاکره برای راه‌حل؛ دو چالش پس از چالش هسته‌ای

سرانجام هیات‌های ایران و آژانس به یکدیگر رسیدند؛ در وین، محل استقرار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی. به گزارش «جهان‌صنعت‌نیوز» هیاتی از سازمان انرژی اتمی تحت عنوان کمیته فنی دوشنبه در وین پایتخت اتریش بوده است. بنا بر این گزارش «کمیته فنی هیات مذاکره‌کننده ایران با هدف مذاکره درباره مسائل چالش‌برانگیز بر سر راه ادامه گفت‌وگوهای برجامی به وین سفر کرده است. نمایندگان ایران در این دور از نشست‌های فنی قرار است درباره مسائل مورد اختلاف بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای و مساله راستی‌آزمایی که ایران خواستار آن شده بود، گفت‌وگو کنند.»

حدود یک هفته پیش بود که «حسین امیر‌عبداللهیان» در جریان نشست خبری مشترک با همتای سوری خود، اعلام کرده بود «طی روزهای آینده هیاتی را از ایران به وین اعزام خواهیم کرد». به گفته او «بین آقای اسلامی رییس سازمان انرژی اتمی و رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اتفاق‌نظر وجود دارد و امیدوار هستیم آژانس با تمرکز بر نگاه فنی براساس آنچه با هم در روزهای گذشته توافق کرده‌ایم، نسبت به حل و فصل برخی از اتهامات مورد نظر آژانس و مطرح‌شده توسط آژانس علیه ایران، بتوانیم از این مرحله از مسیر همکاری‌های فنی عبور کنیم».

وزیر امور خارجه افزوده بود: «طبعا به موازات این اقدام، در خصوص رسیدن به گام‌های پایانی توافق با وجود برخی از اظهارات متناقض برخی از مقامات آمریکایی، تبادل پیام‌هایمان همچنان ادامه دارد و به موازات اقداماتی که در وین انجام می‌شود، نسبت به بازتنظیم جدول زمان‌بندی در چارچوب گفت‌وگوهای وین، تبادل پیام‌ها از طریق هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا جریان دارد.»

این مذاکرات از آن جهت دارای اهمیت است که جمهوری اسلامی، بسته شدن پرونده پادمانی طرح‌شده از سوی آژانس درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران را پیش‌شرط امضای هرگونه توافقی برای احیای برجام اعلام کرده بود. هرچند طرف‌های مذاکره و همچنین آمریکایی‌ها این خواسته را خارج از برجام توصیف می‌کردند، اما ایران همچنان بر درخواست خود پافشاری می‌کرد.

موضع‌گیری آژانس علیه ایران

نیمه دوم شهریور ماه گذشته، جلسه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین برگزار شد؛ جلسه‌ای که موضوع ایران یکی از موضوعات مورد بحث بود و نگرانی‌هایی مبنی بر صدور قطعنامه علیه ایران وجود داشت. هرچند این اجلاسیه بدون قطعنامه و تنها با بیانیه‌های تروئیکای اروپایی و آمریکا به پایان رسید، اما سخنان مطرح‌شده از سوی «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس، نگاه‌ها را به سمت ایران برد. او در نشست خبری در حاشیه این اجلاس گفته بود: «وقتی آژانس مسائل معینی را خواستار می‌شود، ایران مشارکت نمی‌کند و ما را به سیاسی‌کاری متهم می‌کنند. قضیه خیلی سر راست است، آثاری از اورانیوم را در مکان‌هایی پیدا کردیم که هرگز اعلام نشده بودند و قرار نبوده فعالیت هسته‌ای داشته باشند و درباره آنها سوال داریم.»با پافشاری بر پیش‌شرط از سوی ایران، غربی‌ها را بر آن داشت تا بگویند تهران هیچ‌کدام از پیشنهادات موجود روی میز مذاکرات را نپذیرفته است. سرانجام نتیجه آن شد که آمریکا و اروپا، از این مذاکرات قطع امید و آن را گیر کرده در بن‌بست توصیف کرده‌اند. آمریکایی‌ها حتی در مواضع جدیدشان اعلام کردند که برجام دیگر در اولویت‌ آنها نیست و فقط تمرکز بر اعتراضات ایران دارند.

اما امیر عبداللهیان چند روز پس از اعلام بن‌بست مذاکرات از سوی آمریکا و اروپایی‌ها، اعلام کرد که ایران آماده پاسخگویی به سوالات آژانس است. وزیر امورخارجه همچنین پس از بازگشت از مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک اعلام کرد که آنجا رایزنی‌های خوبی با طرف اروپایی داشته و همچنین با آمریکایی‌ها هم به صورت غیرمستقیم مذاکراتی صورت گرفته که نتایج امیدوارکننده‌ای دارد. هر چند امیرعبداللهیان بر به دست آمدن نتایج امیدوارکننده تاکید داشت، اما طرف آمریکایی از یک‌سو همچنان خود را مشتاق به مذاکره نشان می‌داد. از سوی دیگر بر این نکته تاکید داشت که به این زودی‌ها توافقی به دست نخواهد آمد. چندی پیش هم امیرعبداللهیان از دریافت پیام آمریکایی‌ها صحبت کرد که البته با تکذیب آنها روبه‌رو شد.

دو چالش پس از چالش هسته‌ای

در چنین شرایطی اعتراضات داخلی ایران و همچنین باز شدن پای ایران به داستان جنگ اوکراین با تاسی به حضور پهپادهای ایرانی در این جنگ، فشارهای دیپلماتیک بر تهران افزایش یافت. دو نشست غیرعلنی در همین دو موضوع در شورای امنیت سازمان ملل برگزار شد که هرچند نتیجه اجرایی با خود نداشت اما به لحاظ دیپلماسی عمومی و همچنین تاثیر بر افکار عمومی جهان، نتایج خوبی برای ایران به همراه نداشت. علاوه بر این دو موضوع، بیشتر موضوع پهپادها در جنگ اوکراین، باعث شد تا تحریم‌هایی از سوی اتحادیه اروپا علیه ایران اعمال شود؛ گرچه این تحریم‌ها اثر عملی بر اهداف آنها ندارد، اما فضای دیپلماسی را علیه ایران بسیج می‌کند.

حالا در این وضعیت، ایران قبول کرده تا با آژانس پشت یک میز و روبه‌روی یکدیگر بنشینند تا بتوانند مسائلی که آژانس در ارتباط با ایران مطرح کرده و تهران هم آنها را قبول ندارد، گفت‌وگو کنند تا به تصمیمات مشترکی برسند. ایران از خرداد گذشته و پس از قطعنامه شورای حکام علیه فعالیت‌های هسته‌ای تهران، برخی از نظارت‌های فراپادمانی را کنار گذاشت و دوربین‌های آژانس را جمع‌آوری کرد.

با شروع گفت‌وگوهای ایران و آژانس، امید می‌رود که غیر از حصول نتیجه میان آنها، دو نتیجه دیگر هم داشته باشد، نخست آنکه این مذاکرات روزنه‌ و مقدمه‌ای شود برای آغاز مجدد گفت‌وگوهای احیای برجام و در ادامه آثار مثبت آن روی اقتصاد کشور و حضور ایران در فضای جهانی. دوم هم اینکه این گفت‌وگوها بتواند روابط میان ایران و جامعه جهانی به خصوص اروپایی‌ها را که در مدتی کوتاه فریز شده است را دوباره گرم کند و زمینه‌ساز زدودن فضای فعلی دیپلماسی و نگاه منفی درباره ایران در سطح جهانی شود. شاید شرایط ایران در جامعه جهانی به واسطه نگاه دنیا به موضوعات اعتراضات داخلی ایران و پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین، خیلی مثبت نشود، اما پیشبرد دیپلماسی هسته‌ای و به تبع آن احیای برجام، اگر تاثیر مثبتی بر نگاه دنیا نگذارد، حتما تاثیر مثبتی بر بازار آشفته و ملتهب اقتصادی ایران خواهد گذاشت.