واکنش‌ها به سکوت دولت رئیسی درباره یاوه گویی‌های نخست‌وزیر عراق و تاکید مجدد بر خلیج‌ «ع رب ی»!

روزنامه «جهان صنعت» نوشت: انتهای هفته گذشته بود که طرح ادعایی عجیب از سوی نخست‌وزیر و برخی شخصیت‌های متنفذ عراقی، با واکنش‌هایی گسترده روبه‌رو شد و حتی در ادامه حاشیه‌هایی را در مسیر ادامه فعالیت حسین امیرعبداللهیان در قامت وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایجاد کرد. نخست‌وزیر عراق در اقدامی دور از انتظار، از تعبیر نامتعارف «خلیج عربی» به جای «خلیج‌فارس»‌ استفاده کرد و این اقدام، وزارت امور خارجه ایران را ناگزیر به احضار سفیر عراق در تهران کرد.

 این غائله که همان زمان، حتی منجر به طرح شایعاتی در خصوص کناره‌گیری وزیر امور خارجه ایران در فضای رسانه‌ای شد، در نهایت با تکذیب صریح امیرعبداللهیان، رو به آرامش گذاشت اما حالا تکرار همان ادعای عجیب، آن هم در شرایطی که امیرعبداللهیان در یک سفر چندروزه به چند کشور منطقه به سر می‌برد، این پرسش را مطرح کرده که آیا عراقی‌ها به‌واقع اهدافی جدی را از طرح چنین ادعاهایی دنبال می‌کنند و مساله صرفا سهو زبانی نبوده است؛ موضوعی که به‌ویژه وقتی از اهمیتی دوچندان برخوردار خواهد شد که به یاد بیاوریم، تمرکز بر راهبرد تعامل با کشورهای منطقه و توسعه روابط با همسایگان، مهم‌ترین راهبرد سیاست خارجی دولت ابراهیم رییسی است و او و یکی از مهم‌ترین وزیرانش که همین حسین امیرعبداللهیان باشد، در حالی همچنان پس از یک سال و چند ماه از آغاز به کارشان در دولت، در احیای برجام و رفع تحریم‌ها ناکام مانده‌اند که به نظر می‌رسد حتی در تحقق اهدافی که در مسیر تعامل با کشورهای همسایه و منطقه نیز دنبال می‌کردند، دستاوردی نداشته‌اند. آن هم در حالی که وزیر امور خارجه در حال حاضر در پایتخت‌های کشورهای منطقه مشغول دیدار با همتایان و مقام‌های ارشد دولت‌های حاکم بر این کشورهاست.

حسین امیرعبداللهیان که نیمروز گذشته بیروت را به مقصد دمشق ترک کرد تا پس از دیدارهایی که با برخی متحدان مهم جمهوری اسلامی در بیروت داشت و علاوه‌بر مقام‌های ارشد دولت لبنان، همچنین با سیدحسن نصرالله رهبر حزب‌الله نیز به گفت‌وگو نشست، با سفر به سوریه با بشار اسد نیز دیدار کند، ظاهرا در ادامه این سفر راهی مسکو نیز خواهد شد؛ سفری که بنابر آنچه وبگاه «اردو پوینت» به نقل از ماریا زاخارووا سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه روی خروجی فرستاد، ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت آینده انجام خواهد شد تا امیرعبداللهیان بتواند سه‌شنبه هفته جاری در مسکو با سرگئی لاوروف همتای روس خود دیدار کند؛ دیداری که به‌گفته ماریا زاخارووا، وزیران امور خارجه ایران و روسیه در آن درباره برخی موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی، از جمله وضعیت برجام [توافق هسته‌ای]، تعامل میان دو کشور در عرصه‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل و سازمان همکاری شانگهای، وضعیت سوریه، افغانستان، فراقفقاز و مسائل دریای خزر به گفت‌وگو و تبادل‌نظر خواهند نشست. آ

نچه روز گذشته و شاید درست در ساعاتی که وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، آسمان بیروت را به مقصد دمشق ترک می‌کرد، مباحثی جدی را در مرکز تحلیل‌های مربوط به مسائل منطقه قرار داد، اظهارات عجیب و نامتعارفی بود که از قول نخست‌وزیر عراق در فضای رسانه‌ای بیان شد. زمانی که نخست‌وزیر عراق چندصد کیلومتر دورتر از آسمان خاورمیانه و در خاک اروپا، بار دیگر ادعایی را پیش کشید که انتهای هفته گذشته طرح آن برای نخستین‌بار، نزدیک بود برای امیرعبداللهیان به‌شدت گران تمام شود و او را ناگزیر به کناره‌گیری از ادامه همکاری با وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران کند. امیرعبداللهیان البته آنچه برخی ناظران در خصوص احتمال کناره‌گیری‌اش از ادامه همکاری راس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی مطرح کرده بودند را «قویا » رد کرد و بلافاصله راهی سفری شد که هنوز ادامه دارد. سفری به کشورهای منطقه و به‌منظور دیدار با برخی از مهم‌ترین متحدان جمهوری اسلامی که بیراه نیست اگر بگوییم باتوجه به حواشی پیش از آن، این سفر در عین حال از اهمیتی شخصی نیز برای امیرعبداللهیان برخوردار است. 

هرچند با توجه به تکرار همان ادعای نامتعارف از سوی نخست‌وزیر عراق و در حالی که سفر امیرعبداللهیان هنوز به میانه نرسیده، بار دیگر شاهد حاشیه‌هایی برای ادامه فعالیت وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی باشیم. ماجرای این غائله تازه در عرصه سیاست خارجی جمهوری اسلامی، زمانی آغاز شد که در جریان برگزاری یک مسابقه فوتبال میان کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس در بصره، در معرفی این رقابت‌ها از نام جعلی «خلیج عربی» استفاده شد.

اما این پایان غائله نبود و در ادامه، در حالی که انتظار می‌رفت مقام‌های ارشد دولت عراق با پوزش‌خواهی از این رویداد درصدد جبران برآیند، شاهد بودیم که چهره‌هایی چون محمد شیاع السودانی نخست‌وزیر عراق و مقتدی صدر رهبر جریان صدر بر این نام جعلی تاکید کردند؛ رفتاری عجیب که البته با واکنش دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی مواجه شد و وزیر امور خارجه ایران در همان گفت‌وگوی مختصر با خبرنگاران که شایعه کناره‌گیری‌اش را تکذیب کرد، در عین حال درباره این حاشیه‌ها توضیح داد و با تاکید بر خواندن سفیر عراق و اعلام اعتراض ایران به این مقام ارشد کنسولی دولت عراق در تهران گفت که «نخست‌وزیر عراق در توئیتی این مساله را به نحوی جبران کرد.»

با این همه اما به ‌فاصله کمتر از یک هفته از این غائله، روز گذشته نخست‌وزیر عراق که در جریان سفری به آلمان در یک نشست خبری حاضر شده بود، بار دیگر همان ادعای عجیب را تکرار کرد. محمد شیاع السودانی که به پرسش خبرنگار شبکه «دویچه‌وله» مبنی‌بر اینکه «آیا نام خلیج، فارس است یا عربی» پاسخ می‌گفت، مدعی شد: «کشورهای خلیج عربی!» او همچنین اضافه کرد: «این یک واقعیت است و نمی‌خواهیم وارد این مساله بشویم که عده‌ای تلاش کردند برای آن جنجال‌آفرینی کنند!

اما در شرایطی که استفاده از عنوان مجعول برای «خلیج‌فارس» در ابتدا همان واکنش‌های حداقلی همچون احضار سفیر عراق را در پی داشت،‌ تکرار این ادعا از سوی نخست‌وزیر عراق، دست‌کم تا زمان نگارش این گزارش، با واکنشی از سوی دستگاه دیپلماسی و دیگر مقام‌های جمهوری اسلامی مواجه نشده است. آن هم در روزی که اظهارات مداخله‌جویانه مقام‌های انگلیسی، فرانسوی و آمریکایی درباره اعدام یک شهروند دوتابعیتی متهم به جاسوسی، بلافاصله با واکنش وزارت امور خارجه و حتی احضار سفیران برخی کشورها در تهران مواجه شده است.

برخورد دوگانه وزارت امور خارجه و دولت رییسی با اهانتی آشکار به ایران و تمامیت‌ارضی مملکت، آن هم از سوی مقام‌های کشوری که دولتمردان بر تعامل و همکاری با آنان به عنوان مهم‌ترین راهبرد سیاست خارجی خود تاکید دارند، اما به زعم یک استاد علوم سیاسی که سابقه حضور در مجلس را در کارنامه دارد، اگرچه موضوع مهمی است اما از قضا به‌دلیل اهمیت منافع ملی به مقاصد جناحی، نباید چندان مورد موشکافی رسانه‌ای قرار گیرد.

 جلال میرزایی که به ‌نمایندگی مردم ایلام در مجلس دهم فعالیت می‌کرد و ریاست کمیته سیاسی فراکسیون امید آن دوره را برعهده داشت، در این رابطه به «جهان‌صنعت» گفته است: «سودانی اتفاقا داخل کشور عراق چندان جایگاه مستحکمی ندارد و همزمان با طرح برخی مخالفت‌ها با دخالت‌های کشورهای خارجی از سوی شهروندان عراقی، او به عنوان نخست‌وزیر دولتی که می‌توان گفت دولتی ائتلافی است، متهم به همراهی و نزدیکی بیش از حد با جمهوری اسلامی نیز هست و بعید نیست به همین دلیل سعی دارد با طرح این مواضع جنجالی و رسانه‌ای این باور را القا کند که نزدیک به جمهوری اسلامی نیست.»

این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل همچنین می‌گوید:‌ «باید توجه داشته باشیم که عراق یکی از همسایگان ما است و مراودات اقتصادی و فرهنگی چشمگیری با این کشور داریم. حال آنکه دولت مستقر در این کشور در حال حاضر، جریان‌های مختلفی را نمایندگی می‌کند. هم کردها، هم اهل سنت و هم شیعیان و هم دیگر طیف‌های قومی و سیاسی در این دولت دخیل هستند. حتی طیف شیعیان مستقر در دولت و فضای سیاسی عراق نیز جریان‌های مختلفی را نمایندگی می‌کند که برخی از آنان با جمهوری اسلامی همراهی دارند و برخی چنین نیستند.»

جلال میرزایی که تاکید دارد در تحلیل مباحث حوزه دیپلماسی باید تمرکز بر «منافع ملی» باشد، نه «مقاصد جناحی»، در ارزیابی عملکرد دولت رییسی در راستای تعامل با همسایگان و کشورهای منطقه که به عنوان مهم‌ترین راهبرد این دولت در حوزه سیاست خارجی مورد تاکید قرار گرفته، می‌گوید: «اینکه راهبرد سیاست خارجی دولت بر توسعه روابط با کشورهای همسایه متمرکز است، به هیچ عنوان اشتباه نیست و اتفاقا می‌تواند راهگشا باشد.

اما باید توجه داشته باشیم ما در گذشته به‌رغم رقابت با برخی کشورهای منطقه همچون ترکیه و عراق، ترکمنستان، افغانستان و حتی پاکستان مشکل خاصی با این کشورها نداشتیم.» او اضافه کرد: «در مجموع سه کشوری که در منطقه با آنان مشکلاتی داشتیم، بحرین، امارات و عربستان بودند و این واقعیت است که در توسعه روابط‌مان با این سه کشور چندان پیشرفتی نداشتیم.

بنابراین باید گفت اگرچه ‌توسعه روابط با کشورهای همسایه راهبرد منطقی و درستی است اما دولت سیزدهم نتوانسته در این مسیر به دستاورد مهمی نائل شود.» میرزایی با بیان اینکه «دولت رییسی ظاهرا در خلأ فکر می‌کند و تصمیم می‌گیرد»، بر لزوم توجه به تجارب گذشته در عرصه دیپلماسی تاکید کرد و گفت: «کسانی که برای کشور تصمیم می‌گیرند، اگر تجارب پیش از انقلاب را به‌طور کلی کنار گذاشته و مذموم می‌شمارند، دست‌کم تجربه پس از انقلاب را مورد توجه قرار دهند. فراموش نکنیم که هاشمی‌رفسنجانی که بهترین دوران تعامل و روابط با ریاض را حاصل کرد، پیش از آغاز توسعه روابط با عربستان، رابطه با کشورهای غربی را به حالت منطقی درآورد.»

او می‌گوید: «به نظر می‌‌رسد رییسی و همکارانش در دولت می‌خواهند سیاست خارجی را هم همچون اقتصاد اداره کنند و همان‌طور که تصور می‌کنند که می‌شود اوضاع معیشت را بدون توجه به مسائل سیاست خارجی و توسعه روابط با جهان بهبود بخشید، ظاهرا می‌خواهند در حوزه سیاست خارجی نیز بدون تعامل با جامعه جهانی، به‌طور تک‌بعدی صرفا بر گسترش روابط با چند کشور خاص تمرکز کنند که این روش، راه به جایی نخواهد برد.»