روزنامه جهان صنعت نوشت: وزیر امور خارجه در واکنش به پرسشی در خصوص احتمال خروج از NPT گفت: تمام گزینه‌های احتمالی روی میز است.
اقدام پارلمان اروپا علیه جمهوری اسلامی و قراردادن سپاه در لیست گروه‌های تروریستی با پاسخ فوری ایران و واکنش مقام‌های کشوری و لشکری مواجه شد. اما در میان واکنش‌ها به صدور قطعنامه پارلمان اروپا برخی اظهارنظرهای نسنجیده و غیرکارشناسی نیز به چشم می‌خورد که پیشنهاد تکراری «بستن تنگه هرمز» هم یکی از آنها بود. اظهاراتی که بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران سیاست‌خارجی و روابط بین‌الملل نسبت‌به تبعات آن برای ایران و جایگاه جمهوری اسلامی در جامعه جهانی هشدار داده و می‌دهند. حسن بهشتی‌پور، استاد دانشگاه و تحلیلگر روابط بین‌الملل معتقد است: «این اظهارنظرهای نسنجیده و غیرکارشناسی، قطعا تبعات بین‌المللی در پی خواهد داشت.» وی افزود: «ایده بستن تنگه هرمز، جز اینکه مشکلات ایران را بیشتر کند و دشمنان ما را افزایش دهد، عملا نتیجه دیگری برای ایران نخواهد داشت.»
هفته گذشته زهرا شیخی، نماینده اصفهان در مجلس در واکنش به ترورریستی خواندن سپاه از سوی پارلمان اروپا در توئیتی نوشت: «وقت مماشات نیست؛ همه کشورهای جهان، عوارض عبور از تنگه‌ها را می‌گیرند. امنیت تنگه هرمز را سپاه مقتدر ایران تامین می‌کند و اروپا بابت امنیت کشتی‌هایش باید به سپاه ما خراج دهد.» این سخنان خانم نماینده که با عبارت «جواب سیلی، سیلی است» به پایان رسیده بود، با واکنش‌های بسیاری مواجه شد، به گونه‌ای که حسین دهباشی در پاسخ به این پیشنهاد عجیب نماینده اصفهان در حساب کاربری خود در توئیتر نوشت: «سلام دخترم. دول دنیا عوارض کانال‌هایی را می‌گیرند که از میان خاکشان می‌گذرد و آب‌های سرزمینی هستند؛ ولی تنگه هرمز، آبراهی بین‌المللی است و ما صرفا همسایه آن.» این تاریخ‌پژوه و کنشگر رسانه‌ای که «دریافت خراج از این مسیر» را «در رده اقدامات دزدان دریایی اهل سومالی!» می‌داند، همچنین در واکنش به آنچه نماینده اصفهان در خصوص پایان مماشات خواستار شده بود، نوشت: «مماشات را اهالی شریف اصفهان می‌کنند با وکیل کم‌سوادشان!»
ماجرای بستن تنگه هرمز، قصه امروز و دیروز نیست و از سال‌های قبل مسدودسازی تنگه هرمز همیشه یکی از تهدیدهای ایران در مقابل اقدامات تحریک‌آمیز آمریکایی‌ها بوده است. تا جایی که وقتی دونالد ترامپ از برجام خارج شد، بسیاری از تحلیلگران سخنان حسن روحانی، رییس‌جمهوری وقت ایران را به «بستن تنگه هرمز» تعبیر کردند. در آن مقطع روحانی با اشاره به تحریم نفتی ایران در یکی از سخنرانی‌هایش گفته بود: «آمریکایی‌ها مدعی شده‌اند که می‌خواهند کاملا جلوی صادرات نفت ایران را بگیرند. آنها معنی این حرف را نمی‌فهمند؛ چرا که اصلا معنی ندارد که نفت ایران صادر نشود و آن‌وقت نفت منطقه صادر شود، اگر شما توانستید، این کار را بکنید تا نتیجه‌اش را ببینید.»
در همین رابطه به نقل از مدیر مسوول روزنامه کیهان نیز بارها شنیده و خوانده‌ایم که با تاکید بر لزوم بستن این تنگه، معتقد است: «بستن تنگه هرمز به روی کشتی‌های نفتی و شناور‌های تجاری کشورهای غربی، حق قانونی ایران برای مقابله با اقدامات تروریستی آنها است.» حسین شریعتمداری البته این‌بار از آنچه پیش‌تر نیز گفته بود، فراتر رفته و گفته: «حتی می‌توانیم بخشی از محموله‌های تجاری آنها را به‌عنوان غرامت مصادره کنیم.»
دهه‌هاست برخی ناظران پیشنهاد بستن تنگه هرمز را به‌عنوان شاه‌کلید روابط خصمانه ایران و آمریکا در جیب دارند و حالا ظاهرا می‌خواهند مشکلات با اروپا را نیز با همین راهکار همه‌کاره مرتفع کنند. با این حال بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که تهدید به بستن تنگه هرمز، مانند گیوتینی است که تا فرو نیفتاده و اگر بیفتد، می‌تواند به‌عنوان اهرم فشار مورد استفاده طرف مقابل قرار گیرد. بنابراین، ایران تا حد امکان از فرود آوردن این گیوتین تهدیدآمیز اجتناب خواهد کرد.
با این حال در شرایطی که تبعات اظهارات نسنجیده در فضای دیپلماتیک انکارناپذیر است و دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی را در فضای بین‌المللی تحت فشار قرار می‌دهد، یک استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل در پاسخ به «جهان صنعت» درباره تبعات بستن تنگه هرمز می‌گوید: «قطعا این اقدام ما را با دنیا درگیر می‌کند؛ چراکه تنگه هرمز آبراهی بین‌المللی است.» حسن بهشتی‌پور همچنین گفته است: «اگر این تنگه، فقط از کشور ما می‌گذشت، می‌توانستیم بگوییم که با بستن آن، اعمال حاکمیت ملی می‌کنیم اما وقتی آبراه بین‌المللی است، قطعا تبعات آن نیز بین‌المللی خواهد بود و با این اقدام کشورهای دنیا را علیه خود بسیج می‌کنیم.»
بهشتی‌پور که معتقد است «می‌توان به‌لحاظ دیپلماسی اقدامات بهتر و سازنده‌تری را با تبعات کمتر انجام داد»، می‌گوید: «این‌گونه اظهارنظرهای نسنجیده و غیرکارشناسی قطعا تبعات بین‌المللی درپی خواهند داشت. باید به تبعات آن فکر کنیم، نه اینکه تا اتفاقی می‌افتد، به فکر بستن این تنگه باشیم.» او می‌گوید: «زمانی مثلا اگر کل صادرات نفت دنیا ۱۰۰ میلیون بشکه در روز بود، نزدیک به ۴۰ میلیون بشکه از آن از خلیج فارس می‌گذشت اما امروزه تخمین زده می‌شود که روزانه تنها ۲۰ میلیون بشکه از این منطقه می‌گذرد؛ بنابراین بستن تنگه هرمز چندان هم تاثیرگذار نخواهد بود.» این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل می‌گوید: «درست است که بستن تنگه هرمز، شوک بزرگی به بازار نفت وارد خواهد کرد اما در بلندمدت چندان موثر نخواهد بود؛ چرا که وقتی کشورهایی مانند امارات و عربستان در حال لوله‌کشی هستند تا بتوانند آن طرف تنگه هرمز نفت خود را تحویل بدهند و فقط دو کشور عراق و کویت هستند که نفت‌شان را از این تنگه عبور می‌دهند، ما با این اقدام، هم از نظر حقوقی دشمنان خود را افزایش می‌دهیم و هم در عمل دست به اقدامی زده‌ایم که به‌لحاظ اقتصادی نیز تاثیراتی کوتاه‌مدت خواهد داشت.» او که معتقد است «باید به سمت راه‌حل‌های دیپلماتیک حرکت کنیم و از این‌گونه اقدامات ساختارشکنانه پرهیز کنیم»، توضیح می‌دهد: «مهمترین مشکل این است که دنیا را علیه خودمان بسیج کنیم و عملاً با کشورهایی مانند چین، ژاپن و کره جنوبی نیز درگیر شویم؛ چرا که بستن تنگه هرمز به نفع آنها نخواهد بود و با این اقدام، آنها نیز در صف دشمنان ایران قرار خواهند گرفت.» بهشتی‌پور که تاکید دارد این نخستین‌بار نیست که شاهد چنین مواضع و اظهارنظرهایی هستیم، نسبت‌به تبعات بلندمدت این رفتار هشدار داده و می‌گوید: «این رفتار، حساسیت بسیاری را علیه ایران ایجاد خواهد کرد و چهره ایران را در صحنه بین‌المللی مخدوش می‌کند. بنابراین اقدامات غیرکارشناسی و تندروی نه‌تنها مشکلی حل نخواهد کرد، بلکه ما را با معضلات بسیاری مواجه کرده و قدرت چانه‌زنی را در روابط دیپلماتیک از ما خواهد گرفت.»
اما این هشدارهای بهشتی‌پور در حالی مطرح شد که روز گذشته رییس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی پس از برگزاری نشست غیرعلنی با نمایندگان در خصوص اقدام اخیر پارلمان اروپا علیه سپاه، در پاسخ به پرسشی مبنی‌بر اینکه «آیا خروج ایران از NPT یا اخراج بازرسان آژانس، جزو رفتارهای تقابلی ایران خواهد بود»، این احتمالات را رد نکرد و گفت، «هر اقدامی متصور است.» حسین امیرعبداللهیان گفت: «تعداد اندکی از رهبران سیاسی اروپا هیچ تجربه‌ای در حوزه دیپلماسی ندارند و امروز تنها در رأس دستگاه دیپلماسی قرار گرفته‌اند از جمله وزیر خارجه آلمان، لذا اگر آنها در مسیر عقلانیت حرکت نکنند و مواضع خود را اصلاح نکنند، هر احتمالی متصور است.»
اما اینکه وزیر خارجه ایران به‌عنوان مهمترین مقام دیپلماتیک جمهوری اسلامی از در دستورکار بودن همه اقداماتی سخن گفته که به‌گفته او، «می‌تواند بازدارنده باشد»، به چه معناست؛ آیا می‌توان گفت که این گفته وزیر خارجه به معنای آن است که جمهوری اسلامی درصورت لزوم، حتی ممکن است قید همکاری با NPT را نیز بزند؟! امیرعبداللهیان می‌داند که بار حقوقی چنین اقدامی بسیار سنگین است؛ بنابراین نمی‌گوید که چنین اقدامی انجام می‌دهیم، بلکه در پاسخ می‌گوید همه گزینه‌های احتمالی روی میز قرار دارد و این یعنی، ایران از هر اقدامی که بتواند استفاده می‌کند و خروج از NPT نیز جزو این اقدامات است. به بیان دیگر، اگر فشارها به جمهوری اسلامی ادامه یابد، جهان باید حتی برای خروج ایران از پیمان منع گسترش هسته‌ای نیز آماده باشد. آن هم در حالی که NPT، یک پیمان مادر است و اظهارات وزیر خارجه، نوعی هشدار غیرمستقیم به طرف غربی، به این معنی که ایران را به خروج از NPT وادار نکنند؛ چرا که خروج از این پیمان به معنای آن است که ایران دیگر هیچ تعهدی به برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای نخواهد داشت و چنین واکنشی، احتمالا جزو گزینه‌های نهایی جمهوری اسلامی خواهد بود.
آنچه امیرعبداللهیان پس از اتمام نشست غیرعلنی مجلس گفت اما اشاره چندانی به محتوای مذاکرات نمایندگان مجلس، وزیر امور خارجه و فرمانده سپاه پشت درهای بسته مجلس نداشت.
هرچند یک عضو هیات‌رییسه مجلس پس از اتمام این جلسه غیرعلنی در این رابطه گفت که اروپایی‌ها پیغام‌هایی داده‌اند که قصد ندارند قرارگیری سپاه در فهرست گروه‌های تروریستی را رسما به تصویب برسانند. علیرضا سلیمی به خبرگزاری تسنیم گفت: «اروپایی‌ها در پیغام‌هایی از ایران درخواست داشتند که کشورمان اقدام متقابل به مثل انجام ندهد و آمریکایی‌ها نیز درخواست مذاکرات داده‌اند.» همزمان یکی دیگر از اعضای هیات‌رییسه مجلس نیز با اشاره طرح اقدام متقابل و متناظر با مصوبات اتحادیه اروپا در مجلس که به‌صورت «عادی» و بدون قید «فوریت» اعلام‌وصول شد، به توضیحاتی درباره محتوای این طرح پرداخت. بنابر توضیحات محمد رشیدی درباره طرح مجلس، «در صورتی که طرف اروپایی، مقامات یا نهادهای کشور از جمله نهادهایی که در قانون اساسی نام برده شده‌اند مانند سپاه پاسداران یا بسیج مستضعفین را در فهرست سازمان‌های تروریستی اتحادیه اروپا قرار دهد، واکنش متقابل و متناظری صورت خواهد گرفت.» بدین ترتیب به نظر می‌رسد فضا بیش از آنچه اکنون شاهدیم، به‌سوی تنش و تشنج نرود. البته تا زمانی که هیچ‌یک از طرفین، دست به اقدامی غیرکارشناسی و نسنجیده نزنند.
- 10
- 6
