تصویر سه‌بعدی از مذاکرات گروسی در تهران

سفر مدیرکل آژانس به تهران که از چند ماه پیش گمانه‌زنی‌های زیادی را از بازه زمانی آن به خود اختصاص داده بود، در شکستن بن‌بست‌ فضای کنونی که از شهریور ماه در روابط ایران  و غرب سایه افکنده، بسیار تاثیرگذار است. غرب به سه دلیل به این رویداد نیاز دارد. مساله اول رشد شتابان غنی‌سازی در تاسیسات فردو است که در گزارش هفته گذشته آژانس پیش از سفر گروسی به تهران به میزان و خلوص آن اشاره شده بود. مساله دوم افزایش شکاف در نظارت و راستی‌آزمایی با توجه به تعلیق برخی تعهدات فراپادمانی از سوی ایران است که متاثر از رفتار غرب بعد از خروج ترامپ از برجام به‌صورت گام به گام در دستور کار قرار گرفته است. مساله سوم هم امیدواری به همکاری گسترده بین ایران و آژانس است که غرب از مدت‌ها پیش بر اساس سیاست چماق و هویج به دنبال آن بوده و نمونه‌ای از آن را در گزارش غیرمنتظره مدیرکل در هفته گذشته مشاهده کردیم که تهران را برای میزبانی از سفر گروسی تحت فشار قرار می‌داد.

ایران هم متقابلا به چنین سفری نیاز دارد. نشست روز دوشنبه ۶ مارس شورای حکام با توجه به صدور دو قطعنامه در نشست‌های قبلی این شورا، این احتمال را پررنگ کرده بود که در صورت عدم‌سفر گروسی به تهران و عدم‌دستیابی ایران و آژانس به تفاهمات اولیه، صدور قطعنامه شدید‌اللحن و فراهم کردن زمینه ارجاع پرونده به شورای امنیت را فراهم کند که با توجه به کلیت تنش و فضایی که ایران و پایتخت‌های غربی در آن قرار دارند، جمهوری اسلامی مجددا در ذیل فصل ۷ منشور قرار گیرد. اگرچه غرب تحفظ و تمایل داشت که این اتفاق رخ ندهد به این دلیل که صدور چنین قطعنامه‌ای طبیعتا با واکنش متقابل و هم‌وزن تهران مواجه می‌شد و می‌توانست همین بازرسی‌های محدود موجود را محدودتر و دسترسی و نظارت را به حداقل برساند.  پیامد چنین فضایی تنش بیشتر، ورود طرفین به بحران و بسته شدن روزنه‌های هرگونه توافق موقت و تاکتیکی می‌تواند باشد. در چنین شرایطی است که مدیرکل به تهران آمد و اظهارنظرهای مثبت از هر دو طرف را موجب شد.

رافائل گروسی در نشست خبری مشترک با محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی گفت: در این دیدار مهم آماده هستیم کار را به پیش ببریم. با مذاکرات سازنده‌ای که اکنون داریم و توافقات خوبی که من مطمئن هستم خواهیم داشت، در آن صورت، راه برای توافقات مهم باز خواهد شد و من به این امیدوارم. وی همچنین افزود: دو مسأله مهم هستند و توقعات بسیار بالاست و این توقعات در سطح جهان در خصوص کار مشترک ما وجود دارد. باید شفاف‌‌‌سازی کنیم و تضمین‌‌‌های ایران را دریافت کنیم.

  گروسی همچنین با بیان اینکه کار مشترک ما در چارچوب پادمان بسیار مهم است و الان این کار را داریم انجام می‌دهیم، تاکید کرد باید شک و تردیدها را در خصوص صلح‌‌‌آمیز بودن برنامه هسته‌‌‌ای ایران از بین ببریم. محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نیز در جریان این کنفرانس با بیان اینکه سفر گروسی پیام‌آور برقراری ارتباطات بین آژانس و ایران است، گفت: اگر به گزارش گروسی مراجعه کنید می‌‌‌بینید که  [در مورد ابهام] شناسایی غنی‌‌‌سازی ۸۴ درصدی و بررسی‌‌‌های انجام شده از تولید، ایران غنی‌سازی بالای ۶۰‌درصد نداشته و ابهام برطرف شده است. وی‌‌‌ افزود: ما انتظار داریم تعاملات و گزارش‌های آژانس طوری باشد که اعتماد‌آفرین باشد تا با اطمینان برای حل و فصل مسائل و پرهیز از عواملی که نیت آنها برهم زدن روابط عادی است اقدام کنیم و همواره آژانس بتواند وظایف خود  را در ارتباط با ایران در چارچوب پادمان پابرجا نگه دارد.

 تصویر دوم؛ توافقات احتمالی

بحث و گفت‌‌‌وگو درباره مسائل باقی‌‌‌مانده پادمانی و نیز برخی موارد از اختلاف‌نظرهای فنی و حقوقی میان ایران و آژانس در دستور کار دو دور مذاکره میان گروسی و اسلامی بود. هیات‌‌‌های فنی و کارشناسی آژانس نیز به سرپرستی ماسیمو آپارو معاون پادمانی گروسی در یکی دو هفته اخیر در تهران بوده و مذاکرات کارشناسی در مورد مباحث فوق را انجام دادند. آن‌گونه که رسانه‌ها از محتوای گفت‌وگوها منتشر کردند، دو طرف بر سر مسائل باقی‌مانده پادمانی به توافقات کلی و حل و فصل یک یا دو موضوع نزدیک شدند.

در همین خصوص محمد جمشیدی معاون سیاسی رئیس جمهور اعلام کرد که رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در دیدار با رئیس‌جمهور از حصول دستور کاری مشترک بر سر اقداماتی برای هموار کردن مسیر همکاری‌ها ابراز خرسندی کرد. محمد جمشیدی در توییتر نوشت: آیت‌الله رئیسی نیز همکاری‌ها را امری دوطرفه معرفی کرد که بر اساس حفظ استقلال آژانس و احقاق حقوق ملت ایران می‌تواند ادامه یابد. در این ارتباط، سید ابراهیم رئیسی در دیدار «رافائل گروسی» با اشاره سوابق همکاری گسترده ایران با آژانس، رفت و آمد مقامات این سازمان به کشورمان را حاکی از اراده قوی جمهوری اسلامی ایران برای همکاری سازنده با آژانس دانست. گروسی نیز در جریان این ملاقات اظهار کرد: بنده و همکاران ملاقات‌‌های بسیار سازنده و مثبتی با مقامات ایرانی داشتیم و مطمئن هستم که زمینه‌‌ساز خوبی برای تعاملات آینده بوده و در نتیجه این سفر همکاری‌‌ها تقویت خواهد شد.

اسلامی نیز در نشست خبری مشترک با رافائل گروسی گفت: در خصوص سه مکان هم الگویی را توافق کردیم در سال گذشته و همان را دنبال خواهیم کرد. بخشی از تهدیدها را با گروسی صحبت کردیم و همچنان ادامه دارد و همکاران در حال گفت‌‌‌وگو هستند. وی درباره اینکه بر سر مسائل باقی‌مانده و سه مکانی که اختلاف‌نظر بر سر آن است، احتمال رسیدن به توافق وجود دارد، گفت: سخت روی این مساله کار می‌کنیم. تفاهم کردیم در چارچوب پادمان روابط خود را با آژانس تنظیم کنیم. همچنین در جریان سفر گروسی به تهران توافقی درخصوص چارچوب برنامه کشوری صورت گرفت. این توافق یک چارچوب کاری است که کشورهای عضو آژانس و ذیل مجموعه سازمان ملل، برنامه‌ها و اولویت‌های ملی خود برای همکاری با آژانس در حوزه‌های مختلف را در یک بازه زمانی ۵ ساله ارائه می‌کنند که این توافق باید به امضای طرفین برسد.

مشابه این توافق‌ها پیش‌تر ۳۰سپتامبر ۲۰۲۲ بین آژانس و گینه نو، ۲۷ سپتامبر با بلاروس و همچنین بین اسرائیل و آژانس در سپتامبر ۲۰۱۷ در حوز‌های سلامت، کشاورزی، محیط‌زیست و... به امضا رسید. نکته ضمنی و مهم این توافق این است که ایران تمایل خود را برای ارتباطات و همکاری با آژانس نشان داده و نمی‌خواهد ارتباط خود را با این نهاد از بین ببرد. در واقع این توافق انعکاسی از تمایل تهران برای حل مسائل با آژانس است.  رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با اشاره به اظهارات رئیس سازمان انرژی اتمی ایران درباره تهیه CPF گفت: از ایران (CPF‏)Country Praogram Framework به معنی چارچوب برنامه کشور دریافت کرده‌‌‌ایم که در اصل برنامه‌‌‌ یک کشور در خصوص آنچه قرار است با آژانس انجام دهد را مشخص می‌کند و نشان می‌دهد که در حوزه‌‌‌های علمی قرار است چه کارهایی با آژانس بین‌المللی انجام شود.

تصویر سوم؛ نتایج و آثار

سومین تصویری که از فرآیند سفر کاری و فشرده مدیرکل آژانس به دست می‌آید، نتایجی است که دارای آثار و پیامد بر روابط ایران و غرب و به‌ویژه مساله بازگشت دوباره به میز مذاکره است. ناظر بر این واقعیت که رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران پیش از سفر گروسی گفته بود که برای ارزیابی دقیق‌تر منتظر نتایج این سفر خواهیم بود. آنچه مسلم است اینکه احتمالا در جریان این سفر توافقات پشت پرده‌ای انجام شد که طبیعتا به دلیل ماهیت روابط ایران و آژانس رسانه‌ای نخواهد شد.

 به رغم این توافقات احتمالی اما منطق حکم می‌کند ایران در این مقطع فعلی که برجامی در کار نیست و در بهترین حالت تمرکز غرب روی توافق موقت است، گامی فراتر بر‌ندارد و همچنان اهرم‌های خود را برای سنجش واکنش غرب به سفر گروسی حفظ کند. به‌ویژه نشست فصلی شورای حکام و خروجی آن می‌تواند در ورود جدی‌تر تهران به روند همکاری با آژانس و تسهیل آن تاثیر قابل‌توجهی داشته باشد.

این مساله می‌تواند زمینه‌ساز و فراهم‌کننده تصویر پیش رو در حوزه‌هایی چون تبادل زندانیان و آزادسازی درآمدهای بلوکه شده باشد و در گام سوم زمینه‌ای برای ارزشیابی دوباره میز مذاکره برای احیای برجام یا توافقات تاکتیکی و موقت باشد. همان‌گونه که گروسی در کنفرانس خبری گفت که مذاکرات احیای برجام در دستور کار است و ادامه دارد و توافقی که قرار است به آن برسیم کمک‌کننده به احیای برجام خواهد بود. در چنین فضایی محتمل است که روز دوشنبه با صدور قطعنامه‌ای مواجه نشویم و این مساله می‌تواند مانع ازتصاعد بحران شود و فضا را برای تداوم توافقات تاکتیکی بین ایران و غرب و ایران و آژانس فراهم کند. با این حال نمی‌شود تضمین داد که این روند منجر به حل و فصل تمامی مسائل شود، چرا که احتمال بروز اختلاف همچنان وجود دارد و با توجه به نقش متغیرهای مداخله‌گر چون جنگ اوکراین که به تعبیر انریکه مورا برای اروپا بسیار مهم است و حتی از برنامه هسته‌ای نیز فوری‌تر است، می‌توان انتظار داشت که این کشاکش همچنان تا ماه‌های اوت و سپتامبر ادامه پیدا کند.