به گزارش سایت دیده بان ایران، سرانجام پس از ده سال، علی شمخانی غزل خداحافظی را خواند. یکشنبه شب بود که علی شمخانی در توییتی با انتشار شعری از محتشم کاشانی به صورت تلویحی خبر از رفتن خود از شعام داد: «حرفی که در حجاب ز گفت و شنود بود/ آخر به رمز گفت و به ایما شنود و رفت». ساعاتی بعد هم به صورت رسمی جانشین وی، سردار علی اکبر احمدیان، اعلام شد.
البته که پیش از این در مقاطعی، به ویژه از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم، گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر کناره‌گیری یا کنار گذاشته شدن شمخانی شنیده می‌شد. چراکه تصور می‌شد که با روی کار آمدن رئیسی، دبیری شعام به چهره‌های نزدیک به دولت از جمله سعید جلیلی برسد اما این تصور تحقق پیدا نکرد.
پس از آن نوبت به حواشی خانوادگی بود که برای شمخانی ایجاد شد؛ از ادعاهایی مبنی بر نقش برادران شمخانی در ساختمان متروپل تا موضوع تجارت نفتی پسرانش و کشتی‌های نفتی که همه اینها تکذیب شد.
مقطع مهم دیگر اعدام «علیرضا اکبری» مشاور سابق وی به جرم جاسوسی بود که هجمه‌های زیادی را به شمخانی وارد و احتمال رفتنش از شعام را قوت بخشید.
برخی از کارشناسان این حوزه هم معتقدند که یکی از دلایل تغییر دبیر شعام، می‌تواند مربوط به نقشی باشد که علی شمخانی در مذاکرات سه‌جانبه ایران، چین و عربستان ایفاکرد.
تفاوت دیدگاه دولت قبلی با شمخانی در مذاکرات هسته‌ای و دیدگاه کلان
ابوالقاسم دلفی سفیر پیشین ایران در فرانسه، در پاسخ به اینکه آیا تغییر علی شمخانی می‌تواند به دلیل مذاکرات با چین و عربستان باشد، به دیده‌بان ایران گفت: «مدت‌ها بود که بحث تغییر آقای شمخانی در کشور مطرح بود چراکه ایشان حدود ده سال دبیری شعام را بر عهده داشت و منصوب آقای روحانی بودند. یعنی از زمانی که آقای روحانی به ریاست جمهوری رسیدند و مدیریت مذاکرات هسته‌ای را از شعام به وزارت خارجه برگرداندند، آقای شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی شدند. در مجموع از منظر سیستم و نظام حاکم بر مدیریت نهادهای بالادستی و تصمیم‌گیر، طبیعی است که بعد از یک دوره طولانی ومشخص ، جابه‌جایی در مدیریت‌ها انجام شود. لذا به نظر می‌رسد، از این زاویه تغییر ایشان تا حدودی دیر هم شده بود. فضای سیاسی دولت پیشین با سر کار آمدن دولت فعلی هم تغییر کرده و دبیر شورا هم که پست مهمی در روند تصمیم‌گیری‌های کلان کشور است، علی الاصول می بایست تغییر کند.»
وی خاطرنشان کرد: «البته در اینجا این سوال در برخی محافل سیاسی و افکار عمومی مطرح است که در شرایطی که با تغییر دولت تقریبا تمامی پست‌های کلیدی، حساس و نیمه حساس و در پاره‌ای از بخش‌ها تا مدیران کل و روسای ادارات جابجا شده‌اند، چگونه دبیر شعام که منصوب رییس جمهور است، همچنان در مقام خود ابقاع می‌شود؟ پاسخ این سوال را احتمالا باید در نوع روابط و مناسبات رییس جمهور قبلی با سایر قوا و چرایی انتخاب شخصیتی برای دبیری شعام که دارای برخی دیدگاه‌های متفاوت با مجموعه دولت قبلی، به ویژه در موضوع مهمی چون مذاکرات هسته‌ای و دیدگاه کلان آن دولت بوده، جستجو کرد.»
این کارشناس سیاست خارجی با اشاره به جایگاه و سبقه علی شمخانی، عنوان کرد: «از نظر کلی آقای شمخانی بعنوان یک فرمانده ارشد نظامی، یک پایگاه و جایگاه مشخصی در کشور دارد؛ ایشان سپاهی و از سرداران جبهه و جنگ بوده و سبقه و حامیان مشخصی هم دارد ولی در مقاطعی یک مقدار حواشی ایشان در رسانه‌ها مطرح شد و در این راستا به موضوعات مربوط به برخی رفتارهای خانودگی و غیراداری دامن زده شد که همین امر حاکی از آن بود که اتفاقاتی در حال رخ دادن است. البته توجه به این نکته نیز حایز اهمیت است که تنها ساعاتی پس از اعلام حکم دبیر جدید شعام، آقای شمخانی دبیر پیشین بلافاصله به ماموریتی دیگر و عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب شدند در حالی که این اتفاق در مورد بسیاری از جابجایی‌ها درکشور به ندرت صورت می‌گیرد و نشانگر جایگاهی است که آقای شمخانی در نظام به خود اختصاص داده است.»
امتیاز بزرگی را که می‌توانستیم برای برجام و با مابه‌ازای کاهش تحریمها خرج کنیم را بدون مابه‌ازای مشخص با سعودی‌ها و چینی‌هاحل کردیم
دلفی با اشاره به بحث قرارداد سه‌جانبه افزود: «از دیدگاه‌های مختلف داخلی و خارجی، نتایج و تبعات گوناگونی را به این قرارداد مترتب می‌دانند. بسیاری معتقدند که این اتفاق استراتژیک، بدون بررسی‌های کارشناسی لازم و معمول، ظاهرا طراحی صحنه‌ای بوده است تا در سایه تحولات منطقه‌ای و تقویت مناسبات با چین، دامنه فشارهای علیه جمهوری اسلامی را چه در دنیا و چه در منطقه، کنترل و کم کند چراکه بحث برجام و مذاکرات هسته‌ای به دلایل متعدد به صورت عینی به محاق رفته و تقریبا به بن‌بست رسیده است. بنابراین یک فضاسازی برای توافق میان ایران، چین و عربستان با سرعتی کم نظیر صورت گرفت و مقامات بلند پایه سه کشور در پکن گرد هم آمدند و طی چند روز توافقنامه پکن علنی شد. درحالی که بر اساس سوابق موجود، اختلافات ما با عربستان بسیار عمیق است و طی دو سال گذشته چندین دوره مذاکرات با میانجگری عراق و عمانی‌ها با عربستان داشتیم که به نتیجه نرسیده بود.»
وی ضمن طرح این سوال که اگرچه مذاکرات ادوار گذشته هم زیر نظر شعام انجام گرفته بود ولی اینکه چرا آن زمان به نتیجه نرسید و حال به سرانجام رسیده است، خاطرنشان کرد: «البته بسیاری معتقدند که اینبار تحت وساطت و فشار چین بود که این توافق حاصل شد، ولی همچنان پاسخ رسمی و قانع کننده به سوال فوق بی‌جواب مانده است.»
سفیر پیشین ایران در اتحادیه اروپا در ادامه به گفت و گو با دیده بان ایران گفت: «البته باید اضافه کرد که نتایجی که از توافق سه‌جانبه برای جمهوری اسلامی به دست آمد، از منظر ظرفیت‌های اقتصادی مورد نظر کشور و رفع تحریمها خیلی تعریف شده و قابل توجه نبود. چینی‌ها به صورت مشخص از این توافق امنیت انرژی و تثبیت حضور امن اقتصادی خود در منطقه را به دست آوردند چراکه در چارچوب تهمت‌هایی که به ما در خصوص ناامن کردن منطقه زده می‌شد، مفاد علنی شده موافقت‌نامه سه جانبه پکن، این شائبه را نیز منتفی و از بین برده است.»
دلفی درخصوص امتیازاتی که عربستان از این توافق سه‌جانبه به دست آورد، بیان کرد: «سعودی‌ها امتیازات مشخصی را به دست آوردند؛ که در درجه اول موضوع روابط‌شان با سوریه و بازگشت دمشق تحت شرایط جدید منطقه‌ای به جهان عرب و حضور معنی‌دار بشار اسد رییس جمهور سوریه در اجلاس اخیرجده، تنظیم و ریاض پایگاه رهبری عربی خود را تثبیت کرد. موضوع مهم‌تر برای ریاض، یمن بود که مذاکرات صلح یمن آغاز و آتش‌بس تقریبا طولانی‌تری برقرار شده و دیگر فشار نظامی بر سعودی‌ها و اماراتی‌ها وجود ندارد. افزون بر این سعودی‌ها از منظر انرژی و حملاتی که یمنی‌ها به داخل عربستان و مراکز نفتی انجام می‌دادند، آزاد شدند و امکان تحقق برنامه‌های توسعه‌ای محمد بن سلمان برای عربستان فراهم‌تر می‌شود.»
این دیپلمات پیشین درخصوص آنچه ایران از این توافق به دست آورد، گفت: «آنچه ما از توافق نامه پکن به دست آوردیم، قابل بررسی است و در داخل نظرات یک دست در مورد این موضوع وجود ندارد. برخی معتقدند که ایران همتراز با چین و عربستان از این توافق بهره مند نشده است. ضمن اینکه ما تعهد دادیم که منطقه آرام باشد و امنیت منطقه را تامین کنیم که این یکی از خواسته‌های مذاکرات هسته‌ای بود که ترامپ به همین دلیل از برجام خارج شد. بنابراین امتیاز بزرگی را که می‌توانستیم در شرایط متفاوت‌تر و احتمالا بهتری خرج کنیم و مابه‌ازای مشخص‌تری اعم از کاهش تحریم‌های بانکی، تحریم‌های اشخاص، خروج سپاه از لیست و... را به دست آوریم، بدون مابه‌ازای مشخصی با سعودی‌ها و چینی‌ها، برخی مسائل حساس منطقه‌ای را حل کردیم.»
دلفی ادامه داد: «بر این اساس دست آورد توافق سه‌جانبه برای ایران و مذاکره‌کننده اصلی آن، باید مورد ارزیابی کارشناسی و اتاق‌های فکر مشخص قرار گیرد و اصولا سوال افکار عمومی می‌تواند این باشد که این مذاکرات چرا به چنین نتیجه‌ای رسید. البته به باور من مذاکرات سه‌جانبه تنها ابتکار آقای شمخانی نبود بلکه مجموعه نظام در این قضیه تصمیم گرفت و آقای شمخانی و شعام موظف به انجام آن شدند. گرچه ایشان در هدایت، به دست آوردن و دادن امتیازات مدخلیت موثری داشته و این مدخلیت موثر مقداری تحت الشعاع قرار گرفته که می‌تواند در ارزیابی عملکرد وی یکی از علائمی باشد که در پرونده اجرایی آقای شمخانی ثبت می‌شود.»
تغییر دبیر شعام با سرعت و با روش غیرمعمولی صورت گرفت که نیاز به تبیین دارد
مدیر کل پیشین اروپای وزارت خارجه ضمن تاکید براینکه تغییر دبیر شعام و جایگزی شدن یک نظامی بلند پایه و فرمانده استراتژیک سپاه در ماهیت اجرایی و روند مدیریت شعام به سرعت تغییر زیادی ایجاد نخواهد کرد، افزود: «بر اساس اصول شناخته شده مدیریت‌های کلان، مدت ده سال تداوم مدیریت در یک پست، بیش از آن چیزی است که برای بودن در پست مهمی مثل دبیر شعام می‌توان تصور کرد. ضمن اینکه نوع تغییر هم قابل بحث است. بدین معنا که اصولا هر تغییری در یک پروسه‌ای تبیین شده باید انجام شود تا بدان ابهام و پاسخگویی به افکار عمومی، در مجموعه روند جاری نظام مورد تایید قرار گیرد تا ابهاماتی که ممکن است در جامعه مطرح شود را پاسخ دهد.»
وی افزود: «اینکه چرا با این سرعت و عجله و شاید با یک روش غیرمتداول این تغییر اساسی در شورای عالی امنیت ملی انجام شد، نیاز به روشنگری، تبیین و زمان دارد. همچنین باید در نظر گرفت که وضعیت فعلی مذاکرات هسته‌ای و آنچه مربوط به برجام است، بسیار پیچیده و سخت است. اگرچه وزارت خارجه مسئول مذاکرات است و تحت اشراف نهادهای بالادستی می باید مذاکرات را ادامه دهد، ولی شائبه‌ای هم وجود دارد مبنی براینکه ممکن است اثرگذاری در مذاکرات بیشتر و چگونگی رسیدن به برخی توافقات مذاکرات تحت الشعاع تغییر و تحولات جاری شود. البته این گمانه‌زنی‌ها هنوز چندان روشن نیست و نیاز به زمان دارد تا ابهامات برطرف شود.»
سپردن دبیری شعام به سردار احمدیان، در همان چارچوب یکدست شدن هر چه بیشتر دولت جدید است
دلفی در پاسخ به اینکه سپردن مجدد دبیری شعام به یک فرد نظامی چه معنایی دارد، بیان کرد: «آقای شمخانی هم نظامی و از فرماندهان ارشد سپاه هستند. به هر حال وضعیت فعلی شعام به گونه‌ای است که اشراف و احاطه بخش نظامی و امنیتی کشور بیش از سایر بخش ها بر امور سیاسی است. معمولا در تمام دنیا، جایگاه و نقش نظامیان در دایره قدرت به خوبی تبیین شده و قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز در این خصوص تاکیداتی کرده است.»
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل ادامه داد: «شعام نهاد یا ابزاری در اختیار نظام و کشور است تا بتواند در مواقع حساس و بحرانی به کمک مسیر دیپلماسی، حل معضلات، تنش‌ها و برنامه‌های کلان کشور کمک کند و مجموعه شورای عالی امنیت ملی نیز با ترکیبی تعریف شده است که جوابگوی وظایف محوله‌اش باشد. اینکه دبیرشعام که منصبی مهم و تاثیرگذار است، توسط یک نظامی هدایت شود از آن مواردی بود که آقای روحانی، به دلایل مشخص دست به این ابتکار زد. کمااینکه در آن زمان هم همین ملاحظه و شاید هم انتقاد به ایشان به ایشان وارد می‌شد که چرا دبیر شورای عالی باید نظامی باشد. تفسیرهای غیررسمی که در حواشی این موضوع وجود داشت حاکی ازاین بود که تصمیم یاد شده برای مشارکت همه نهادها و به کار گرفتن بیشتر بخش نظامی و دخیل کردن آن‌ها در روندهای جاری کشور گرفته شده است.»
دلفی در پایان افزود: «در آن مقطع این دلیل آورده می‌شد که بین دولت آقای روحانی که در مقایسه با دولت محافظه کار فعلی، نماد غیرمحافظه‌کاری را به یدک می‌کشیدند، به بازی گرفتن همه گروه‌ها در مدیریت کشور مدنظر است. در شرایط فعلی نیز بخش نظامی کشور نقش آفرینی قابل توجهی به عهده دارد و حضور زیادی پیدا کرده است. طبیعتا برعهده گرفتن دبیری شعام توسط سردار احمدیان، در همان چارچوب یکدست شدن هر چه بیشتر دولت جدید و آنچه گفته می‌شود که نهادها و سه قوه در اختیار کسانی است که تفکر یک شکلی دارند. بنابراین به این انتصاب خیلی جای ایراد وارد نیست چراکه می‌تواند تدوام وضعیت گذشته بوده که همچنان ادامه پیدا کرده است.»
- 14
- 5
