روزنامه توسعه ایرانی نوشت: «ایران حکومت طالبان را به رسمیت نمی‌شناسد و منتظر شکل‌گیری دولت فراگیر در این کشور است». این موضعی است که از ابتدای بازگشت طالبان به افغانستان از سوی مقامات جمهوری اسلامی ایران درباره حضور این گروه بنیادگرا در کشور همسایه مطرح شده است؛ اما دیروز داستان بار دیگر رنگ دیگری به خود گرفت وقتی‌که در واپسین لحظات کاری و تصمیم لحظه آخری دولت سیزدهم، کنسولگری افغانستان در مشهد، به طور رسمی تحویل نماینده طالبان شد.
«فیض‌الرحمن عطایی» به‌عنوان سرپرست جدید کنسولگری افغانستان در مشهد آغاز به کار کرد و در سخنانی در تالار غازی امان‌الله خان کنسولگری افغانستان در مشهد از موافقت جمهوری اسلامی ایران برای پذیرش او به عنوان سرپرست این نمایندگی و تلاش‌ها و خدمات جابر انصار، سرکنسول سابق تشکر و قدردانی کرد.
اسفندماه ۱۴۰۱ نیز دولت ایران سفارت افغانستان در تهران را تحویل طالبان داد. اقدامی که واکنش‌های منفی بسیاری در پی داشت و مشروعیت‌بخشی به این رژیم ارزیابی شد. وزارت خارجه در پاسخ به انتقادات اعلام کرد که ایران، دولت طالبان را به رسمیت نمی‌شناسد، اما سفارت افغانستان در تهران را تحویل آن‌ها خواهد داد تا به امور شهروندان افغانستانی در ایران رسیدگی کنند.
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در اطلاعیه‌ای تاکید کرد: موضوع تحویل و تحول سفارت افغانستان در تهران، امری داخلی (مربوط به افغانستان)بوده و به هیچ عنوان وزارت امور خارجه ایران به موضوع مزبور، ورود نکرده است.
در این اطلاعیه تاکید شد که وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، هیچ سند یا تجهیزات یا هر شیئ دیگری که متعلق به سفارت افغانستان در تهران بوده را، تحویل نگرفته است.
سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وقت وزارت امور خارجه نیز با رد برخی مطالب مطرح‌شده درخصوص فعالیت‌های آینده سفارت افغانستان در تهران، گفت: فعالیت‌های دیپلماتیک سفارت افغانستان در تهران همانند تمامی سفارتخانه‌های خارجی در چارچوب اصول و قواعد تعریف‌شده کنوانسیون ۱۹۶۱ وین در خصوص روابط دیپلماتیک قرار دارد و هیچ‌گونه تغییر و تحولی خارج از آن ممکن نیست.
تحویل سفارت به طالبان، بی‌درایتی بود
همان زمان دیپلمات پیشین کشورمان با یادآوری این که امارت اسلامی هنوز از سوی سازمان ملل و هیچ کشور دیگری در دنیا به رسمیت شناخته نشده است، گفت: وضعیت قبلی سفارت افغانستان با حضور سرپرست پیشین به نوعی توازن ایجاد می‌کرد، چون افغانستان فقط طالبان نیست و اقوام مختلفی در این کشور زندگی می‌کنند. محسن روحی صفت در گفت‌وگو با ایسنا تصریح کرد: شخصی که قبلا با توافق طالبان به عنوان سرپرست تعیین شده، هم ملاحظه طالبان را می‌کرد هم بقیه اقشار، به همین دلیل به هم خوردن این مساله با درایت نبوده است.
وی خاطرنشان کرد: سیاست و دیپلماسی نیاز به درایت، توازن و تعادل دارد. در تحویل سفارت افغانستان به طالبان هم اگر با درایت بیشتری برخورد می‌شد، این واکنش‌ها پیش نمی‌آمد.
سفت‌تر شدن پای طالب‌ها در ایران
با این حال دیروز بار دیگر اقدامی مشابه صورت گرفت و پای طالب‌ها را در سرزمین ایران محکم‌تر کرد. این درحالی است که ارتباط با طالبان برای ایران همزمان با مسائل و چالش‌هایی همچون: امنیت مرزی، موضوع حق‌آبه هامون، هجوم روزانه هزاران افغان به مرزهای کشور، و ... روبه‌روست.
سابقه رابطه ایران و طالبان
در اولین دوره حضور طالبان در افغانستان که مصادف با دهه ۹۰ میلادی بود ایران برخلاف اکنون که از پسر شاه مسعود در برابر این گروه افراطی هیچ حمایتی نکرد به حمایت از ائتلاف شمال به رهبری احمدشاه مسعود برخاست چراکه با کشتار شیعیان افغانستان و رفتارهای تندروانه طالبان با هزاره‌های این کشور به‌شدت مخالف بود و این مخالفت تا جایی پیش رفت که ایران پس از قتل ۱۱ دیپلمات خود در مزار شریف به دست طالبان در سال ۱۹۹۸ میلادی در آستانه یک حمله بزرگ به افغانستان و رویارویی با این گروه افراط‌گرا قرار گرفت.
ایران نیرویی متشکل از ۷۰ هزار سرباز را در مرز مستقر کرد و این‌گونه بود که طالبان در ادامه دریچه‌های سد کجکی روی رود هیرمند را بست و میزان آب ورودی به ایران را در دوره خشک‌سالی به‌شدت کاهش داد. خشک‌سالی و قطع آب توسط طالبان باعث ویرانی زیست‌بوم دریاچه هامون شد.
پس‌ازآن در دولت سید محمدخاتمی داستان دیگرگونه شد و پس از ماجرای ۱۱ سپتامبر؛ ایران هنگام حمله آمریکا به افغانستان به نیروهای آمریکایی کمک نظامی و اطلاعاتی کرد، و در کنفرانسی که در سال ۲۰۰۲ برای بازسازی افغانستان در شهر بن در آلمان برگزار شد، حضوری فعال داشت.
و در همین راستا هم بود که در اکتبر ۲۰۰۲، یعنی یک سال بعد از سقوط حکومت طالبان، دریچه‌های سد کجکی یک‌بار دیگر به سوی ایران باز شد.
اما این رویکرد دیری نپایید و همکاری ایران و آمریکا علیه طالبان بعدازاین که دولت بوش ایران را به عنوان محور شرارت مطرح کرد متوقف شد. ایران که انتظار حضور ناگهانی آمریکا در مرزهای شرقی و غربی خود را نداشت به همراه تشدید تنش‌ها بر سر برنامه هسته‌ای و موشکی رویکرد خود را تغییر داد و حضور منطقه‌ای آمریکا را تهدیدی بزرگ خواند و بر همین مبنا هم بود که به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران تهران راه مقابله با دشمن دیرینه خود را در حمایت از گروه‌های ضدآمریکایی دید.
با ظهور داعش و اتفاقاتی که پس‌ازآن در منطقه رخ داد، ایران امریکا را مسبب آن خواند و رویکرد خود را هرروز مستحکم‌تر کرد تا زمانی که حکومت مرکزی افغانستان بی هیچ مقاومتی کشور را تسلیم طالبان کرد و این‌گونه بود که طالبان که زمانی افراط‌گرا بود از سوی دستیار وزارت خارجه نیروهای امارات اسلامی معرفی شد و برخی در تهران طالبان را جنبش اصیلی برخاسته از منطقه خواندند و روزنامه کیهان که بارها در مقالات خود از طالبان حمایت کرده بود در مقاله‌ای مدعی شد که طالبان از مقام رهبری پیروی می‌کند.
آن هنگام، خبرگزاری تسنیم نیز نه‌تنها به منش اعتدالی طالبان اشاره کرد که مطالبی از مقامات ارشد این گروه در مذمت فرقه‌گرایی در افغانستان منتشر کرد و به نقل از ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، نوشت: «ما به برادران شیعه خود تعهد می‌دهیم که هیچ‌گونه تبعیضی علیه آن‌ها اعمال نخواهد شد، و ما اجازه چنین کاری را نخواهیم داد.»
طالبان هم لحن آشتی‌جویانه‌ای در قبال بخش بزرگ‌تری از رسانه‌های ایران اتخاذ کرد و مجاهد در مصاحبه خود با ایلنا گفت که: «جنگ داخلی و نداشتن تجربه باعث شد که این گروه نتواند در دوره حکومت خود بر افغانستان روابط خوبی با ایران ایجاد کند.» به گفته او طالبان دارد «رفتار خود را عوض می‌کند» و حالا فرق زیادی با حضیض روابط ایران و طالبان در سال ۲۰۰۰ دارد.
ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور فقید هم که آن زمان تازه ردای ریاست جمهوری برتن پوشیده بود خروج آمریکا از افغانستان را نقطه عطفی برای تعامل همه اقوام و گروه‌های افغانستانی در راستای صلح و امنیت و ثبات در افغانستان دانست و گفت: بی‌تردید حضور آمریکا در افغانستان و منطقه امنیت‌ساز نیست و کشورهای منطقه باید کمک کنند تا گروه‌های مختلف در افغانستان یک حکومت فراگیر و مشارکتی تشکیل دهند و نقش سایر کشورها ازجمله همسایگان نیز صرفاً باید تسهیل‌کننده استقرار حکومت فراگیر و مشارکتی با حضور همه اقوام و گروه‌های افغانستانی باشد.
و این رسمی‌ترین موضعی بود که در قبال طالبان مطرح‌شد. پس‌ازاین‌ها هم بود که گروه طالبان از کشورهای ایران، روسیه، ترکیه، چین، قطر و پاکستان برای شرکت در مراسم اعلام ساختار جدید حکومت این کشور دعوت کرد و ایران «بنا بر درخواست طالبان» صادرات بنزین و گازوئیل به افغانستان را از سر گرفت.
رویکرد افراطی طالبان با ایران در بزنگاه‌ها
زمانی که آمریکایی‌ها از افغانستان رفتند بسیاری بر این تحلیل تأکید کردند که تهران با استقبال از خروج آمریکا از افغانستان به رغم اختلاف‌های مذهبی و ایدئولوژیک با طالبان به دنبال ترسیم تصویری مثبت از این گروه رادیکال دینی است. اما طالبان از بدو نشستن بر مسند قدرت تاکنون در بزنگاه‌ها همچنان با رویکردی افراطی با ایران برخورد می‌کند و روزانه هزاران مرد و زن افغان در کنار مرزهای ایران منتظر ورود به کشور هستند و حضور اتباع افغان و مشکلات عدیده‌ای که این حضور به دنبال دارد؛ به مشکلی جدی برای ایران تبدیل شده است. افزون بر این برخی از کارشناسان درخصوص حضور دیپلمات‌های طالبان در ایران به مخاطرات امنیتی در این زمینه اشاره دارند و بر اینکه دستگاه دیپلماسی و مسئولان مربوطه در کشور باید با دقت و نکته سنجی به این مسائل مهم توجه داشته باشند؛ پای می‌فشرند.
مینا محمدزاده
- 16
- 3
