باراک اوباما، رئيس‌جمهوري سابق ايالات‌متحده در حاشيه ديدار رهبران گروه جي۷ در ژاپن با شينزو آبه، نخست‌وزير اين کشور از هيروشيما دیدار کرد. در جريان اين ديدار، اين مسئله مطرح شد که آمريکا بايد بابت استفاده از بمب اتم در اين شهر عذرخواهي رسمي کند.
اوباما نخستين رئيس‌جمهوري آمريکا بود که از هيروشيما بازديد کرد. شهري که در سال ۱۹۴۵ توسط بمب اتم آمريکا با خاک يکسان شد. اين بمب، جان نزديک به ۱۵۰ هزار نفر را گرفت ولي اوباما در حين بازديد از اين شهر عذرخواهي رسمي نکرد. منطقي است که اين سؤال پيش بيايد که چرا پس از گذشت ۷۰ سال از فاجعه هيروشيما هيچ‌گونه عذرخواهي نشده است؟
يک پاسخ کليشه‌اي اين است که بمباران اتمي هيروشيما و به‌دنبال آن، بمباران شهر ناگاساکي از لحاظ اخلاقي توجيه شده زيرا سريع‌ترين راه براي پايان‌بخشيدن به جنگ جهاني دوم بود؛ جنگي که جان ميليون‌ها نفر را گرفته بود. پاسخ ديگر جامع‌تر است و شايد بتوان تا حدي آن را قانع‌کننده دانست: مانند بسياري از کشورهاي ديگر، ايالات‌متحده عذرخواهي نمي‌کند.
جنيفر ليند، استاد دانشگاه دارتموث و نويسنده کتاب «کشورهاي پشيمان: عذرخواهي در عرصه سياست بين‌الملل» مي‌گويد: «ما هرگز عذرخواهي نمي‌کنيم.» اين فقط محدود به ديپلماسي آمريکايي نمي‌شود. «کشورها معمولا بابت خشونت عليه ديگر کشورها عذرخواهي نمي‌کنند.» ليند اضافه مي‌کند که آلمان و ژاپن دو مورد استثنايي بوده‌اند که عذرخواهي رسمي انجام دادند اما چه موارد ديگري براي عذرخواهي ايالات‌متحده وجود دارند؟ در اينجا به چند مورد اشاره مي‌کنيم:
عامل نارنجي در ويتنام
ايالات متحده در طول جنگ ويتنام حدود ۱۲ ميليون گالن عامل نارنجي را بر ويتنام، لائوس و کامبوج اسپري کرد تا پوشش گياهي مخفيگاه ويت‌کنگ‌ها و سربازان ويتنام شمالي را نابود کرده و منابع تغذيه و محصولات کشاورزي را نيز از بين ببرد. صليب‌سرخ ويتنام تخمين مي‌زند که از آن زمان حدود يک ميليون نفر بر اثر تماس با اين سم کشنده معلول شده و از مشکلات شديد سلامتي رنج مي‌برند. اگرچه آمريکا ارتباط ميان عامل نارنجي و مشکلات سلامتي را انکار مي‌کند ولي تاکنون بيش از صد ميليون دلار براي زدودن آثار اين سم هزينه کرده است.
کنگره نيز بودجه بسيار کمي را براي برنامه‌هاي توانبخشي افرادي که ممکن است بر اثر اين سم دچار آسيب جسماني شده باشند، اختصاص داده اما هيچ‌گونه عذرخواهي رسمي‌ای بابت مسائل بحث‌برانگيزي همچون استفاده از عامل نارنجي يا استفاده گسترده از مين‌هاي زميني در طول جنگ ويتنام صورت نگرفته است.
کودتاي ۱۹۵۳ در ايران
در سال ۱۹۵۳ نخست‌وزير منتخب ايران، محمد مصدق با يک کودتا برکنار شد. محمدرضا پهلوي، بار ديگر به سلطنت نشانده شد تا به سياست‌هاي فاسدش ادامه دهد. شاه نيز به نوبه خود با انقلاب ۱۹۷۹ از سلطنت ساقط شد و حکومت ديني کنوني شکل گرفت. در اسناد خارج‌شده از رده‌بندي ايالات متحده، سي‌آي‌اي تصديق مي‌کند که سرنگوني مصدق «با نظارت سي‌آي‌اي و با عنوان سياست خارجي ايالات‌متحده صورت گرفت و توسط بالاترين مقامات دولتي تأييد شد.» سرويس‌هاي اطلاعاتي بريتانيا نيز در آن نقش داشتند اما بريتانيا و آمريکا هرگز بابت اين موضوع عذرخواهي نکردند و دولت اوباما به‌تازگي اعلام کرد که قصد انجام چنين کاري را ندارد.
برخي شخصيت‌هاي مطرح آمريکايي همچون مادلين آلبرايت وزير امورخارجه پيشين، به آثار منفي اين کودتا اذعان داشته‌اند. آلبرايت در سال ۲۰۰۰ گفت: «اين کودتا به‌وضوح يک عقبگرد در توسعه سياسي ايران بود و مي‌توان فهميد که چرا بسياري از ايرانيان از دخالت آمريکا در امور داخلي کشورشان ناخرسند هستند.»
کودتاي ۱۹۷۳ در شيلي
ايالات‌متحده آمريکا در کودتاي خونين ۱۹۷۳ عليه سالوادور آلنده، رئيس‌جمهوري سوسياليست شيلي و به‌قدرت‌نشاندن آگوستو پينوشه ديکتاتور نيز دست داشته است. پينوشه پس از اين کودتا به مدت ۱۷ سال حکومت کرد و دراين‌مدت تعداد آدم‌ربايي، شکنجه و قتل بسياري انجام داد. سي‌آي‌اي دخالت مستقيم در اين کودتا را رد مي‌کند اما اذعان دارد که مخالف رياست‌جمهوري آلنده بوده است.
در سال ۱۹۷۷، بريدي تايسون، معاون رئيس هيأت نمايندگان ايالات‌متحده آمريکا در کميسيون حقوق بشر سازمان ملل مستقر در ژنو تلاش کرد براي دخالت‌هاي آمريکا در کودتا عذرخواهي کند ولي به‌سرعت توسط وزارت امورخارجه برکنار شد. در سال ۲۰۱۱ زماني که اوباما به شيلي سفر کرد در پاسخ به درخواست يک خبرنگار شيليايي براي عذرخواهي، اين‌گونه پاسخ داد: «در برخي برهه‌هاي تاريخي، تاريخ روابط ايالات‌متحده و آمريکاي‌لاتين بسيار سخت و مشکل بوده اما ما در دام تاريخمان اسير نمانده‌ايم.»
معامله برده در آفريقاي‌غربي
کنگره آمريکا در سال ۲۰۰۹ بابت برده‌داري سياهپوستان آفريقايي- آمريکايي عذرخواهي کرد (البته اين عذرخواهي به نوعي نگاشته شده بود که مبناي حقوقي براي دريافت غرامت نباشد) اما به کشورهاي آفريقايي که تاريخ مدرنشان با تجارت برده پيوند خورده چه عذرخواهي‌ای ارائه شد؟ هيچ. بيل کلينتون در سفرش به اوگاندا در سال ۱۹۹۸ چيزي مشابه عذرخواهي ارائه کرد. او به جمعيتي که در روستايي بيرون کامپالا- پايتخت اوگاندا- گردهم آمده بودند، گفت: «زماني که ما هنوز يک کشور نبوديم، آمريکاييان اروپايي از تجارت برده سود مي‌بردند.ما اشتباه کرديم.» گفته مي‌شود اين سخنراني به‌صورت بداهه انجام شده است.
منتقدان، اين بحث را مطرح مي‌کنند که اين سخنراني بيشتر ابراز ندامت بوده تا يک عذرخواهي رسمي. مکان اين سخنراني نيز عجيب بود زيرا اکثر برده‌ها از آفريقاي‌غربي بوده‌اند، نه اوگاندا. کلينتون تنها يک هفته پيش‌ازاين سخنراني در سنگال بود و اگر اين سخنراني را در آنجا ايراد مي‌کرد، اهميتش بسيار مي‌شد.
حمايت از ديکتاتور کنگو
پاتريس لومومبا، نخستين نخست‌وزير منتخب کنگو بود اما او فقط ۱۲ هفته بر سر قدرت ماند و چهار ماه پس از آن در دوم جولاي ۱۹۶۱ کشته شد. اين ترور زماني صورت گرفت که فقط هفت ماه از رهايي کنگو از بند استعمار بلژيک مي‌گذشت و جنگ سرد در اوج خود بود، به‌اين‌ترتيب اين ترور، يک فاجعه براي کشور به شمار مي‌رفت.
بلژيک در سال ۲۰۰۲ به نقش خود در اين ترور اعتراف و عذرخواهي رسمي ارائه کرد. مشخص نيست که آيا سي‌آي‌اي در اين ترور به‌طور مستقيم دست داشته يا خير ولي در همين دوره، عمليات بسياري را در کنگو انجام مي‌داد. ايالات‌متحده از ديکتاتور جوزف دزيره موبوتو (که بعدها نام خود را به موبوتو سه‌سه‌سکو تغيير داد) و رژيم بسيار فاسد او براي چندين دهه حمايت و پشتيباني کرد و هيچ عذرخواهي رسمي‌ای نيز صورت نگرفت.
حمله به عراق در سال ۲۰۰۳
اشغال عراق در سال ۲۰۰۳ يکي از جنجالي‌ترين وقايع تاريخ معاصر است. اگرچه ديکتاتوري صدام حسين سرنگون شد ولي آشوبي در منطقه پديد آمد که تا به امروز نيز ادامه دارد. آمار دقيقي در دست نيست ولي دست‌کم چند صد هزار عراقي، جان خود را در اين جنگ از دست دادند.
جورج دبليو بوش، رئيس‌جمهوري آمريکا که دستور اين حمله را صادر کرد، بابت برخي اطلاعات غلطي که پيش از حمله تهيه شده بود، ابراز ندامت کرد ولي درخواست براي ايراد عذرخواهي رسمي به دليل حمله به عراق را نپذيرفت. او در سال ۲۰۱۰ به سي‌ان‌ان گفت: «معتقدم اگر صدام حسين امروز بر سر قدرت بود، دنيا اوضاع بسيار بدتري داشت.» او شکست در تحقق اهداف اين جنگ را انکار کرد.
پرواز ۶۵۵ ايران‌اير
در سوم جولاي ۱۹۸۸، ناو جنگي وينسنس آمريکا دو موشک زمين‌به‌هوا به سمت هواپيمايي شليک کرد. گمان مي‌رفت يک جنگنده اف۱۴ ايراني است که بر فراز خليج‌فارس به پرواز درآمده اما اين هواپيما در حقيقت هواپيماي شماره ۶۵۵ ايران‌اير بود که بندرعباس را به مقصد دوبي ترک کرده بود. تمامي ۲۹۰ نفر مسافر و عوامل پرواز اين هواپيما کشته شدند و اين کشتار زماني صورت گرفت که ايران و آمريکا در تنش بودند و آمريکا از حمله عراق به تهران حمايت مي‌کرد. علي‌رغم تراژدي اين حادثه، آمريکا چندان ابراز ندامت نکرد.
جورج اچ دبليو بوش که در آن زمان معاون رئيس‌جمهوري آمريکا بود و براي رياست‌جمهوري اقدام کرده بود، گفت: «من هرگز از جانب ايالات‌متحده عذرخواهي نخواهم کرد، مهم نيست حقايق چه باشند.» (اگرچه به‌طور مستقيم به پرواز ۶۵۵ ايران‌اير اشاره نداشت.) در سال ۱۹۹۶ بيل کلينتون بابت اين حادثه ابراز پشيماني کرد و ۱۳۱,۸ ميليون دلار به ايران غرامت پرداخت شد که ۶۱,۸ ميليون آن به خانواده قربانيان تعلق داشت اما هرگز يک عذرخواهي رسمي يا اذعان به انجام عمل اشتباه از جانب آمريکا صورت نپذيرفت.
چه عذرخواهي‌هايي انجام شده است؟
با نگاه به اين فهرست (و تعداد زياد ديگري از وقايعي که در اين فهرست به آن اشاره نشد) اين پرسش پديد مي‌آيد که چرا آمريکا بابت وقايع سياست خارجي‌اش عذرخواهي نمي‌کند؟ چندين نمونه واضح و مشخص وجود دارد: آمريکا در سال ۲۰۱۰ از اجراي آزمايش بر مردم گواتمالا در دهه ۱۹۴۰ و در سال ۱۹۹۳ بابت سرنگوني سلطنت هاوايي در سال ۱۸۹۳ عذرخواهي کرد.
واشنگتن براي وقايعي که گستره کمتري دارند، عذرخواهي مي‌کند؛ در سال ۲۰۱۲ اوباما بابت به‌آتش‌کشيدن قرآن توسط نظاميان آمريکايي در افغانستان به‌شدت عذرخواهي کرد اما به‌طور کلي به نظر مي‌رسد عذرخواهي‌نکردن روال کلي بوده و منطق آن اخلاقي نيست بلکه سياسي است. ليند توضيح مي‌دهد از ديد عذرخواهي‌کننده، اين عمل بحث‌برانگيز است.
از‌سوي‌ديگر، مردم کشوري که عذرخواهي را مي‌پذيرند، معمولا راضي نيستند و دردسرهاي سياسي بيشتري پديد مي‌آورند. مباحث ديگري نيز وجود دارند ازجمله آنکه يک عذرخواهي رسمي چگونه بايد صورت بگيرد و آيا مي‌تواند مبناي حقوقي براي دريافت غرامت باشد يا خير. در آخر بسياري از کشورها- ازجمله ايالات‌متحده آمريکا- از عذرخواهي رسمي پرهيز مي‌کنند زيرا عقيده دارند بهتر است گذشته را زير خاک پنهان گذاشت.
- 12
- 6
