در صورت تصویب تحریم‌ها، درآمدهای نفتی ایران در دیگر کشورها به مخاطره خواهد افتاد

سفر مرد خاص انگلیسی به ایران در هفته گذشته سر و صدای زیادی به پا کرد. این سفر از سوی یکی از بازیگران مهم جهانی و شریک و طرف توافق هسته ای با ایران در جهت گسترش روابط دو جانبه و تاکید دگرباره بر مسائل و مشکلات برجام و همچنین ایجاد سازوکارهایی برای گرفتن تضمین هایی در این باره مهم و حیاتی است.

اما پرسش اینجاست که سفر جانسون با توجه به تصمیمات جدید مجلس نمایندگان آمریکا دربارۀ ممنوعیت فروش هواپیما به ایران، دارای چه اهمیتی است و تداوم ارتباط با اروپا در این گیر و دار چه فرصت هایی برای ایران دارد؟ در این باره با وحید غروی مدرس دانشگاه و کارشناس مسائل بین المللی گفت و گو کرده ایم که در ادامه می‌خوایند: 

سفر جانسون با توجه به فضای موجود چقدر می تواند کارگشا باشد؟

با توجه به نوع رابطه ایران و بریتانیا که از سالهای اول انقلاب بسیار بی ثبات و در برهه هایی قطع شده است، این سفر در این زمان خاص معنی دار بوده و با اهمیت تلقی می شود.

البته تا کنون بریتانیا در کنار سایر کشورهای اروپایی از برجام حمایت کرده است و علیرغم در راس قدرت بودن حزب محافظه کار که متحد سنتی دولت آمریکا و نیز حزب جمهوری خواه میباشد، در ماههای گذشته بر حمایتش از برجام اصرار ورزیده و با دولت ترامپ هم نوایی نکرده است. این نکته را باید در نظر گرفت که مجلس عوام انگلیس که اعضای کابینه همگی از نمایندگان آن هستند، نسبت به برجام دیدگاه های مثبتی دارد. 

در دید کلی، سفر آقای بوریس جانسون به تهران را باید برای ایران مفید ارزیابی کرد چرا که در شرایط کنونی و فشارهایی که آمریکا، اسراییل و ارتجاع عرب به رهبری عربستان بر اروپایی ها وارد میکنند تا روی ایران در مسائل منطقه ای حساب باز نکنند و در واقع تهران را تحریم کنند، سفر وزیر خارجه بریتانیا که در منطقه خاورمیانه عربی دارای نفوذ میباشد، میتواند وزن سیاسی کشورمان را در مسائل منطقه ای و نیز برجام ارتقاء دهد. 

شکی نیست که از آغاز ریاست جمهوری ترامپ، روابط آمریکا و اروپا بر سر مسائل جهانی، منطقه ای و نیز برجام دچار شکاف شده و این وضعیت به نفع ایران تمام شده است.

اصولاً رفت و آمد رهبران اروپائی به تهران و رایزنی با مقامات کشورمان در مقطع کنونی که ایران در معادلات منطقه ای در بهترین وضعیت قرار دارد، به شرط کار برد دیپلماسی خوب و مقتدرانه از سوی مقامات ایرانی، میتواند مثمر ثمر باشد.

یک هفته تا اعلام نظر کنگره امریکا در مورد برجام مانده است. ارزیابی شما از فضای این مدت که برجام توسط ترامپ به کنگره ارجاع داده شده است چگونه است؟

با توجه به موضع محکم شرکای بین المللی برجام مانند اتحادیه اروپا، روسیه و چین که قویا بر حفظ این توافق پایبند هستند، و نیز سازمان ملل متحد که در همسویی با این موافقت نامه، قطعنامه ای ضد ایرانی شورای امنیت را باطل کرد، کار تصمیم گیری در این مورد برای کنگره آمریکا بسیار سخت شده و به راحتی نمیتواند مهر ابطال بر آن بزند.

پیش بینی می شود که کنگره دربارۀ برجام با احتیاط گام بردارد زیرا که خروج کامل آمریکا از این توافق جهانی، به اعتبار این دولت صدمه زده و باعث خواهد شد تا در دیدگاه دیگر شرکای آمریکا در آینده (حداقل در دوران ریاست جمهوری ترامپ) وزنه این دولت در امضای موافقت نامه ها کاهش یابد و در نتیجه به بی اعتباری بین المللی تبدیل شود.

بدون شک، موقعیت نه چندان مناسب ترامپ در داخل آمریکا و نیز در میان بخشی از نمایندگان کنگره ، این احتمال را پیش رو قرار میدهد که تصمیم گیران نهایی در کنگره به جای رد نهایی برجام به جایگزین دیگری دست یازند تا از فشار مخالفان تندرو و نیز لابی قدرتمند صهیونیستی بر کنگره بکاهند.

آقای جان کری، وزیر خارجه سابق، با صدور پیامی از نمایندگان کنگره خواسته است تا این موافقت نامه را حفظ کنند و به آنها گوشزد نموده "ما با این مذاکرات راه ایران را برای تولید سلاح هسته ای بستیم". یاران اوباما نیز با تمام توان به میدان آمده اند تا با تاثیر گذاری بر کنگره در جهت حفظ برجام، دستاورد پیشین خود را از خطر برهانند.

نمایندگان دموکرات کنگره در تلاشند تا بتوانند دیدگاه همکاران جمهوری خواه خود را به سود موافقتنامه تغییر دهند. سناتور دموکرات آقای کریس مورفی معتقد است که نبرد بزرگی در کنگره بر سر این موضوع در خواهد گرفت و میگوید "نمیدانم آیا جمهوری خواهان مسئولیت مجهز شدن ایران به سلاح هسته ای را میپذیرند؟ ...ولی میدانم برخی از آنان تا این حد منطقی و معقول هستند که دو کشور ایران و کره شمالی را در مسیر دستیابی به سلاحهای هسته ای قرار ندهند." البته جمهوری خواهان تند رو استدلال میکنند که اگر دولت آمریکا پایبندی ایران به تعهداتش را قطعا تایید نمی کند بنا بر این باید تحریمهای جدیدی علیه این کشور وضع شود تا خود آنها در واکنش به آن، از توافق خارج شوند.

بخش مهمی از تحریمهایی که مورد نظر حامیان خروج از توافق است، مربوط به انرژی است. در صورتی که این تحریم (برای اولین بار در سال ۲۰۱۲ به تصویب کنگره رسید.) مجددا به اجرا در آید، درآمدهای نفتی ایران در دیگر کشور ها به مخاطره خواهد افتاد. به این صورت که دولت آمریکا از کشور ها میخواهد که موجودی های ایران در آن بانک ها را بلوکه کنند و اجازه انتقال آن به بانک مرکزی ایران را ندهند. در صورتی که آن بانکها با این درخواست مخالفت کنند، مورد تحریم آمریکا قرار گرفته و روابط بانکی آنها با منابع بانکی آن کشور قطع خواهد شد.

برخی از نمایندگان که از ابطال موافقتنامه بیمناکند پیشنهاد میکنند که کنگره آن را لغو نکند به این شرط که دولت ترامپ بتواند ایران را از راههای دیگر مهار کند. البته، ناگفته پیداست که منظور آنها از مهار کردن ایران خارج کردن این کشور از صحنه های منطقه ای مانند سوریه، لبنان، عراق و یمن است که حضور و دستاوردهای سیاسی- نظامی قابل توجه ایران در شکست داعش و ... کشورهایی مانند عریستان، امارات و اسراییل را به شدت مایوس و خشمگین کرده است. نکته جالب اینجاست که به باور این نمایندگان پرزیدنت ترامپ هیچ استراتژی خاصی برای چنین برنامه ای ندارد و میخواهد این کار را به گردن کنگره اندازد.

تلاش اروپایی ها در این مدت چگونه ارزیابی میشود؟ آیا اروپایی ها این اراده را دارند که جدا از تصمیم کنگره با ایران همراه باشند و از ایران حمایت کنند؟

در کنار این تلاشها ، لابی اروپایی ها در واشنگتن در حال رایزنی و آوردن فشار بر نمایندگان کنگره هستند تا آنها را از رد کامل برجام منصرف نمایند. اتحادیه اروپا از دولتمردان آمریکایی خواسته است که توافق هسته ای را حفظ کنند و هشدار داده اند که اگر ترامپ آن را کنار بگذارد امنیت بین المللی به خطر افتاده و تلاشهای دیپلماتیک برای حل و فصل بحران هسته ای کره شمالی صدمه خواهد خورد. 

خانم موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه به تازکی  در حاشیه نشست ناتو در بروکسل ضمن ملاقات با آقای رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا، خواستار برخورد مثبت آن دولت با توافق هسته ای گردید. خانم موگرینی قبلا نیز اظهار نگرانی نموده بود که اگر این اتفاق بیفتد، هر گونه پا در میانی و گفتگو در خصوص بحران کره شمالی بسیار مشگل خواهد بود. اروپایی ها بر این باورند که اگر ترامپ توافق را بگسلد، منزوی شده و دیگر توان مهار یا محدود ساختن برنامه هسته ایران را نخواهد داشت.

ایران چه استراتژی را در این شرایط باید بکار ببنند؟ ایران چه ابزارهایی برای کاهش هزینه های لغو برجام دارد؟

در نهایت باید به این سوال اساسی باز گردیم که در صورت پیروز شدن عوامل ضد ایرانی در واشنگتن در لغو کامل توافق هسته ای، ایران چه واکنشی باید از خود نشان دهد.

آنچه که در ماههای پیشین و پس از اظهارات ترامپ از زبان مقامات عالی رتبه کشورمان شنیده ایم این است که به طور کلی، دست ایران باز است تا در صورت لغو کامل برجام، تدابیری را در جهت افزایش توان هسته ای صلح آمیز خود به اجرا در آورد. این واکنش میتواند افزایش سطح غنی سازی اورانیوم در نیروگاههای هسته ای و نیز راه اندازی مجدد برخی از فعالیتهای هسته ای تعطیل شده پس از توافق و اقدامات این چنینی باشد.

در کنار این گمانه زنی ها باید به یکی از عوامل بسیار مهم تاثیر گذار بر نحوه تصمیم ایران توجه کنیم و آن نقش و مواضع شرکای غیر آمریکایی ایران و در راس آنها اتحادیه اروپاست که با تمام توان در چالش با سیاست آمریکایی ها بسیار جدی است و با قاطعیت بر آن است تا برجام را به عنوان یک توافق مهم بین المللی زنده نگاه دارد. البته نیک میدانیم که این تنها چالش اروپای متحد با آمریکا نیست و در صحنه های مختلف از قبیل مساله آب و هوا و مسایلی دیگر که چند جانبه گرایی مورد علاقه اروپایی ها را به مخاطره افکنده، این دو بلوک قدرت بتدریج در حال دور شدن از هم هستند. این پدیده میتواند مورد توجه سیاست ایرانی باشد تا از شکاف میان متحدان پیشین، بهره های لازم را ببرد.

محمد اکبری