ایران در شرایط ویژه‌ای قرار گرفته است. از یک سو ترامپ مکررا اعلام می‌کند که از برجام خارج خواهد شد و از سوی دیگر در منطقه اسرائیل درصدد است به همراه عربستان علیه نفوذ ایران در منطقه مقاومت کند. همچنین در زمین سوریه نیز هرکسی ساز خود را می‌زند. چندروز پیش بود که به پایگاه نظامی تیفور از سوی رژیم صهیونیستی حمله کرد و تعدادی از مستشاران نظامی ایران در این پایگاه به شهادت رسیدند. هر چند اروپا در مقابل تصمیم ترامپ برای خروج از برجام ایستاده است اما برای حفظ برجام درصدد هستند نوعی فشار چند جانبه دیپلماتیک در زمینه‌های مختلف وارد کنند. ایران نیز البته مقتدرانه در مقابل تمامی این فشارها ایستادگی کرده است و مقامات دستگاه دیپلماسی اعلام کرده‌اند، هرگونه مذاکره در مورد برجام غیر ممکن است البته در گذشته نیز اعلام شده مساله موشک‌ها و در مجموع سیستم دفاعی ایران با هیچ کشوری قابل مذاکره نیست. برای بررسی بیشتر این موضوع آرمان با داود هرمیداس باوند به گفت‌وگو پرداخته که درادامه می‌خوانید.
ترامپ درآخرین تمدید تعلیق تحریم‌ها اعلام کرد که آخرین باری است که تحریم‌ها توسط وی تعلیق خواهد شد. با توجه به چند جانبه بودن برجام و تایید شورای امنیت، آیا ترامپ ریسک خروج از این توافق را خواهد پذیرفت؟
همان‌طور که می‌دانید توافق وین بر سر پرونده هسته‌ای ایران یک توافق دو جانبه نیست که با خروج یکی از دو طرف اصل و اساس این توافق از بین رود، توافق هسته‌ای توافق بین ایران و اعضای شورای امنیت است. در نتیجه خروج احتمالی آمریکا از این توافق بین سایر اعضای شورای امنیت و به‌عبارت دیگر بین ایران و سایر امضاکنندگان ادامه خواهد داشت. خصوصا اینکه سایر اعضای شورای امنیت، بر اجرای برجام تاکید دارند. اما با وجود اینکه اروپایی‌ها بر ادامه این توافق تاکید دارند، چند نکته در این راستا برای باقی ماندن آمریکا در این توافق در نظر گرفته شده است. اولین خواسته اروپایی‌ها این است که عدم دسترسی ایران به سلاح هسته‌ای نه محدود به بند‌های این توافق، بلکه برای همیشه و دائمی باشد. به عبارت دیگر آنها اکنون اعلام کرده‌اند که ایران نباید بعد از توافق هسته‌ای یعنی ۱۵ سال و در برخی موارد و ۲۵ سال، بتواند تغییراتی در توان هسته‌ای خود ایجاد کند. آنها اعتقاد دارند ایران باید به طورکلی متعهد شود که دسترسی به سلاح هسته‌ای خودداری خواهد کرد. مورد دیگر که اروپایی‌ها آن را دنبال می‌کنند، این است که سیستم موشکی ایران را به نوعی به تکنولوژی هسته‌ای مرتبط کنند تا بتوانند در این مورد هم مذاکره کنند که البته ایران با قدرت اعلام کرده که از هرگونه مذاکره در مورد امور نظامی و دفاعی خود پرهیز دارد. سومین موردی که اروپایی‌ها قصد دارند به وسیله آن به ایران فشار وارد کنند، مساله حقوق بشر است. در این ۳ مورد درگذشته انگلستان، آلمان و فرانسه بیانیه مشترک داده و درخواست‌هایی را اعلام کرده بودند. اروپایی‌ها اعتقاد دارند برجام با کیفیت فعلی باید ادامه یابد و هیچ کشوری نباید از آن خارج گردد. اما در سه مورد اعلام شده اروپا نوعی همسویی با آمریکا دارد. اما آقای ترامپ قصد دارد این ۳ مورد را به برجام مرتبط کند تا در نهایت در برجام نوعی تجدید نظر صورت گیرد.
درسیستم حقوقی و قانونگذاری آمریکا، اگر رئیس جمهور این کشور از توافقی مانند توافق وین که الزام بین‌المللی نیز دارد خارج شود، آیا به لحاظ حقوقی اقدام او قانونی است؟
اگر ترامپ به فرض محال از توافق وین خارج شود، این تصمیم او در صورتی اجرا خواهد شد که کنگره آمریکا در مورد آن اعلام موضع مثبت داشته باشد. در این معنا که تصمیم ترامپ بعد از خروج از برجام به کنگره ارجاع داده خواهد شد و نمایندگان کنگره در مورد این اقدام ترامپ، تصمیم خواهند گرفت. اگر مساله خروج آمریکا به کنگره ارجاع داده شود، مشخص نیست که به طور یقین آمریکا از توافق خارج شود یا خیر. زیرا ظاهرا درکنگره هرچند، جمهوریخواهان درقدرت قرار دارند اما بعید است نسبت به یک توافق بین‌المللی تصمیم ترامپ را تایید کنند. ضمن اینکه تعداد قابل توجهی از دموکرات‌ها نیز هم اکنون در کنگره آمریکا هستند که می‌توانند با رایزنی با جمهوریخواهان حتی به خاطر حفظ پرستیژ آمریکایی‌ها در جامعه بین‌الملل از خروج ایالات متحده از این توافق (توافق هسته‌ای با تهران) جلوگیری به عمل آورند. ضمن اینکه به فرض بعد از تصمیم ترامپ برای خروج از توافق، زمان زیادی طی خواهد شد که این تصمیم توسط کنگره مورد بررسی قرار بگیرد. در هر حال اروپایی‌ها سعی خواهند کرد که برجام را حفظ کنند.
اروپایی‌ها سه مساله فوق‌الذکر را برای مذاکره دائما در مقابل ماندن آمریکا در توافق هسته‌ای مطرح می‌کنند. در حالی که این حق ایران است که از ثمرات برجام بهره‌مند شود. در چنین شرایطی که آنها به تعهدات ابتدایی خود در مقابل برجام پایبند نبوده‌اند چرا ایران باید مجددا در هر موردی مذاکره کند؟
بله در این مورد حق با ایران است. در مورد لزوم پایبندی آمریکا به برجام و عدم خروجش از توافق هسته‌ای با تهران مذاکراتی از سوی رئیس جمهور فرانسه و صدراعظم آلمان صورت گرفته زیرا اروپایی‌ها اعتقاد دارند که برجام به نفع جامعه بین‌المللی است. اما خارج از برجام آنها در این ۳ مورد با آمریکا همسو هستند. درحالی که البته ایران هنوز به بخشی از ثمرات برجام دست نیافته است.
بعد از خروج احتمالی آمریکا از توافق هسته‌ای، برجام در چه شرایطی قرار خواهد گرفت؟
اگر این تصمیم گرفته شود البته تغییراتی در نوع رابطه کشورها با ایران به وجود خواهد آمد اما اروپایی‌ها بارها اعلام کرده‌اند که در هر صورت به برجام پایبند خواهند بود. در این مدت نیز تلاش کردند که ایالات متحده آمریکا از این توافق خارج نشود و این تصمیم را گرفتند که در صورت خروج آمریکا از برجام، بر آن باقی خواهند بود. البته واکنش ایران به خروج احتمالی آمریکا در این موضع تاثیر خواهد گذاشت و اینکه آیا اروپایی‌ها در مقام ارزیابی مجدد برجام در می‌آیند یا نه. اما آنچه تا این لحظه معلوم است اروپا تا این لحظه روی برجام ایستادگی کرده است. البته با توجه به اینکه وزیر امور خارجه ترامپ به تازگی در این سمت قرار گرفته و احتمالا با جایگاه خود و توافق هسته‌ای آشنا نیست، این احتمال وجود دارد که ترامپ تهدید خروج از برجام را به تاخیر بیندازد. همچنین این احتمال وجود دارد که وی ادعای خود را اجرا کند اما اروپایی‌ها تا به حال ایستادگی کردند.
فرانسه اخیرا مواضعی هم‌جهت با آمریکا اتخاذ کرده است، این به معنی موافقت با آمریکا در برجام است؟
خیر؛ فرانسه اخیرا اعلام کرده در مذاکرات گسترده‌تری باید تغییراتی ایجاد شود و رئیس جمهور این کشور تلویحا از نوعی تعدیل در برجام سخن گفته است اما در مجموع فرانسه با خروج از توافق هسته‌ای با ایران موافق نیست.
همزمان با تاکید ترامپ بر خروج از برجام شاهد رفتار و کارهایی شبیه شومن‌ها از سوی نتانیاهو هستیم. درحالی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بیش از ده بار درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران نظر مثبت داده، او رسما ایران را به ساخت سلاح هسته‌ای متهم می‌کند. نتانیاهو با چنین رفتار دور از شأن حقوقی دنبال چیست؟
به طور یقین نباید در هدف‌گذاری نتانیاهو برای ترغیب خروج آمریکا و حتی اروپایی‌ها از برجام شک کرد. ضمن اینکه تصویرهای ماهواره‌ای که در اختیار نتانیاهو قرار گرفته است بیش از همه در اختیار آمریکایی‌هاست. بنابراین این تصاویر موضوع جدیدی نیست. اما رژیم اسرائل با سیاست هیاهو و برای عوام‌فریبی دست به این اقدامات می‌زند وگرنه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با آگاهی از زیر و بم مسائل هسته‌ای اعلام کرده که ایران دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیست. ایران ان‌پی‌تی را پذیرفته و میزان غنی‌سازی خود را کاهش داده است و همین غنی‌سازی نیز زیر نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حال انجام است. ضمن اینکه برجام نیز دارای کمیسیونی است که همواره بررسی می‌کند که طرفین از تعهدات خود عدول نکنند. این کمیسیون و آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای اعلام کرده‌اند که ایران به تمام تعهدات خود پایبند بوده، بنابراین موضع‌گیری‌های پر هیاهوی تل‌آویو برای این است که در صورت خروج ترامپ از توافق هسته‌ای بر‌فضای کنگره آمریکا نیز علیه ایران اثر بگذارد. اطلاعات ماهواره‌ای که مورد استناد نتانیاهو قرار داشت در سطح بهتری در اختیار آمریکایی‌ها قرار دارد. نتانیاهو در شویی که اجرا کرد، بخشی از اطلاعات مربوط به قبل از برجام را نمایش داد تا بتواند از آن بهره‌برداری کند.
با توجه به این فشارها پیش‌بینی شما از تصمیم کنگره در مورد خروج احتمالی ترامپ از این توافق چگونه خواهد بود؟
پنج عضو دائمی شورای امنیت به اضافه آلمان در رابطه با حفظ منافع جامعه بشری و به عبارت بهتر برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی این توافق را امضا کرده‌اند. ضمن اینکه اصل توافق در اقدامی دقیق به تایید شورای امنیت سازمان ملل رسیده است و به موجب اصول مربوطه شورای امنیت، تمام کشورها ملزم به پایبندی به تصمیمات شورای امنیت هستند. بنابراین آمریکا هم ملزم به پایبندی به این مصوبات است. همچنین طبق حقوق بین‌الملل دولت‌ها ملزم به رعایت تعهداتی هستند که دولت‌های قبلی به خصوص در مورد تعهدات چند‌جانبه بین‌المللی برعهده گرفته‌اند.
اگر ایالات متحده بخواهد از این توافق خارج شود درحالی که ایران به تصدیق آژانس تمام تعهدات خود را انجام داده، می‌تواند از لحاظ حقوقی، حقوق قانونی خود را استیفاء کند؟
ایران بر اساس این توافق و بر اساس گزارش‌های سازمان بین‌المللی انرژی اتمی، فعالیت‌های هسته‌ای خود را کاهش داده است. بنابراین می‌تواند از نظر حقوقی این موضوع را رسیدگی کند. ایران درگام اول می‌تواند این موضوع را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهد و حتی اگر آمریکا این مساله را وتو کند، آنگاه حقوق خود را از دیوان بین‌المللی لایه از طرف غیر متعهد شکایت کند. البته برای این مورد رضایت طرفین نیاز است و یا اینکه از طریق شورای امنیت نظر مشورتی دیوان بین‌المللی لاهه را درخواست کند. البته در شرایط فعلی ایران مایل به پیمودن این مسیر نیست زیرا توافق هسته‌ای قراردادی چند جانبه به نفع جامعه بشری است و آمریکا هم نقشی در برجام داشته و این توافق به تایید شورای امنیت هم رسیده است. ضمن اینکه ترامپ همچنان سد کنگره را پیش روی خود دارد.
در چند ماه گذشته تل‌آویو به چند پایگاه نظامی تحت حمایت ایران حمله کرده است، اسرائیل چه نیتی را دنبال می‌کند؟
این رژیم نسبت به تحرکات ایران حساس است و قصد دارد از هر طریق در مقابل افزایش قدرت نفوذ ایران در سوریه ایستادگی کند و بارها این مورد را اعلام کرده است. با این اقدامات قصد دارد نشان دهد که بر عدم حضور نظامی ایران تاکید دارد. مساله سوریه، مساله‌ای پیچیده شده است. اگر در سوریه آرامش برقرار شود آنگاه ماندن یا رفتن ایران با نظر دولت قانونی سوریه اعمال خواهد شد، اما در حال حاضر ایران به درخواست رسمی دولت سوریه وارد همکاری با این کشور برای مقابله با گروه‌های تروریستی و داعش شده است. از این رو هرگونه اقدام و حمله رژیم اسرائیل، تجاوز به خاک کشور سوریه است زیرا هیچ گونه مجوزی در این زمینه از شورای امنیت دریافت نکرده و این روزها به صورت غیر مشروع به سوریه تجاوز می‌کند.
آیا اسرائیل قصد دارد با این حملات آمریکا را بیشتر درگیر کند؟
درحال حاضر آمریکا لااقل در موضع گفتار از تل‌آویو حمایت می‌کند. البته این قصد را دارد که آمریکا را علیه ایران در سوریه وادار به درگیری کند اما هدفی جز عدم حضور نظامی ایران در سوریه ندارد.
ایران هم در سوریه و هم در مساله برجام دارای دو متحد به نام روسیه و چین است. آیا ایران می‌تواند در برجام و سوریه بر روی این دو کشور به نفع خود حساب باز کند؟
به هیچ وجه ایران نمی‌تواند در بازی سوریه و برجام بر روی این دو کشور حساب باز کند. روسیه در آغاز با تل‌آویو رابطه خوبی داشته است. حتی تحویل سامانه اس۳۰۰ به ایران به خاطر تل‌آویو مدتی به تاخیر افتاد. بنابراین روس‌ها در مقابل اقدام این دو کشور علیه ایران منافع خود را لحاظ خواهند کرد. حمایت‌های این دو کشور از ایران لفظی است نه عملی.
در چنین شرایطی در ابعاد مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی شاهد افزایش فشار بدخواهان هستیم، دستگاه دیپلماسی ایران باید چه اقدامی انجام دهد؟
برخی شعارها و موضع‌گیری برخی افراد غیرمتخصص در این مدت هزینه افزاست. تنها مرجعی که باید در سیاست خارجی اظهار نظر کند، وزارت خارجه است اما در ایران برخی افراد در مورد سیاست خارجی اظهار نظر می‌کنند و متاسفانه طرف مقابل نیز از سخنان نسنجیده به لحاظ مادی و معنوی به نفع خود با دروغ‌پردازی استفاده کرده و سلاح‌های تهاجمی پیشرفته درخواست می‌کند. رژیم اسرائیل چون نمی‌خواهد حقوق فلسطینیان را در داشتن کشور مستقل فلسطین به رسمیت بشناسد، از این فرصت استفاده می‌کند. اعراب نیز به این بهانه در مقابل ایران موضع می‌گیرند. در حالی که این تل‌آویو است که حاضر به پذیرش کشور مستقل فلسطین نیست. ایران نیز باید در درون برای عبور از فشارها نوعی وحدت استراتژیک بین سه قوه داشته باشد. در این صورت است که نوعی صدای واحد از ایران به بیرون مخابره خواهد شد که آن صدا بر منافع ایران تاکید دارد. در این صورت حتی تل‌آویو هم نمی‌تواند علیه ایران دست به اجماع‌سازی زده و حتی کشوری مانند آمریکا را با خود در سوریه همراه کند. واقعیت این است که ایران هزینه زیادی برای مقابله با تروریست‌ها و خصوصا داعش در سوریه و عراق داده و در حال خدمت به جامعه بشری است اما برخی موضع‌گیری‌های غیر‌دیپلماتیک در داخل باعث می‌شود ایران بر عکس از سوی برخی دشمنان به دخالت در امور سوریه و عراق متهم شود. این در حالی است که اگر یک صدا و ندای دیپلماتیک از داخل ایران در مورد سیاست خارجی به گوش برسد آنگاه بدخواهان نیز نخواهند توانست علیه اقدامات ضد‌تروریستی ایران در سوریه موضعی منفی اتخاذ کنند و به جای تشویق ایران در مقابله با تروریست‌ها، آن را به حمایت از تروریست‌ها متهم کنند.
احسان اسقایی
- 12
- 3
