به گزارش روزنامه اعتماد، در سال ١٩٧٤ ريچارد نيكسون به نخستين رييس‌جمهور ايالات متحده بدل شد كه همزمان به عربستان سعودي و اسراييل و البته سوريه سفر كرد. نيكسون اميدوار بود كه بتواند پيروزي در حوزه سياست خارجي را از آن خود كند و البته حواس‌ها را از بحران واترگيت در داخل به مسائل سياست خارجي معطوف كند. مي‌توان گفت كه سفر منطقه‌اي به خاورميانه تا حدودي سفر موفقيت‌آميزي براي نيكسون بود.
وي وعده پروسه‌اي جديد براي صلح در خاورميانه را داد و از اتحاد و ائتلاف منطقه‌اي جديد پس از جنگ ١٩٧٣ براي به ثبات رسيدن خاورميانه سخن گفت. همه اعم از سياستمداران تا مردم در رياض، دمشق و تل آويو از او استقبال كردند و حتي مردم سوريه براي اين استقبال به خيابان‌هاي دمشق آمدند. با اين‌همه اين تور منطقه‌اي نتوانست سرنوشت نيكسون را تغيير دهد و دو ماه بعد وي استعفا داد. ٢٤ ساعت ديگر دونالد ترامپ براي رهايي از مشكلات و دردسرهاي داخلي كه رياست‌جمهوري وي به وجود آورده به خاورميانه سفر مي‌كند.
او نيز در عربستان سعودي و اسراييل توقف خواهد كرد. او نيز در مورد احياي مذاكرات صلح خاورميانه و اتحاد و همصدايي‌هاي منطقه‌اي سخنراني خواهد كرد. اين‌بار رييس‌جمهور ايالات متحده از ائتلافي سخن مي‌گويد كه قرار است ميان اسراييل و كشورهاي اهل سنت با تمركز بر شيوخ خليج فارس، مصري‌ها و اردني‌ها تشكيل شود. به نظر مي‌رسد كه از ترامپ نيز مانند نيكسون در منطقه استقبال شود. ملتهب‌ترين منطقه خاورميانه حداقل مي‌تواند به مدت يك هفته ترامپ را از هياهوهاي به راه افتاده در واشنگتن دور كند هرچند كه به نظر مي‌رسد افشاي اين مساله كه وي اطلاعات طبقه‌بندي شده را به روس‌ها داده است وي را تا مدت‌هاي مديدي گرفتار كند.
نيويوركر با اين مقدمه درمورد سفر ترامپ به منطقه ادامه مي‌دهد: عربستان سعودي انتخاب غيرمعمولي براي شخصي مانند ترامپ است. وي در جريان رقابت‌هاي انتخاباتي‌اش سخنان تند و تيز بسياري در مورد عربستان برزبان رانده بود، وي تاكيد كرده بود كه رياض هزينه بسياري بر دستان ايالات متحده گذاشته و در ازاي آن نيز هيچ چيزي عايد واشنگتن نشده است. وي سعودي‌ها را متهم به دخالت در حملات يازدهم سپتامبر ٢٠٠١ كرده بود. حتي ماه گذشته بود كه وي در گفت‌وگويي با رويترز تاكيد كرده بود كه عربستان سعودي رفتار منصفانه‌اي با امريكا نداشته است و واشنگتن مبلغ هنگفتي را در حمايت از سعودي از دست داده است.
براساس برنامه‌ريزي‌هاي انجام گرفته، ترامپ قرار است در جمع رهبران مسلمان درباره اسلام سخنراني كند. برنامه‌اي كه از زمان خبري شدن با بازتاب‌هاي متفاوتي در رسانه‌هاي بين‌المللي و فضاي مجازي روبه رو شده است. بسياري اين برنامه‌ريزي عربستان براي ترامپ را به طنز شبيه مي‌دانند و با كنايه سوال مي‌كنند كه چطور ممكن است رييس‌جمهوري كه دوره رياست‌جمهوري خود را با ممنوع كردن ورود شهروندان ٦كشور مسلمان به امريكا آغاز كرد پشت تريبون در عربستان سعودي قرار بگيرد و از اسلام براي مخاطب‌هايي كه همه نسل در نسل مسلمان بودند سخنراني كند.
مشاوران ترامپ مي‌گويند كه وي در اين سخنراني پيامي قوي و محترمانه مي‌دهد مبني براينكه امريكا و جهان غرب از متحدان مسلمان خود انتظار دارند كه موضعي محكم عليه اسلام ايدئولوژيك بگيرند. وي از رهبران كشورهاي اسلامي مي‌خواهد كه به تبيين اسلام صلح آميز واقعي بپردازند. البته اين همان پيامي است كه باراك اوباما و جورج بوش روساي جمهور سابق امريكا هم در ١٦ سال گذشته تكرار كرده بودند اما به نظر مي‌رسيد كه هر دو اين مقام‌ها از سياست‌هاي سعودي كه وهابي‌گري را ترويج مي‌كرد به ستوه آمده بودند.
فرانكلين روزولت، نخستين رييس‌جمهور امريكا بود كه در سال ١٩٤٥ با رهبر وقت عربستان سعودي و البته پس از ديدار با چرچيل و يلتسين ديدار كرد. در اين ديدار روزولت به عبدالعزيز پيشنهاد داد كه وطني براي يهودي‌هاي اروپايي در فلسطين ساخته شود كه اين مساله با مخالفت پادشاه وقت سعودي روبه رو شد. با اين‌همه از همان سال توافقي ميان واشنگتن و رياض به ثبت رسيد دال بر برخورداري سعودي از حمايت‌هاي نظامي امريكا در ازاي دسترسي آزادانه امريكا به منابع نفتي عربستان.
دولت ترامپ نيز معامله تسليحاتي را با عربستان جوش داده است و اين در حالي است كه پايه‌هاي دوستي ميان امريكا و عربستان در اين بازه زماني چندان هم محكم به نظر نمي‌رسد چرا كه امريكا اكنون مي‌تواند براي تامين انرژي خود مستقل عمل كند و البته ثبات سياسي آل‌سعود هم در داخل اين كشور زير سوال رفته است.
تلاش براي وسيع كردن پرده نمايش
دولت عربستان سعودي تلاش مي‌كند خود را به عنوان راس هرم جهان اسلام معرفي كند و در شرايطي كه مردم يك كشور مسلمان در همسايگي‌اش بيش از دو سال است كه از شر تسليحات سعودي درامان نيستند تلاش مي‌كند بر تعداد رهبران كشورهاي اسلامي در ضيافت با رييس‌جمهور امريكا بيفزايد. در چنين شرايطي قرار گرفتن نام رييس‌جمهور سودان، عمر حسن البشير در ليست دعوت‌شدگان به مهماني ملك سلمان در رياض فضاي رسانه‌اي را شوكه كرده است.
عمر البشير از سوي ديوان جنايت بين‌المللي (لاهه) متهم به نسل كشي است و اين در حالي است كه مدافعان حقوق بشر از روز گذشته هشدارهاي خود به ترامپ را آغاز كرده‌اند و مي‌گويند كه حضور رييس‌جمهور امريكا و عمر البشير با آن كارنامه حقوق بشري در يك محفل به معناي پشت پا زدن به تمام آرمان‌هايي است كه امريكا در اين سال‌ها مدافع آن بوده است. امريكا عضو لاهه نيست اما سنتي در اين كشور وجود دارد كه آن هم مقابله با متهماني است كه حكم لاهه را دريافت كرده‌اند اما در برابر آن مقاومت مي‌كنند.
عمر البشير از سه دهه پيش بر سودان حكمراني مي‌كند. وي در سال‌هاي ٢٠٠٩ و ٢٠١٠ به اتهام نسل‌كشي، جنايت‌هاي جنگي و همچنين جنايت عليه بشريت در منطقه دارفور متهم شناخته شده بود. درحالي كه مقام‌هاي كشور سودان دعوت از عمر البشير را تاييد كرده‌اند اما مقام‌هاي سعودي تاكنون در اين باره كه آيا وي در نشست آتي با ترامپ شركت خواهد كرد يا خير؟ سكوت اختيار كرده‌اند. به نظر مي‌رسد كه عربستان سعودي با دعوت از عمر البشير اميدوار به بي‌توجهي‌هاي مداوم ترامپ به حقوق بين‌الملل بوده و در حقيقت برگ امتيازي هم به عمر البشير داده كه به متحدي براي سعودي بدل شده است.
سودان با وجود وضعيت نابسامان اقتصادي و امنيتي در ائتلاف عربستان سعودي براي حمله به يمن هم شركت كرده است. عمر البشير از زمان صدور حكمش در ديوان لاهه از سفر به كشورهايي كه عضو اين ديوان هستند و حضور در آنها مقدمات دستگيري‌اش را فراهم مي‌كند، سرباز زده است. وي اخيرا در نشست اتحاديه عرب در اردن شركت كرده بود. اردن عضو ديوان لاهه است اما هيچ اقدامي براي دستگيري عمر البشير انجام نداد.
ذوق‌زدگي سعودي از يك ميزباني
رسانه‌هاي سعودي در چند روز گذشته تبليغات گسترده‌اي را براي سفر ترامپ به منطقه آغاز كرده‌اند. براساس ليست بلندبالاي برنامه‌هاي در نظر گرفته شده براي ترامپ در عربستان، روزهاي ٢٠ و ٢١ ماه مه سه نشست مهم در پايتخت سياسي سعودي برگزار خواهد شد. سعودي‌ها مي‌گويند رهبران و نمايندگان ٥٥ كشور اسلامي در اين نشست حضور خواهند داشت و فعالان تجاري، جمعي از روشنفكران جهان اسلام و چهره‌هاي فرهنگي هم در اين نشست‌ها حضور خواهند داشت.
البته رقم دقيق مهمانان ملك سلمان تا روز شنبه كه جلسات رسما آغاز شود، مشخص نخواهد شد. مقام‌هاي سعودي براي پوشش لحظه به لحظه سفر ترامپ يك سايت ويژه طراحي كرده و بالا آورده‌اند و همچنين نرم‌افزارهايي را معرفي كرده‌اند كه با مراجعه به آنها بتوان از برنامه رييس‌جمهور امريكا در ديدار با رهبران سعودي و ساير رهبران كشورهاي اسلامي آگاه شد. مهم‌ترين اين نشست‌ها، ديدار دو جانبه هيات‌هاي سعودي و امريكايي، ديدار رييس‌جمهور امريكا با رهبران كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس و نشست امريكايي – اسلامي در رياض با حضور ترامپ و رهبران كشورهاي اسلامي است.
بنياد تحقيقاتي سعود الفيصل نيز به شكل همزمان در اين دو روز شاهد برگزاري نشست‌هايي با محوريت مبارزه با تروريسم با حضور چهره‌هاي نام‌آشناي جهان عرب خواهد بود. همچنين دولت سعودي برنامه‌هايي براي بازديد ترامپ از مراكز تاريخي در اين كشور را طراحي كرده است. در ليست برنامه‌هاي اعلام شده، چند ديدار دو جانبه ميان ملك سلمان و دونالد ترامپ به چشم مي‌خورد. در تمام نشست‌ها و ديدارهاي دو و چندجانبه بر لزوم افزايش همكاري‌هاي سياسي، امنيتي، اقتصادي، سياسي و فرهنگي دو كشور تاكيد شده است.
رياض مي‌گويد در نشست ترامپ با رهبران شوراي همكاري خليج فارس نيز طرفين درباره تهديدهاي مشترك منطقه‌اي و همچنين زمينه همكاري‌هاي مشترك با هم گفت‌وگو خواهند كرد. پيش‌بيني مي‌شود كه بحث ايران نيز در نشست دو جانبه سعودي – امريكايي و همچنين نشست ترامپ با اعضاي شوراي همكاري مطرح شود.
درخواست‌هاي ايراني عربستان از ترامپ
تايم درباره سفر ترامپ به منطقه و پررنگ بودن ايران در بحث‌هاي وي در رياض و تل‌آويو مي‌نويسد: سفر ترامپ به منطقه در روزهاي حساس رابطه ايران و ايالات متحده رخ مي‌دهد. از سوي ديگر وي درست در همان روزي بار و بنه جمع كرده به سمت رياض مي‌رود كه در ايران مردم براي تعيين رييس‌جمهور آتي به پاي صندوق‌هاي راي رفته‌اند. ترامپ هم توافق هسته‌اي با ايران را نمي‌پسندد و هم از نخستين هفته‌هاي حضور در قدرت اعلام كرده كه بازنگري نگاه واشنگتن به تهران چه در مقوله برجام و چه در اختلاف‌هاي غيرهسته‌اي را آغاز كرده است.
اين رويكرد به مذاق سعودي‌ها بسيار شيرين آمده و عربستان تلاش مي‌كند از اين نگاه بيشترين بهره‌برداري‌ها ر ا به نفع خود در منطقه بكند. ترامپ تاكنون موضع‌گيري‌هاي مشخصي درباره رابطه ايران با سعودي نداشته است اما با توجه به انتخاب رياض به عنوان نخستين سفر خارجي به نظر مي‌رسد كه وي حداقل براي بازه زماني كوتاه‌مدت ترجيح مي‌دهد باران انتقادهاي پيشين خود از سعودي را متوقف كند.
نيوزويك نيز در اين باره مي‌نويسد: رياض در جريان سفر ترامپ به پايتخت عربستان تلاش مي‌كند از وي بخواهد كه موضع‌گيري سخت خود در برابر ايران را هم در رفتار و هم در گفتار نشان دهد. عربستان در يك سال و نيم گذشته از عمر برجام همواره تلاش كرده توجه جامعه جهاني را به سمت فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران كه رياض آن را مخرب مي‌داند، جلب كند و با اين حربه فشارهاي بيشتري را عليه تهران وارد كند.
باراك اوباما در برابر اين فشارهاي رياض مقاومت كرد و تن به تشديد فشارها بر ايران به خصوص در ماه‌هاي پس از حصول توافق هسته‌اي نداد و البته به درخواست‌هاي مكرر عربستان براي دخالت نظامي جدي در سوريه هم وقعي ننهاد. با اين همه ترامپ در مدت زمان آمده هم به تشديد فشارهاي غيرهسته‌اي به ايران چراغ سبز نشان داده است و هم به پايگاه الشعيرات در سوريه يك بار حمله نظامي مستقيم كرده است.
سارا معصومي
- 10
- 4
